Aleś Hierasimienka: Čym apošniaja chvala pratestaŭ u Biełarusi roźnicca ad raniejšych
U minułym miesiacy biełarusy zdoleli mocna ździvić samich siabie. Tysiačy ludziej vyjšli na centralnyja płoščy i vulicy svaich haradoŭ. Takich šyrokich pratestaŭ my nie bačyli šmat hadoŭ, što robić ciapierašniuju situacyju ŭnikalnaj. Što zdaryłasia z nami i jak raptam my pieratvarylisia ŭ palityčna aktyŭnuju nacyju?
Takich masavych pratestaŭ Biełaruś nie bačyła z časoŭ maŭklivych akcyj 2011 hoda. Fota Siarhieja Hudzilina.
Nahodaj dla pratestu staŭ padatak na biespracoŭje. Ale na płoščach na minułym tydni hučali samyja roznyja łozunhi.
Mnohija patrabavali źmienaŭ ekanamičnaj palityki, niechta — adstaŭki Łukašenki, niechta — admieny ŭsich padatkaŭ uvohule, a niechta prosta chacieŭ narešcie atrymać svaje sakralnyja 500 dalaraŭ zarobku. Niechta pryjšoŭ ź bieł-čyrvona-biełym ściaham ci navat u šapcy z rasiejskim trykałoram, a niechta, naadvarot, pasprabavaŭ ad lubych ściahoŭ stać dalej. Niechta razmaŭlaŭ pa-biełarusku, a niechta zastavaŭsia viernym rasiejskaj. U takim bahaćci adcieńniaŭ i hukaŭ biełaruskaha pratestu niama ničoha dziŭnaha. Mienavita hetak i vyhladajuć sučasnyja pratesty. I adna z pryčynaŭ hetaha — imklivy raspaŭsiud internetu.
Šmat sučasnych pratestaŭ imkliva arhanizujucca — litaralna za niekalki dzion — tolki i vyklučna praź internet.
Tolki 36 hadzin spatrebiłasia arhanizataram pratestaŭ suprać mihracyjnych ukazaŭ prezidenta Trampa, kab vyvieści na vulicy 40 tysiač čałaviek u Łondanie. I toj pratest arhanizoŭvaŭsia vyklučna praz sacyjalnyja sietki. Našy anłajn-kantakty ŭ sacyjalnych sietkach vielmi časta šyrejšyja za zvyčajnaje štodzionnaje koła znosinaŭ u afłajnavym žyćci. Što padvyšaje šancy daviedacca ab niečym novym i niezvyčajnym dla nas mienavita praź internet. Tamu infarmacyja ab pratestach taksama raspaŭsiudžvajecca ŭ sacyjalnych sietkach chutčej, čym u starym afłajnavym śviecie, — pry ŭmovie, što ideja pratestaŭ moža zachapić ludziej.
Biełarusy narešcie vyjšli ŭ sacyjalnyja sietki
I ŭnikalnaść hetaha momantu dla Biełarusi najpierš u tym, što bolšaść ludziej, niezaležna ad uzrostu, połu ci prybytku, pačali kamunikavać praz sacyjalnyja sietki.
Hetaja kamunikacyja ciapier adkrytaja nie tolki dla maładych albo adukavanych pradstaŭnikoŭ elity, dla mnohich ź jakich fejsbuk staŭ sinonimam hramadskaj dyskusii. Za apošnija hady da fejsbuku i inšych sacyjalnych sietak dałučylisia sotni tysiač biełarusaŭ starejšaha ŭzrostu — tych, kaho mahčyma najbolš začapiŭ padatak na biespracoŭje, i tych, čyjo źjaŭleńnie na mitynhach tak mocna ździviła mnohich.
Ciapier fejsbukam štomiesiac karystajucca amal stolki ž biełarusaŭ va ŭzroście ad 45 da 54 hadoŭ, kolki i 15—24-hadovych, śviedčać zakrytyja daśledavańni. Aŭdytoryi tvitara ŭ Biełarusi siarod maładych i starejšych taksama amal zraŭnialisia. Pry hetym u biełaruskich «Adnakłaśnikach» ludziej ad 45 hadoŭ navat bolej, čym školnikaŭ i studentaŭ.
Takoje vyroŭnivańnie aŭdytoryi roznych sacsietak pavodle ŭzrostu zdaryłasia na fonie značnaha rostu kolkaści biełarusaŭ, što karystajucca imi. Naprykład, ciapier YouTube — hałoŭnuju live-krynicu pratestaŭ — štomiesiac prahladajuć bolej za dva miljony biełarusaŭ. Heta robić hetuju sacsietku druhoj pa pamierach aŭdytoryi paśla rasiejskaha VK. I heta, mahčyma, tłumačyć hihanckija, kali paraŭnoŭvać z papiarednimi pratestami, ličby prahladaŭ live-tranślacyj pratestaŭ. Za dzień paśla minskich pratestaŭ live-videa ź miesca padziej ahułam prahladzieli bolej za 1 miljon razoŭ.
Ličby ŭciahnutaści ludziej u kamunikacyi ŭ sacyjalnych sietkach paznačajuć na toje, što aktyvisty majuć pierad imi vializnuju aŭdytoryju, na jakuju adnosna lohka vyjści.
Pratesty ličbavaj epochi
Ci zdoleli arhanizatary pratestaŭ suprać padatku skarystacca takim rostam raznastajnaści i cikaŭnaści biełaruskaj aŭdytoryi da kantentu sacyjalnych sietak, zastajecca vialikim pytańniem. Niekatoryja sustrečy ŭ Fejsbuku, jakija zaklikali vyjści na vulicy, nie mieli i 1 000 łajkaŭ. Ale časam pasty, zdavałasia b, zabytych apazicyjnych palitykaŭ z zaprašeńniem pryjści na pratest mieli da 50 rasšarvańniaŭ.
Mnohija z hetych pastoŭ i sustrečaŭ byli stvoranyja litaralna za niekalki hadzin da zapłanavanych pratestaŭ. Ale tak dziejničali nie ŭsie. Byli i aktyvisty, jakija pracavali z temaj padatkaŭ na biespracoŭje ŭžo niekalki miesiacaŭ. Naprykład, homielski aktyvist Adrej Stryžak raspačaŭ niekalki kampanij supraćstajańniu dekretu №3. Sabraŭ razam z paplečnikami 23 tysiačy elektronnych podpisaŭ suprać dekretu, a taksama spryčyniŭsia da pieršaha ŭ Biełarusi suda suprać dziaržavy pra dekret. Viadoma, sud adbyŭsia ŭ Homieli.
Urešcie, chto b ni mabilizavaŭ ludziej na pratest, mnohija ź ich kali nie daviedalisia, to atrymali mahčymaść abmierkavać jaho i pahladzieć na inšych jahonych prychilnikaŭ mienavita ŭ internecie. Asablivaściu sacyjalnych sietak jość ich mahčymaść davać kožnamu być tym, kim jon tam choča być. I heta mahčymaść raspaŭsiudžvajecca na pratesty.
Kali my łajkajem ideju sabracca niedzie ci padpisać pietycyju, my časta robim heta z ułasnych pierakanańniaŭ i ŭjaŭleńniaŭ pra nahodu dla takich dziejańniaŭ. Niechta robić heta z maraj ab źmienie režymu, a niechta prosta ad złości na elity. Usie hetyja hamy pačućciaŭ i ŭjaŭleńniaŭ paźniej źlivajucca ŭ adzinaje mora pratestu — toje samaje mora ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami i šapkami z trykałoram. Ale ŭ anłajn my nie bačym hetaj balučaj raznastajnaści idej. My bačym zaklik, mahčyma, malunak i tekst, jaki adbivajecca ŭ nas u hałavie niečym svaim. My naciskajem łajk i… hetak, mahčyma, upieršyniu ŭ nas zaradžajecca ideja dałučeńnia da pratestu.
Biełarusy narešcie pieraadoleli strach
Adna z hałoŭnych palityčnych umovaŭ uźniknieńnia pratestu palahaje ŭ źjaŭleńni akna mahčymaściaŭ.
Viadučyja navukoŭcy ŭ halinie pratestavaj palityki kažuć, što takija vokny ŭźnikajuć davoli redka. I heta ŭžo sprava tych, chto choča aktyvizavać ludziej na pratest, jak hetymi mahčymaściami skarystacca. Pratestoŭcy ŭ abłasnych haradach Biełarusi zdoleli zrabić heta najlepšym čynam. Jany pasprabavali mabilizavać ludziej u momant nadychodu dedłajnu na apłatu nienavisnaha padatku — 20 lutaha. Prypała heta data na pieryjad, kali biełaruskija ŭłady, zdajecca, stracili ŭsialakuju cikaŭnaść da palityčnych represij, aryštaŭ padčas palityčnych akcyj i padobnych dziejańniaŭ.
Ale arhanizacyja i raspaŭsiud infarmacyi ab prateście i niepasrednaje źjaŭleńnie ludziej na vulicach — rečy absalutna roznych katehoryj. I adździalaje hetyja dźvie katehoryi adna vielmi važnaja źjava, znajomaja, napeŭna, kožnamu biełarusu, — strach. Strach vyjści na vulicu, na płošču — heta adzin z samych mocnych dematyvataraŭ, što zvyčajna spyniaŭ ludziej ad padobnych kalektyŭnych dziejańniaŭ, jakija my narešcie zmahli pabačyć na minułym tydni. Čamu mnohija biełarusy raptam zdoleli pieraadoleć svoj strach?
Prykłady niadaŭnich masavych pratestaŭ u Ispanii i arabskich krainach uražvajuć svaim padabienstvam. Amal zaŭždy na vulicy vychodzili sotni tysiač ludziej, raźjušanyja i prynižanyja adsutnaściu sacyjalnaj spraviadlivaści i kryvadušnaściu elitaŭ. Hetaja raźjušanaść dazvoliła ludziam pieraadoleć pačatkovy strach represij, kab razam akupavać važnyja placoŭki i prastory ŭ centry svaich haradoŭ i raspačać pratest. Pieršy pośpiech pratestaŭ — zachoplenyja, choć i časova, hramadskija prastory jak Kastryčnickaja płošča ŭ Minsku i hałoŭny minski praśpiekt — dazvoliła transfarmavać raźjušanaść u nadzieju. Mienavita tamu paśla skančeńnia pratestaŭ mnohija ź ich udzielnikaŭ i naziralnikaŭ tak pazityŭna ŭspryniali hetyja padziei. Nivodnaje z patrabavańniaŭ pratestoŭcaŭ nie było vykananaje. Ale ž fakt časovaha zachopu važnaj hramadskaj prastory naradziŭ vialikija spadziavańni na vykanańnie patrabavańniaŭ u budučyni ci chacia b mahčymaść bieśpieraškodna vykazvacca ŭ hetaj hramadskaj prastory nadalej.
Ruka Maskvy
Dośvied inšych krain taksama tłumačyć, čamu sproby znajści ŭ biełaruskich pratestach ruku Maskvy prosta nie pracujuć. Niekatoryja kamientatary pa śladoch pratestu paśpiašalisia ŭschvalavana zaŭvažyć, što ciapierašnija mitynhi i maršy i ahulnaja destabilizacyja vyhadnaja Rasii, jakaja śpić i maryć ab tym, jak chutčej prybrać z mapy śvietu Biełaruś. Ci chacia b źmianić režym u joj. Ale
zmahańnie z ułasnym stracham, pačućcie razhublenaści i kryŭdy, ź jakimi ludzi zvyčajna vychodziać na płoščy, nie maje ničoha supolnaha z hieapalityčnymi padlikami prahmatyčnych ekśpiertaŭ. Hulni ŭ hieapalityku prosta nieznajomyja i niecikavyja razzłavanym pratestoŭcam. Jany chočuć vykanańnia svaich prahramnych patrabavańniaŭ — admieny padatku, źmieny ekanamičnaha kursu, ale nastupstvami hetych patrabavańniaŭ dla dziaržavy jany naŭrad ci mocna cikaviacca.
Što rabić dalej
Adsutnaść racyjanalnych padlikaŭ na pačatkovych etapach masavych ruchaŭ maje i svaje admoŭnyja baki. Napeŭna, hałoŭny palahaje ŭ tym, što bolšaść pratestoŭcaŭ nie praličvaje nastupnych krokaŭ, jakija b pryviali da vykanańnia ichnich patrabavańniaŭ. A miž tym
adnym z najbolš važnych krokaŭ musiła b stać jadnańnie razroźnienych pratestavych aktyŭnaściaŭ u adzin supolny ruch.
Hety ruch moža jadnać roznyja pohlady na krainu, uładu, ściah i hierb, movu i kulturu. I heta absalutna narmalna ŭ čas ličbavych miedyja. Ale jon musić być zdolnym vyłučyć lidaraŭ dla palityčnaha pradstaŭnictva. Supolnyja dziejańni zvyčajna tolki tady akazvajucca paśpiachovymi, kali jany viaduć da źjaŭleńnia pradstaŭnikoŭ ruchu, jakija ŭklučajucca ŭ palityčny praces i pačynajuć razmaŭlać z uładami.
Choć niekatoryja pratesty farmalna i byli ŭznačalenyja starymi i viadomymi dziejačami, takimi jak Statkievič i Niaklajeŭ, pratest vyłučyŭ i niekalki novych cikavych fihuraŭ. Heta toj ža Andrej Stryžak, heta homielski błohier Maksim Filipovič, jaki maje bolš za 24 000 padpisčykaŭ u svaim błohu na YouTube. Heta dziasiatki inšych aktyvistaŭ, imiony jakich my jašče nie viedajem. Ale jość šaniec, što nam daviadziecca vielmi chutka vyvučyć ich.
