Pačałosia adnaŭleńnie luteranskaj kirchi ŭ Hrodnie
Hiermanija dapamahaje adnaŭlać chram Śviatoha Jana.
10 maja pačałasia restaŭracyja luteranskaj kirchi Śviatoha Jana ŭ Hrodnie. Budynak čakaŭ abnaŭleńnia roŭna sto hadoŭ — ad 1912-ha. Asnoŭnym sponsaram restaŭracyi stała Ministerstva zamiežnych spravaŭ Hiermanii i niamieckaja luteranskaja carkva. Biez hetaj dapamohi Biełaruś mahła b stracić jašče adzin architekturny pomnik.
«Stan kirchi nie toje kab zusim katastrafičny, ale nabližajecca da taho, — kaža pastar Uładzimir Tatarnikaŭ. — Hruntovyja vody razmyvajuć padmurak, ad taho źjaŭlajucca raskoliny. Ścieny kirchi zaŭždy vilhotnyja».
Paškodžańni źjavilisia ŭ 1950-ja, kali ŭ budynku mieściŭsia abłasny archiŭ. Za savieckaj uładaj nijakaj havorki pra dziejnaść kirchi i być nie mahło.
Šlach ad tavierny da chrama
Historyja chrama biare pačatak ad 20 vieraśnia 1793, kali karol Stanisłaŭ Aŭhust Paniatoŭski padaryŭ luteranskaj supolnaści budynak byłoj tavierny, jaki možna było vykarystoŭvać dla malitvaŭ — trochpaviarchovaja kircha dabudoŭvałasia ciaham stahodździa. Ad pačatku słužyli ŭ joj na niamieckaj movie — u Rečy Paspalitaj tady žyło bahata niemcaŭ-luteranaŭ. U 1843 kircha była dabudavanaja, a pobač ź joj źjavilisia luteranskija mohiłki, jevanhielistyčnaja škoła, dom pastara. U druhoj pałovie XIX stahodździa luteranskaja supolnaść vyrasła ŭ kolkaści, za jaje košt i adbyvalisia pracy pa ŭdaskanaleńni kirchi. U 1873 źjaviłasia zvanica z hadzińnikam, a ŭ 1912 hodzie budynak nabyŭ zavieršany vyhlad, adnavić jaki i musić ciapierašniaja restaŭracyja.
Što vielmi kryŭdna, u Bieła-rusi nie zastałosia dakumientaŭ, pa jakich možna było b adnavić kolišniaje ŭbranstva. Padčas niamieckaj akupacyi kircha pracavała. Mahčyma, archivy tady vyvieźli ŭ Hiermaniju, spadziajecca pastar, składajučy zapyty ŭ Bierlin i Ryhu.
Toje, što chram zachavaŭsia ŭ saviecki čas, možna ličyć dzivam. Carkoŭnyja prybudovy byli razdadzienyja pad žyllo miascovym ludziam, acalełuju meblu skanfiskavali na karyść savieckich čynoŭnikaŭ.Na miescy mohiłak zrabili dziciačy sadok i pabudavali niekalki žyłych damoŭ... U budynku ž samoj kirchi raźmiaścili archiŭ.
«Kali b tut byŭ skład harodniny, to budynak by dakładna nie vytryvaŭ, — praciahvaje Tatarnikaŭ. — Što tyčycca arhana i mebli, to ich, pavodle dakumientacyi, pieradali ŭ fiłarmoniju. Jość taki pryhožy na vyhlad dakumient pra pieradaču rečaŭ. Adnak znajści ich tak i nie ŭdałosia».
Reč u tym, što ad 1944-ha da 1950-ha hoda kircha była biezhaspadarnaj — tady ŭsio i raściahnuli.
Kirchu «panizili», bo była vyšejšaj za sabor
Novaja historyja chrama pačynajecca z 1995, kali budynak viarnuli luteranam. Tady ž na hrošy fondu Hustava Adolfa była praviedziena restaŭracyja. Interjer kirchi maje kłasičny dla luteranskaha chrama askietyčny vyhlad, adnak eksterjer horšaŭ z kožnym hodam. Tym nie mienš, luteranskaja supolnaść u Hrodnie praciahvaje raści i hurtavacca vakoł kirchi — nie tak daŭno byŭ adnoŭleny luteranski viasielny abrad. Kircha Śviatoha Jana — adziny dziejučy luteranski chram u Biełarusi.
Doŭhačakanaja restaŭracyja prymierkavanaja da stahodździa z taho momantu, kali kircha nabyła kančatkovy vyhlad. Jak raskazvaje spadar Tatarnikaŭ, jana mahła b raspačacca i raniej, adnak budynak kirchi nie naležyć luteranskaj supolnaści, a znachodzicca va ŭłasnaści abłvykankama. Zrešty, apošni i dapamoh niamieckamu boku ŭ vyrašeńni biurakratyčnych pytańniaŭ.
Samym važnym punktam restaŭracyi budzie viartańnie na zvanicu špila z kryžam, jaki jašče možna ŭbačyć na fotazdymkach 1940-ch. Kažuć, paśla kirchu «panizili», bo jana zdavałasia vyšejšaj za Pakroŭski sabor.
.Restaŭracyja za dva siezony?
Napiaredadni ŭračystaj cyrymonii pa Hrodnie pranieślisia škvał i nievialiki tarnada, adnak ranak vydaŭsia soniečnym i ciopłym. Na ŭračystuju słužbu, aproč pasła Hiermanii Krystafa Vajla, pryjechali ambasadary Francyi i Irłandyi, a taksama pradstaŭniki roznych kanfiesij.
Krystaf Vajl upieršyniu ŭbačyŭ kirchu ŭ 2010, padčas svajho pieršaha vizitu ŭ Hrodna — tady Uładzimir Tatarnikaŭ śpiecyjalna dla niamieckaj delehacyi praviŭ słužbu na niamieckaj movie. Spadara Vajla vielmi ŭraziŭ biadotny stan chrama, jak i anałahičny stan miascovaj sinahohi. Tady i pačaŭsia praces adnaŭleńnia.
Spadar Vajl bačyć u supolnaj biełaruska-niamieckaj restaŭracyi prykład taho, što Jeŭropa zastajecca adzinym cełym, navat niahledziačy na peŭnyja nieparazumieńni pamiž krainami. Jon pieraličyŭ ludziej, jakija spryjajuć restaŭracyi: heta i staršynia Hrodzienskaha abłvykankama Siamion Šapira, i kiraŭnik viedamstva fiederalnaha kanclera FRH Ronald Pofała. Značnuju sumu hrošaj pieradała ŭ restaŭracyjny fond redakcyja haziety «Vestdojče alhiemajne cajtunh», a carkva Chrysta ŭ Hanoviery supolna ź firmaj «Kantynient» dastaviła ŭ kirchu 22 łavy. Staršynia niamiecka-biełaruskaha ekanamičnaha kłuba Kłaŭs Bajer šukaje dla chrama arhan, a pradprymalnik Osvald Chonen, jaki pracuje ŭ Minsku, budzie na hramadskich pačatkach kaardynavać budaŭničy praces. Zhodna z prajektam, restaŭracyja musić zaniać dva siezony.
«Ja rady, što siońnia ŭ našaj Jeŭropie, jakaja zrastajecca ŭ adno cełaje, my biez nacyjanalnaj vysakamiernaści znoŭ možam źviarnucca da svajoj ahulnaj kulturnaj, fiłasofskaj i relihijnaj spadčyny, kab sumiesna budavać lepšuju Jeŭropu dla budučych pakaleńniaŭ» — zaznačyŭ pasoł Vajl.
***
Materyjał zrobleny pry sadziejničańni Pasolstva Fiederatyŭnaj Respubliki Hiermanija
