Novy siezon «Kartačnaha domika» (House of Cards) niasie adbitak Trampa
Piša Anton Lavicki.
Vyjšaŭ čarhovy siezon «Kartačnaha domika» («House of Cards»). Uražalnaja historyja palityčnaj karjery Frensisa Andervuda pry prezidencie Trampie krychu hublaje farby.
Jak pracujuć palitsieryjały
Heta tłumačycca najpierš tym, jak pabudavanaja bolšaść sieryjałaŭ. Jany funkcyjanujuć jak składany bałans miž realistyčnaściu i zabaŭlalnaściu. U vypadku palitsieryjałaŭ heta aznačaje nastupnaje. Z adnaho boku, jany abapirajucca na peŭnaje šyrokaje razumieńnie palityki. Abo heta palityčny idealizm, abo čystaje zmahańnie za ŭładu, abo Realpolitik. U kožnym razie takaja kancepcyja zadaje łohiku dziejańnia, charaktarystyki piersanažaŭ i ahulnuju tanalnaść.
Z druhoha boku, sieryjał nie moža adlustroŭvać palityku takoj, jakoj jana papraŭdzie jość u parłamienckaj ci prezidenckaj štodzionnaści. Sieryjały padparadkavanyja zabaŭlalnamu farmatu, i heta nakładvaje svoj adbitak na siužet. Usio maje adbyvacca chutčej, praściej i adnaznačniej. Takoje dramaturhičnaje zavastreńnie rečaisnaści i robić palitsieryjały častkaj sučasnaha telebačańnia.
Hety miechanizm vielmi cikava možna nazirać mienavita ŭ House of Cards. Pačynajučy z taho, što Frenk Andervud rehularna źviartajecca da hledačoŭ (a ŭ novym siezonie adnojčy — i Kłer). Sieryjału ŭłaścivaja vielmi zmročnaje bačańnie sučasnaj palityki: u joj usie dziejnyja asoby — apantanyja ŭładaj, samazakachanyja cyniki, jakija prahmatyčna ŭsprymajuć vybary jak nieminučaje zło ci srodak źniščeńnia apanientaŭ. U hetym śviecie nie maje nijakaha značeńnia maral, a ŭłada stanovicca aryhinalnym sposabam umacavańnia pačućcia asabistaj važnaści.
Frensis Andervud na praciahu niekalkich siezonaŭ demanstravaŭ, jak biespryncypnyja palityki mohuć złoŭžyvać sučasnymi demakratyčnymi instrumientami: libieralnaj publičnaj śfieraj, parłamienckim pluralizmam, sistemaj checks and balances, strymak i procivah. Cynična vykarystoŭvajučy svaich časovych paplečnikaŭ, jon nie spyniajecca navat pierad zabojstvami. Takija ciažkija fantazii pa-novamu ŭsprymajucca paśla vybrańnia Trampa: heta mieła na ŭvazie, naprykład, aktorka Robin Rajt (jana hraje Kłer Andervud), kali kazała: Trump is trumping us.
Razam z tym, House of Cards detalova demanstruje miechanizmy amierykanskaj palityčnaj sistemy. Zrazumieła, najpierš jaje zahany. Vialiki ŭnutrany patencyjał papulizmu (jaki ŭ Štatach upieršyniu źjaviŭsia ŭ 1820-ch) — jurydyčna partyi zusim nie majuć značeńnia, na ŭsie vybarnyja pasady bałatujucca niepasredna palityki. Heta stvaraje bazavuju pieradumovu dla karjery Andervuda.
Z druhoha boku, navočna pakazvajucca vializnyja paŭnamoctvy i mahčymaści prezidenta. Kiraŭnik dziaržavy ŭ ZŠA nadzieleny amal biezadmoŭnaj uładaj u pytańniach vykanaŭčaj ułady, jakuju jon ažyćciaŭlaje praz dekrety. House of Cards nie adnojčy na prykładach tłumačyć, jakija pieravahi hetkaje razumieńnie prezidenckaj ułady daje schilnym da aŭtarytaryzmu palitykam. I zusim niespadziavana možna znajści paćviardžeńnie hetaj intuicyi ŭ niadaŭnich pakazańniach Komi, kali jon pryznajecca, što nie navažyŭsia b zapiarečyć prezidentu Złučanych Štataŭ.
Nacyja i demakratyja
Cikava ŭ sieryjale vyrašajecca vielmi biełaruskaja tema dačynieńniaŭ pamiž nacyjaj i demakratyjaj.
Nacyja — heta ujaŭlenaja supolnaść. Kožnaja nacyja maje patrebu ŭ peŭnym nabory apaviadańniaŭ i simvałaŭ, jakija mohuć padtrymlivać rucinnyja praktyki takoha ŭjaŭleńnia. Zrazumieła, heta mocna zaležyć ad kantekstu: amierykanskuju nacyju pa-roznamu ŭjaŭlajuć u škołach Techasa, bahiemnych kaviarniach San-Francyska ci ŭ pieradačach Breitbart.
House of Cards pakazvaje, jakoj ujaŭlajecca amierykanskaja nacyja ŭ štodzionnaści palityčnaha kłasa — taho samaha vašynhtonskaha isteblišmientu, suprać jakoha mieryŭsia zmahacca sorak piaty prezident.
Najpierš hetaje ŭjaŭleńnie žyvicca palityčnaj historyjaj, akumulavanaj tradycyjaj. Amierykanskaja kanstytucyja i vybarčaja sistema — samyja staryja ŭ śviecie — rehularna refleksujucca hierojami sieryjała. Ideja ab tym, što «Kanstytucyja hniecca, ale nie łomicca», — važny srodak aktualizacyi i ŭmacavańnia supolnaści. U hety šerah adnosicca proćma drabniejšych momantaŭ: Frenk Andervud rehularna spasyłajecca na papiarednikaŭ. Naprykład, naviedvaje miemaryjał Ruźvielta, kali sprabuje zasnavać svoj anałah New Deal, «Novaha kursu». Abo zhadvaje jaho i Vilsana, patrabujučy ad Kanhresu abviaścić stan vajny z terarystyčnaj kvazi-dziaržavaj na Blizkim Uschodzie. U inšym epizodzie Kłer, pazirajučy na partret Vašynhtona, sarkastyčna kaža mužu: «Jon nas nie vyratuje. Jon prydumaŭ termin paŭnamoctvaŭ».
Takich spasyłak šmat, jany raskidanyja ŭ časie i haryzoncie padziej, pakazvajučy na materyjalnaje, praktyčnaje značeńnie amierykanskaj nacyi. Hetaje značeńnie kancentrujecca ŭ idei «spadčyny» — taho, što prezident moža pakinuć paśla siabie, jak jon uvachodzić u historyju. Ab svajoj spadčynie Frenk Andervud dbaje adkryta, abmiarkoŭvaje jaje, najpierš z žonkaj Kłer.
Heta prymušaje zadumacca pra postsavieckich palitykaŭ i łohiku ichnaj matyvacyi. Tut varta źviarnuć uvahu tolki na toje, što ŭvohule suviaź nacyi i demakratyi ŭžo nieadnojčy abmiarkoŭvałasia (u Biełarusi heta rabili Valer Bułhakaŭ i Vital Silicki). A pra postsavieckich palitykaŭ i spadčynu dobra pisaŭ niamiecki palitołah polskaha pachodžańnia Ježy Mackuŭ: «…biełaruskim elitam zbolšaha brakuje nacyjanalnaha pačućcia, jakoje mahło b unušyć im adkaznaść za jakaść ichnaje dziaržavy i supolnaha dabrabytu».
Niemahčymaść finału
Nie zvažajučy na davoli niespadziavany finał novaha siezona (a moža, i spadziavany), kidajecca ŭ vočy pastupovaje vyčarpańnie jahonaj unutranaj dynamiki.
Častkova heta źviazana ź situacyjaj «paśla Trampa», jakuju aktyŭna abmiarkoŭvali miedyja, reahujučy na novy siezon. (Naprykład, žurnalist časopisa Der Spiegel skieptyčna pytaŭ: «Jakoje šalenstva mahli b vydumać scenarysty, kab jany nie byli pierasiahnutyja rečaisnaściu epochi Trampa?») Razvažali ab hetym i sami stvaralniki sieryjała. Miž tym niamieckaje telebačańnie supravadžaje repartažy z Vašynhtona muzyčnaj temaj House of Cards: heta da temy pra rečaisnaść, miedyja i miedyjnuju rečaisnaść.
Ale ŭnutranym abmiežavańniem sieryjała źjaŭlajecca pakładzienaje ŭ padmurak razumieńnie palityki. Panuraja historyja niastrymnaha zła, jakoje, karystajučysia deficytami sistemy i słabaściami ludziej, uvodzić svajo panavańnie nad staroj i pavažanaj demakratyjaj, u sabie moža mieć tolki adzin — i vielmi pradkazalny finał. Tamu jon niemahčymy (z kamiercyjnych mierkavańniaŭ).
U hetym sensie House of Cards u niejki momant hublaje pryciahalnaść, bo stanovicca ciažka pavieryć u toje, što amierykanski prezident — u Biełym domie, jaki jon sam našpihavaŭ videakamierami, — šturchaje ź leśvicy čarhovuju pahrozu svajoj uładzie. Bałans rečaisnaści i zabaŭlalnaści rassypajecca, zastajucca błytanyja fantazii, jakija cyklična ŭznaŭlajuć hałoŭny pasył, ale nie dadajuć u jaho ničoha novaha.
Kab pierakanacca ŭ tym, što palityku možna asensoŭvać na jakasna inšym uzroŭni, dastatkova źviarnucca da inšaha palitsieryjała — Veep (kanał HBO, čarhovy siezon vychodzić z krasavika). Rafinavanaja moŭnaja kamiedyja prajaśniaje, što palitykaj i palitykami kirujuć pierad usim niekampietentnaść, biaśsille i (jak i ŭ House of Cards) samazakachanaść. U vyniku paŭstaje nie karcina pra absalutnaje zło, a tłumačacca miechanizmy supiarečlivych dziejańniaŭ, zaŭsiody nanoŭ abumoŭlenych aktualnaj situacyjaj.
Ab tym, chto bližejšy da rečaisnaści, možna mierkavać z nastupnaha. Veep-u ŭdajecca pakazać amierykanskaha prezidenta paśla prezidenctva, pryncypova nie źmianiajučy dramaturhii i sceničnych srodkaŭ. Andervudy mohuć być tolki ŭ prezidenckaj roli: finał ichnaje ŭłady budzie ź nieabchodnaściu aznačać finał šou.
I pakul rejtynhi dazvalajuć, heta naŭrad ci adbudziecca.
