Ci vyklikajuć antydepresanty zaležnaść? I ci byvajuć u dziaciej depresii? Adkazvaje śpiecyjalist
«Za apošnija hady vyrasła kolkaść padletkaŭ, jakija nanosiać sabie paškodžańni», — kaža ŭ našaj razmovie psichaterapieŭt. Nakolki na heta paŭpłyvali stresy apošnich hadoŭ? Ci čaściej dzieciam stali vypisvać antydepresanty i ci varta z hetaj nahody pieražyvać? Parazmaŭlali pra heta sa śpiecyjalistam.
Imia psichaterapieŭta nie nazyvajecca ŭ metach biaśpieki.
«Kaladepresiŭnyja epizody mohuć zdaracca navat u zusim malečy»
«NN»: Ci vyłučajuć asobna dziciačuju i darosłuju depresii? Jość tut niejkaje adroźnieńnie?
— Darosłyja prosta mohuć apieratyŭna zaŭvažyć u sabie pieramieny i paviedamić, što ź imi: mnie drenna, mnie sumna. Čym dzieci mienšyja, tym składaniej sfarmulavać, što ź imi adbyvajecca.
Kaladepresiŭnyja epizody i pieražyvańni mohuć zdaracca navat u zusim malečy, ale heta nie zaŭsiody mahčyma vyśvietlić na 100%, bo ŭ nas niama takoj mietodyki. Nielha, dapuścim, uziać kroŭ i skazać, što ŭ čałavieka depresija. I ŭ hetym składanaść, bo, akramia depresii, u dziaciej mohuć mieć miesca i inšyja psichičnyja rasstrojstvy. Heta moža vyznačyć tolki vielmi nahledžany śpiecyjalist.
Dziciačaja depresija moža adroźnivacca pryčynami źjaŭleńnia, tym, jak jana praciakaje — nie skazać, što roźnica vialikaja, ale jana jość.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
«NN»: Ź jakoha ŭzrostu moža dyjahnastavacca depresija? Viadoma, što praściej heta zrabić, kali dzicia pačynaje razmaŭlać.
— Jość teoryi, što navat u niemaŭlataŭ moža być depresija — u troch— ci čatyrochmiesiačnych dziaciej. Ale ja nie śpiecyjalist u takim uzroście. Viedaju, što ŭ hrudničkoŭ, kali i zdarajecca niešta nakštałt depresii — jany jaje ŭnutry pieražyvajuć.
U dziaciej ciažkija psichičnyja rasstrojstvy sustrakajucca radziej, čym u darosłych. Niaredka zdarajecca takoje, što baćki bačać: ich dzicia zasumavała. I kali ŭ mamy ci taty ŭ samich była depresija ci niejkija rasstrojstvy, to jany, viadoma, vielmi pieražyvajuć za dziaciej. Jany tut na varcie i adrazu niasucca pa daktarach. Heta nie drenna, ja liču.
Ale treba viedać, što pa kłasifikacyi chvarob, jakaja vykarystoŭvajecca ŭ Biełarusi ci ŭ Hiermanii, depresijaj, depresiŭnym epizodam ličycca stan, u jakim čałaviek znachodzicca bolš za dva tydni. Kali ž jamu sumna 3-4 dni, a potym znoŭ narmalna, heta nie depresija, a ciažkaja žyćciovyja situacyja.
«Isnuje dźvie vialikija hrupy depresij — adna pieradajecca na hienietyčnym uzroŭni, druhuju vyklikajuć ciažkija žyćciovyja abstaviny»
«NN»: Niechta spytaje, adkul u zusim maleńkaha dziciaci źjavicca depresii?
— Treba razumieć, što isnuje dźvie vialikija hrupy depresij. Adna ź ich — samatahiennaja — moža prajavicca, kali ŭ čałavieka jość spadčynnyja patałohii ŭ hienach. Naprykład, depresiju dyjahnastavali ŭ babuli, potym u maci, a potym — u syna. Va ŭsich pakaleńniach jana maje miesca. Takaja voś asablivaść abmienu rečyvaŭ u hałaŭnym mozhu. Važna adznačyć, što pieradajecca depresija nie jak hienietyčnaja chvaroba — tut my majem miesca sa schilnaściu da jaje. I ŭ vypadku ciažkich žyćciovych uzrušańniaŭ jana moža raźvivacca i prahresavać u poŭnym abjomie.
Dobraja navina ŭ tym, što takaja depresija vydatna lečycca antydepresantami. Čałavieku navat nie treba doŭha chadzić da psichołaha: dastatkova vypisać leki — i jon na vačach ažyvaje. U mianie była takaja klijentka, litaralna praz tydzień paśla ŭžyvańnia antydepresantaŭ (dalej — AD. — NN) jana mnie kazała: «Ja ŭžo da vas chadzić nie chaču, niama sensu».
Druhi vid depresii — psichahienny, vyklikajecca jana ciažkimi žyćciovymi abstavinami, kali čałaviek nie moža ich pieravaryć, pieraadoleć. U dziaciej taksama moža zdaracca, choć heta nie tak raspaŭsiudžana, jak u darosłych (u dziaciej — bolš płastyčnyja psichičnyja pracesy. Plus u ich, u ideale, jość darosłyja — dadatkovaja apora).
Takaja depresija moža raźvicca, kali ŭ dziciaci niedastatkova padtrymki. Naprykład, pamiraje tata. Ci aboje baćki. I na dzicia inšyja darosłyja zusim nie źviartajuć uvahi, u jaho nie raspytvajuć, jak jamu heta ŭsio. Ludzi zaniatyja pachavańniem, svaim pieražyvańniem hora, i dzieci akazvajucca krychu zakinutymi ŭ hety pieryjad, tady voś i moža raźvicca reaktyŭnaja depresija.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
Kali my kažam z vami pra dziaciej, jakija znachodziacca ŭ zvykłym asiarodździ — siamja, siabry, nichto nikudy nie pierajazdžaŭ, nie emihravaŭ, to tut taksama byvajuć skarhi ad baćkoŭ: byŭ aktyŭny, a staŭ pasiŭny, narmalna jeŭ, a ciapier drenna, mienš hulaje i kamunikuje z ravieśnikami. To-bok, adbylisia niejkija źmieny ŭ pavodzinach, jakija doŭha i ŭstojliva trymajucca. Zvyčajna da śpiecyjalistaŭ źviartajucca, kali ŭžo sapraŭdy drenna, kali ŭžo i miesiac, i paŭhoda minajuć.
U mianie byŭ vypadak, kali padletak doŭha znachodziŭsia ŭ depresiŭnym stanie. U škole jon byŭ vydatnikam, i voś nie atrymlivałasia dobra vučycca ŭ niejki momant. Jon chadziŭ sumny, kazaŭ baćkam, što niešta nie toje, a tyja padtrymlivali jak umieli: «Nu, ničoha, dasi rady». Ale nie zaŭvažyli, što jon pry hetym časta zhadvaje pra śmierć, što bolš nie choča žyć. U vyniku baćki pryvieźli jaho da nas, kali ŭžo adbyłasia sproba paviesicca.
Ahułam, nie treba dumać, što depresiju vyklikajuć vyklučna niejkija hłabalnyja pryčyny. Nasamreč, navat kali ŭ dziciaci pamre blizki svajak, jon moža ŭ depresiju nie ŭpaści, heta nie źviazana napramuju. A pryčynaj dla jaje moža stać toje, što dziaŭčynu ŭ škole bulać adnakłaśniki. Ci kali nastaŭniki nie staviać žadanyja adznaki.
Heta moža ciahnucca doŭha, a baćki pra hetym buduć kazać: «Nu, pastarajsia jašče bolš». I pa vyniku ŭsio razvaročvajecca ŭ depresiŭny epizod.
Vyklikać depresiju moža što zaŭhodna. Reč nie ŭ padziei, a ŭ tym nakolki ŭ čałavieka dastatkova padtrymki, nakolki jon moža heta ŭ svajoj hałavie pieravaryć. Nie ŭsialakaja padzieja pavierniecca traŭmaj, takoj jana robicca, kali ŭ čałavieka niama siły, kab dać joj rady.
U dziaciej tut vialikuju rolu hraje padtrymka z boku baćkoŭ. U zusim maleńkich bolš važnaja rola maci, u starejšych — abaich baćkoŭ. Kali niama taty i maci, važnyja asoby, jakija ich zamianiajuć.
«Antydepresanty vykarystoŭvajuć nie tolki dla lačeńnia depresij»
«NN»: Ci adroźnivajecca padychod u lekavańni antydepresantami dziaciej ad taho, jak pracujuć ź psichikaj darosłych?
— Reč tut zbolšaha tolki ŭ roznaj daziroŭcy i ŭ abmiežavanaj kolkaści preparataŭ, jakija možna pryznačać mienavita dzieciam. U Biełarusi, naprykład, my možam vykarystoŭvać dla lačeńnia apošnich vielmi maleńkuju kolkaść antydepresantaŭ — dva-try preparaty. U Jeŭropie i Amierycy hetaja kolkaść u razy bolšaja. U nas dziaciej macniej ad AD abierahajuć, i, ja liču, što heta dobra. Usio ž daloka nie ŭsim dzieciam patrebnyja antydepresanty.
Čamu nie ŭsie AD možna pryznačyć dzieciam? Bo niekatoryja ź ich majuć surjoznyja pabočnyja efiekty, jakija darosły moža pieražyć, a ŭ vypadku ź dziciaci heta niehatyŭna paŭpłyvaje na jaho zdaroŭje.
Ryzyka dla arhanizmu pavinna być mienšaj, čym karyść ad pryznačeńnia AD. I tut my majem hrupu preparataŭ, cudoŭna vyvučanuju z usich bakoŭ — ich pryznačajuć dzieciam spakojna, biez bojazi, što heta niejak ciažka adabjecca na ich zdaroŭi.
Važna dadać, što daktary vykarystoŭvajuć antydepresanty nie tolki dla lačeńnia depresij. My lečym imi i tryvožnyja rasstrojstvy, i tryvožna-depresiŭnyja, i absesiŭna-kampulsiŭnyja. I pry ciažkich rasstrojstvach charčovych pavodzin jany taksama patrebnyja. Tak što nie treba dumać: kali čałavieku pryznačanyja antydepresanty — značyć, jaho lekujuć ad depresii.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
«Siarod padletkaŭ modna chvareć na rasstrojstva asoby ci bipalarnaje rasstrojstva»
«NN»: Siońnia sačyć za svaim psichičnym zdaroŭjem — heta ŭ niejkim sensie prestyžna i navat modna, ci ŭpłyvaje heta niejak na vašu praktyku?
— Mahu skazać, što sapraŭdy zaŭvažaju siarod padletkaŭ modu na psichičnyja chvaroby. U ich asiarodździ modna chvareć na rasstrojstva asoby ci bipalarnaje rasstrojstva. Takim čynam padletki mohuć sprabavać pryciahnuć da siabie ŭvahu, niejak vydzielicca. A heta ž ciažkaje psichičnaje zachvorvańnie, chraničnaje, jakoje całkam i nie lečycca.
Dzicia moža simulavać padobnyja stany, paskardzicca maci, taja pryvodzić jaho da doktara. A doktar, moža tak akazacca, — nie supierdobry śpiecyjalist, ci stomleny — pasłuchaje ŭsie simptomy i skaža: «Voś vam AD — picie». A farmkampanii tolki padtrymajuć: prodažy AD rastuć nievierahodna.
Chacia reč tut nie tolki ŭ modzie. My sapraŭdy žyviem ciažkaje žyćcio. U nas vielmi vialikaja kolkaść uvachodnaj infarmacyi, takoha raniej nie było. Naš arhanizm bijałahična nie adaptavany da takich abjomaŭ, heta daje vialikuju nahruzku na psichiku. Technałohii raźvivajucca chutka, a naša bijałahičnaja evalucyja nie paśpiavaje za imi, tak što ludzi sapraŭdy źjazdžajuć z hłuzdu.
Heta takaja płata za naš techničny prahres i raźvitaść: my adryvajemsia ad našaha žyviolnaha śvietu i pakul nieviadoma kudy ruchajemsia. Tamu biez pracy ni ja, ni maje kalehi nie zastaniemsia. Uvaha da psichičnaha zdaroŭja budzie tolki pavialičvacca — jana budzie abjektyŭna nieabchodnaj.
«NN»: Nakolki heta škodna, kali ŭ dziciaci nie było rasstrojstva, a jamu prapisali kurs AD, jaki jon prapje?
— Vialikaj škody tut nie budzie. Dla psichiki heta, kaniečnie, nie supier, ale nie daść niejkich surjoznych nastupstvaŭ dla zdaroŭja, jakija potym pryjdziecca doŭha fiksić (zaležyć jašče, kaniečnie, ad daziroŭki i praciahłaści pryjomu preparatu).
AD nie mianiajuć psichičnyja ŭstanoŭki, našy pavodziny, miechanizm myśleńnia. Jany tolki rehulujuć kolkaść niejramiedyjataraŭ u hałaŭnym mozhu, kolkaść rečyvaŭ, jakimi našy kletački tam unutry kamunikujuć.
I tym samym, čysta bijałahična i fizijałahična, mianiajuć nastroj. Kab źmianić ža miechanizm myśleńnia, treba ŭžo doŭha pracavać ź psichołahami ci psichaterapieŭtami.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
Ahułam, kali havorka idzie pra dziaciej i niejkija prablemy ŭ ich psichicy, to pry žadańni pieramienaŭ lepš pracavać z usioj siamjoj. Bo heta častaja historyja: «U mianie dzicia złamałasia, zrabicie ź im što-niebudź!» A na toje, što tam u siamji adbyvajecca, ludzi nie chočuć źviartać uvahi.
Časta baćki zahružanyja pracaj, im nie da voś hetych «vysokich» materyj, prosta b zabiaśpiečyć siamju ježaj, žytłom. U ich nie chapaje času na na dziaciej, kab adsočvać ich stan uvažliva. Chacia heta patrebna: bolšaść depresiŭnych simptomaŭ dziciaci — simptom chvaroby ŭ siamji ci prablemy atačeńnia.
Praciahvajučy adkazvać na pytańnie, biez patreby AD prymianiać, kaniečnie, nie varta. Usio ž heta preparat nie biaskryŭdny. Jon z novaha pakaleńnia, jak praviła — dobra daśledavany i ź minimalnaj pabočkaj, ale ŭsio ž jana moža być.
«NN»: U vašaj praktycy AD dzieciam čaściej pryznačajucca ŭ apošni momant, kali inšyja mietady lačeńnia nie dapamahli, ci adrazu na starcie, dla resursu?
— Vielmi pa-roznamu. Ja prytrymlivajusia dumki, što pryznačać antydepresanty treba ŭ krajnim vypadku, kali ŭžo dzicia nie moža samastojna vytrymlivać, u jaho pačynajucca prablemy ź ciełam — parušajecca toj ža son. U takim kiejsie — pakul by pracavali ź psichołaham ci psichaterapieŭtam, pakul by heta ŭsio raskačałasia, dzicia ŭžo b lažała ŭ depresii hłyboka i doŭha.
Kali adsočvać pa praktycy maich kaleh u Biełarusi, to ŭ nas AD pryznačajuć, kali ŭžo sapraŭdy drenna kankretna.
Ale jość kalehi, jakija vypisvajuć ich pry minimalnych razładach u nastroi: nu, davajcie papjacie krychu i pahladzim, jak jano pojdzie. Roznyja padychody da lačeńnia isnujuć.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
«Za apošnija hady vyrasła kolkaść padletkaŭ, jakija nanosiać sabie paškodžańni»
«NN»: Z 2020 hoda ŭ biełarusaŭ — čarada stresaŭ: kavid, vybary i represii ŭ krainie, vajna va Ukrainie… Ci pavialičyłasia ŭ suviazi z hetym kolkaść zvarotaŭ da śpiecyjalistaŭ vašaha profilu?
— U mianie niama ahulnaj statystyki, mahu kazać tolki subjektyŭna. Jak minimum, źmianiŭsia typ zvarotaŭ: kali raniej ludzi ŭ asnoŭnym źviartalisia pa prablemach u siamji, stasunkach, to ciapier čaściejšyja skarhi: drenna śpicca; pierajechali i nie viedajem, jak žyć dalej na novym miescy. U nas ciapier vielmi šmat rełakantaŭ, a viadoma, što ŭsie ludzi pry pierajeździe pieražyvajuć adaptacyjny kryzis. I dzieci tut — nie vyklučeńnie. I čym jany bolš darosłyja, tym bolš prablemaŭ — abaviazkova buduć naziracca kaladepresiŭnyja stany.
«NN»: Ź jakimi prablemami čaściej źviartajucca?
— Maje kalehi, jakija ŭ prafiesii hadoŭ 10-15, kažuć, što za apošnija hady vyrasła kolkaść padletkaŭ, jakija nanosiać sabie paškodžańni: režuć, koluć siabie, ščypajuć. Nazirajucca źmieny ŭ kultury ahresii: raniej było pryniata jaje bolš vydavać vonki, raspaŭsiudžvać na inšych, a ciapier ludzi čaściej zakručvajuć heta na siabie. My ž pa pryrodzie, nasamreč, vielmi złyja, ahresiŭnyja istoty, ale nie možam z takim uzroŭniem ahresii isnavać u hramadstvie. Tut treba vielmi mocna svaju ahresiŭnaść strymlivać. Dla hetaha vynajdzienyja roznyja sposaby — ad zahłušeńnia da abstrahavańnia.
U padletkaŭ ža hetaja ahresija pre maksimalna, a hramadstva im paviedamlaje: nie, nielha być złym, ty što? Heta hanicca. I tady padletki mohuć siabie rezać — heta taksama sposab pryciahnuć uvahu. To-bok, viadoma, nie ŭsie padletki niaviečać siabie — tolki tyja, u kaho jość składanaści.
Heta tolki adzin prykład: ahułam kolkaść zvarotaŭ nakont dziaciej i padletkaŭ za apošnija hady sapraŭdy vyrasła. Na heta ŭpłyvaje jak vysokatechnałahičnaść našaha hramadstva, tak i toje, što ludzi stali bolš uvažliva stavicca da svajho psichičnaha zdaroŭja. Ja znachodžu heta dobrym znakam, bo psichaadukacyja ŭsim nam spatrebicca ŭ lubym vypadku. Čałaviek pavinien atrymlivać viedy, jak jamu vyžyvać, jak stavicca da hetaha składanaha, novaha śvietu, kab nie pravalvacca ŭ ciažkija razłady — nieŭratyčnyja, ci, nie daj boh, štości ciažejšaje — depresii i zaležnaści.
«Čałaviek nie padsadžvajecca na antydepresanty, nie robicca narkamanam, jaki budzie abbivać parohi aptek»
«NN»: Isnuje mif, što, kali rana pačać užyvać antydepresanty, to možna na ich padsieści. Što skažacie tym, chto jaho raspaŭsiudžvaje?
— Ja dumaju, u ludziach tut kaža ich nievuctva: jany nie raźbirajucca ŭ temie, nie pačytali chacia b Vikipiedyi. U miedycynie leki, zdolnyja spravakavać zaležnaść, užyvajucca ŭ ekstranych vypadkach. Naprykład, pry ciažkich tryvožnych razładach darosłym pryznačajuć trankvilizatary kštałtu kłonaziepama, łoraziepama. Mienavita tamu daŭžej, čym na tydzień, u Biełarusi ich starajucca nie prapisvać.
Čałaviek nie padsadžvajecca na antydepresanty, nie robicca narkamanam, jaki budzie abbivać parohi aptek, vyhandloŭvajučy dadatkovy blistar tabletak, jon nie budzie pradavać televizar, kab kupić sabie dadatkovy pakunak antydepresantaŭ. Ja nikoli takoha nie čuŭ. Zatoje takoje adbyvajecca pry ŭžyvańni ciažkich narkotykaŭ i ałkaholu, jakija dajuć na karotki pieryjad času pačućcio ejfaryi, radaści, spakoju.
AD u tym liku nie vyklikajuć zaležnaść, bo prymać ich niaviesieła: jany mała taho, što nie prynosiać pačućcia ščaścia, naadvarot — u pačatku pryjomu, pakul arhanizm pryzvyčaicca, jamu moža być ciažka i niepryjemna.
AD isnujuć dosyć daŭno dla taho, kab my zmahli zrazumieć, nakolki jany škodnyja i karysnyja. Bolšaść preparataŭ vielmi dobra vyvučanaja i daśledavanaja i na myšach, i na ludziach uzdoŭž i ŭpopierak.
Taki mif uźnik, na maju dumku, tamu što AD adnosiacca da hrupy preparataŭ, jakija vykarystoŭvajucca ŭ psichijatryi, a heta ŭsio ž styhmatyzavanaja vobłaść. Ludziam jana niezrazumiełaja, i tamu moža pužać.
Ale ž kali ŭ čałavieka panos, prabačcie, i jon vypje tabletku, jakaja jamu dapamoža, heta nie aznačaje, što dalej jon usio žyćcio nie zmoža narmalna isnavać biez hetych miedykamientaŭ.
Plus nie zabyvajem, što AD pryznačajucca na niejki čas — naprykład, na paŭhoda. AD nie padorać čałavieku novaje žyćcio, jany prosta dapamohuć nabracca mocy, daduć na niešta abapiercisia. Heta mylica, ź jakoj nie treba chadzić usio žyćcio, tolki časova, kab potym znoŭ pačać samastojna.
Uvohule, ja liču, što z časam takija mify źniknuć, bo ŭžo siońnia padletki i baćki novaha pakaleńnia staviacca da AD kudy lepš.
Čytajcie taksama:
«Pajści nielha zastacca»: psichołah tłumačyć, ci varta zachoŭvać adnosiny
