Architektar Bajaryna raskazvaje, jak raz — i pierajšła na biełaruskuju movu
Architektarka i dyzajnierka Alaksandra Bajaryna voś užo dva z pałovaj hady trymajecca svajho rašeńnia razmaŭlać pa-biełarusku. Jaje dvuchhadovaja dačka Janiečka chiba i nie zdahadvajecca, što kaliści jaje maci ciažka było sfarmulavać na movie i paru prostych skazaŭ.
Kali Alaksandra z mužam Vadzimam Prakopčykam i dačkoj razam špacyrujuć pa horadzie, minaki zamiłoŭvajucca: «Takaja pryhožaja siamja! I tak pa-biełarusku pryhoža razmaŭlajuć!» Alaksandra pryznajecca, što kab nie muž, jana naŭrad ci advažyłasia b pierajści na movu. Adnoj suprać usich ciažka, a ŭdvaich — lohka.
«NN»: Ci dumali kali-niebudź, što budziecie razmaŭlać na biełaruskaj movie?
AB: Možna skazać, što maja maci — prychilnica ruskaj kultury, jak i babula, ź jakoj my z bratam u dziacinstvie pravodzili šmat času. Baćka - nośbit jakraz biełaruskaj kultury, ale nikoli nikomu ničoha nie naviazvaŭ. Tamu dla mianie heta ŭsio było adkryćciom.
Moj brat, starejšy za mianie na hod, čytaŭ histaryčnyja knihi i ŭžo ŭ škole pačaŭ cikavicca biełaruskaj kulturaj. Ale toje, čym cikaviŭsia moj brat, mnie było niecikava.
Tolki potym, paśla 30 hadoŭ, zachaciełasia bolš asensavanaha žyćcia. Kali akazałasia, što ŭsio, nad čym ja pracuju, nasamreč nikomu niepatrebna.
«NN»: Jak heta «niepatrebna»?
AB: U architektury ciažka zrabić štości sapraŭdy vartaje. Amal niemahčyma. Navat toje, što robiać usie našy metry, da majsterstva jakich jašče treba daciahnucca, dalokaje nie tolki ad biełaruskaści, jano dalokaje ad usiaho. Heta architektura, jakoj kali b nie było, ničoha b nie źmianiłasia.
Ja stała razvažać, a jak tady stvaryć vartuju architekturu? I pryjšła da dumki, što heta mahčyma tolki kali vykarystoŭvać svaje tradycyi. Ja b chacieła pabudavać chacia b niekalki damoŭ, pra jakija možna było b skazać, što jany adpaviadajuć internacyjanalnamu stylu, ale heta biełaruskaja architektura. Dla mianie tut uzor — japoncy. U ich architektura sučasnaja, ale ty zaŭsiody viedaješ, što heta sprajektavaŭ japoniec. Mnie vielmi padabajecca taki padychod. Na moj pohlad, heta vielmi pryhoža i vielmi hustoŭna.
Spačatku hetaja suviaź tradycyi i vartaści padajecca niepierakanaŭčaj, ale ŭsio sapraŭdy ŭpirajecca ŭ tradycyi i dalej u movu.
Architektar, jaki nie viedaje historyi svajho kraja ci hladzić na jaje vačami susiedziaŭ, nie moža sprajektavać ničoha vartaha. Jon, jak słon, kožnym krokam svaim budzie abražać pačućci bolš adukavanych i śviadomych ludziej. Jak tolki ty ŭzbrojvaješsia viedami pa historyi, pierachod na movu vyhladaje nastolki łahičnym, harmaničnym i niepaźbiežnym, što zastajecca adzinaje pytańnie — kali?
Tak ja zacikaviłasia biełaruskaj temaj, pačała čytać, vyvučać. I raptam akazałasia, što biełaruskamoŭnych ludziej vakoł vielmi šmat. Jany razmaŭlajuć pa-biełarusku, dziaciej hadujuć na movie. Pastupova majo koła znajomstvaŭ stała pašyracca ŭ moŭnym nakirunku.
Mnie pašancavała, što ja sustrełasia z maim mužam Vadzimam. Jamu biełaruskaja tema zaŭsiody była blizkaja. Rašeńnie pierajści na movu było našym ahulnym. Kab b nie jon, ja b nie advažyłasia. Kali vakoł niama nivodnaha čałavieka pobač, jaki ciabie razumieje, vielmi ciažka. Kali ž heta dva čałavieki, jakija zaručylisia padtrymkaj adzin adnaho — heta zusim inšaja historyja.
I ŭžo pierad naradžeńniem dačuški my pryniali za praviła, što doma zaŭsiody razmaŭlajem pa-biełarusku. Vyrašyli: pierachodzim albo ciapier, albo nikoli.
Niadaŭna našaj Janiečcy spoŭniłasia dva hady. Jaje pieršyja słovy: «mama», «tata», «papa». Babuli i dziaduli ŭ nas ruskamoŭnyja, šmat ruskamoŭnych siabroŭ, tamu raście «bilinhva», jakaja adrazu ŭsprymaje abiedźvie movy. Heta ŭ nas stajaŭ vybar, na jakoj movie razmaŭlać. A ŭ jaje heta ŭsio budzie naturalna. Z ruskamoŭnymi jana budzie razmaŭlać pa-rusku, ź biełaruskamoŭnymi — pa-biełarusku. Ciapier my čakajem druhoje dzicia i spadziajomsia, što ŭ śviecie budzie jašče na adnaho biełaruskamoŭnaha čałavieka bolš.
«NN»: Budziecie zmahacca za biełaruskuju adukacyju dla dziaciej? Hrukacca va ŭsie dźviery?
AB: Ja napisała ŭ naš vykankam aficyjny zapyt, i mnie adkazali, što biełaruskich jaślaŭ u našym rajonie niama. I ja znajšła dla dačuški biełaruskamoŭnuju nianiu. Mnie pryjemna, što jašče adzin čałaviek doma razmaŭlaje pa-biełarusku. Była dumka zaprasić da Jani i jašče adnu nianiu, u jakoj rodnaja mova kitajskaja ci japonskaja — zusim nie padobnaja na našu. Kab dzicia zasvojvała šmat moŭ, pakul heta jamu lohka dajecca. Moža, jašče realizuju i hetuju zadumu.
Dalej my źbirajemsia pajści ŭ biełaruskamoŭnuju hrupku sadka №314. Vielmi chočacca, kab Jania atrymała ŭsiu adukacyju na biełaruskaj movie. Chočacca znajści dla jaje biełaruskamoŭnaje koła, kab jana mahła kamunikavać ź inšymi dziećmi na movie.
«NN»: Što było ciažkim, što lohkim u hetym uklučeńni ŭ biełaruskuju movu?
AB: Ciažkim było samo rašeńnie. Spačatku ja pačała pisać statusy pa-biełarusku ŭ fejsbuku, pieraviała na biełaruskuju movu staronku. Pieršyja paŭhoda pierakładała pasty praz «Huhł Transłejt», uvieś čas zazirała ŭ słoŭnik, praviarała, a potym usio pačało pisacca samo. Jašče praz paŭhoda heta stała tak zručna i lohka!
Užo dva z pałovaj hady, jak razmaŭlaju pa-biełarusku. Ciapier ja ŭžo časam zaziraju ŭ słoŭnik, kab pahladzieć niejkija ruskija słovy. Ja nie nadta chvalujusia nakont pamyłak. Nu, jość i jość, z časam vypraŭlusia. «Tabie» i «ciabie» ŭžo amal nie błytaju.
Kali traplaješ u zusim nieznajomyja abstaviny, u nietypovuju situacyju, byvaje, padvisaješ. Ale ja vyrašyła nie źviartać na heta ŭvahi. Skažu častku pa-rusku, častku pa-biełarusku. Potym zazirnu ŭ słoŭnik, pahladžu niejkija słovy, kali što. Zusim nie pieražyvaju.
Niekatoryja kažuć: «Jak vy dobra razmaŭlajecie pa-biełarusku!» A ja dumaju: nu jakoje dobra? Zusim drenna razmaŭlaju, słoŭ mała viedaju. Tolki niadaŭna stała źviartać uvahu na bolš składanyja słovy, ciapier zapaminaju ich i sprabuju vykarystoŭvać.
Mianie vielmi natchniaje słoŭnik biełaruskich sinonimaŭ. Zazirnieš u jaho i razumieješ: voś jak ni skažy — usio pravilna. Navat tyja słovy, pra isnavańnie jakich ty nie padazravaŭ, jany tam jość. Źmiašaješ usio, što viedaješ: i dyjalektnaje, i nie dyjalektnaje. Nie litaraturna — nu i što? A na ruskaj movie chto litaraturna razmaŭlaje?
«NN»: A dumajecie na jakoj movie?
AB: Kali pra prostyja bytavyja rečy, to zaŭsiody pa-biełarusku. Ciapier zdajecca, kali b u mianie chtości zapytaŭsia, na jakoj movie ja čytała chvilinu tamu, nie adkazała b. Usio źliłosia. Dumaju, što ŭžo praz hod-dva zmahu svabodna razmaŭlać i ŭ niezvyčajnych situacyjach i pierastanu zaŭvažać, što i jak ja kažu. Prosta ŭsio budzie licca samo.
«NN»: Ci padtrymali baćki, babuli i dziaduli, siabry?
AB: Baćki nijak nie adreahavali. Brat vielmi ŭražany tym, što choć ja, pradstaŭnik techničnaj prafiesii, a nie humanitarnaj, dzie patrebnaja mova, raptam raz — i pierajšła na biełaruskuju.
Babula vielmi pieražyvaje, što nie pryščapiła nam luboŭ da ruskaj kultury. Ja liču ruskuju kulturu vielmi kaštoŭnaj, ale dla mianie hałoŭnaje raźvivać biełaruskuju kulturu. Navat nie toje što raźvivać, a chutčej spažyvać: apranacca ŭ biełaruskaje, chadzić da biełaruskich kucharaŭ i hetak dalej.
Chaču spažyvać biełaruskaje va ŭsich śfierach. I kab heta ŭsio było maksimalna sučasnaje, a nie archaičnaje i muziejnaje.
«NN»: Ź jakoj reakcyjaj da movy sutykajeciesia pa žyćci?
AB: Reakcyja vielmi dobraja, ź niehatyŭnaj ni razu nie sutykalisia. Ludzi azirajucca, sprabujuć zahavaryć, ciahnucca da ciabie. Usie vielmi vietlivyja, asabliva, kali hulajem razam ź Janiečkaj. Niejak kala Pałaca respubliki prachodzili i spynilisia la šapika nabyć bułačku. My daviedalisia pra ŭsio, navat jakaja ŭ ich zapazyčanaść pa zarobkach. Prosta tamu, što padyšli i pa-biełarusku paprasili kavu i bułačku.
