Biełaja Panna, aŭstryjskaja horka, piramida Amulskich: pomniki i lehiendy Kalvaryi
…U chałodnyja listapadaŭskija nočy na Kalvaryjskich mohiłkach Minska možna pabačyć, jak miž mahił błukaje pryvid Biełaj Panny. Raskazvajuć, što heta duša maładoj panienki, jakaja skanała takoju ž poźniaj vosieńniu paŭtary sotni hod tamu. Niesuciešnyja svajaki pakłali jaje ŭ trunu, adpieli i zamuravali ŭ familnym sklepie. Ale akazałasia, što panienka nie pamierła, a zasnuła letarhičnym snom. Abudžeńnie było žachlivym…
Brama Kalvaryi.
Biez takich vuścišnych lehiendaŭ nie abychodzicca nivodny ćvintar z historyjaj. I najstarejšyja ŭ Minsku Kalvaryjskija mohiłki — nie vyklučeńnie. Jany zachavalisia, niahledziačy na ŭsie razbureńni i vojny XX stahodździa. Siońnia heta nie tolki miesca smutku, ale i pomnik architektury suśvietnaha značeńnia.
Słova «Calvaria» maje łacinskaje pachodžańnie, aznačaje toje ž, što i Hałhofa — miesca ŭkryžavańnia Chrysta. U pierakładzie ž heta łysy čerap, albo Łysaja hara.
Zhodna z padańniem, minskaj Kalvaryi bolš za 600 hod. Ale dakumientalnaja historyja mohiłak pačynajecca ŭ 1745 hodzie, kali na pahorku ŭ mienskim navakolli manachi-karmielity zbudavali pieršy draŭlany kaścioł. Kala jaho chavali śviataroŭ, manachaŭ, šlachtu. A ŭ 1796 hodzie tut dazvolili chavać i prostych ludziej.
Z časam kaścioł pierastaŭ być ułasnaściu manaskaha ordenu, zrabiŭsia parafijalnym. Na Kalvaryi zbudavali novy kamienny chram Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža, jaki my bačym i siońnia.
Freski dla śviatyni pisaŭ słavuty mastak Jan Damiel, jaki apošnija hady žyćcia pravioŭ u Minsku. Jon i pachavany ŭ krypcie Kalvaryjskaha kaścioła.
Paśla Druhoj suśvietnaj vajny kaścioł prastajaŭ začynienym 35 hod — ludzi malilisia la kapličak pobač z kaściołam. Chram viarnuli viernikam tolki ŭ 1980 hodzie, napiaredadni Alimpijady ŭ Maskvie.
Kažuć, što kryž Kalvaryjskaha kaścioła raniej upryhožvaŭ chram Śviatoha Tamaša Akvinskaha pry klaštary daminikanaŭ, što stajaŭ na ciapierašniaj Kastryčnickaj płoščy Minska. Kaścioł uzarvali ŭ 1950 hodzie, kali stavili na płoščy pomnik Stalinu. A kryž vierniki zachavali, i ŭ 1980-m, kali adnaŭlałasia Kalvaryja, addali tudy.
Mocna paciarpieli ŭ XX stahodździ i mohiłki. U časy baraćby z relihijaj z pomnikaŭ źbivali kryžy, paźniejšyja rabaŭniki łamali sklepy, zdymali kavanyja aharodžy i pomniki ź jakasnaha kamieniu.
Cudam acalełyja kryžy.
U vyniku niepradumanych dziejańniaŭ administracyi, kali ŭ siaredzinie 1990-ch na Kalvaryi, zakrytaj dla novych pachavańniaŭ, znoŭ dazvolili kuplać miescy, była źniščana «Aŭstryjskaja horka» (pachavańni sałdat časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny), pad buldozier trapiła bolš za 2000 starych pachavańniaŭ, u tym liku kniažny Juzefy Patockaj.
Ale ad 2001 novyja pachavańni byli całkam spynienyja, a Kalvaryjskija mohiłki atrymali status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści pieršaj katehoryi jak abjekt mižnarodnaha značeńnia. Faktyčna, stali muziejem pad adkrytym niebam.
Architektura Kalvaryi nie abmiažoŭvajecca psieŭdahatyčnym kaściołam. Varta źviarnuć uvahu i na kłasicystyčnuju Bramu, fundavanuju sakratarom Minskaha dvaranskaha deputackaha schodu Juryjem Kabylinskim u pamiać ab svajoj žoncy, i šmatlikija sklepy, u jakich chavali šlachtu i śviataroŭ.
Sklep Vikievičaŭ (źleva) i sklep naminat-biskupa Paŭła Ravy.
Najstarejšy z pomnikaŭ, što zachavalisia, — čyrvony hranitny vałun-piramida siostraŭ Juzefy i Teafilii Amulskich z 1808 hoda.
A ŭvohule na Kalvaryi spačyvaje ŭsia katalickaja elita Minsku XIX — pačatku XX stahodździaŭ. Aproč Jana Damiela, tut možna pakłanicca pamiaci Jana-Balasłava Łuckieviča, baćki našaniŭcaŭ Antona i Ivana Łuckievičaŭ, paeta Janki Łučyny, vydaŭca Vacłava Ivanoŭskaha.
Ciažka źličyć słavutyja imiony — tut chavali Vańkovičaŭ, Vajniłovičaŭ, Niesłuchoŭskich, Dareŭskich-Viaryhaŭ, Piščałaŭ, Radziviłaŭ, Paniatoŭskich… Taksama tut lažać napaleonaŭskija žaŭniery 1812 hoda, aŭstryjskija sałdaty časoŭ Pieršaj suśvietnaj, žaŭniery Piłsudskaha 1919—1920 h., achviary stalinskich represij, jaŭrei ź minskaha hieta, savieckija sałdaty, achviary trahiedyi na Niamizie 1999 hoda…
Siamiejnaje pachavańnie Kamockich.
Pomnik žoncy stackaha daradcy (źleva) i pomnik plamieńnicy Adama Mickieviča Maryi.
Sučasnaja płošča mohiłak — 14 hiektaraŭ, na ich bolš jak 30 tysiač pachavańniaŭ. Na staroj Kalvaryi, nie horš, čym u muziei ci biblijatecy, možna vyvučać kulturu i styl minułych stahodździaŭ, historyju rodnaha horada.
