20 hadoŭ tamu ŭ psichanieŭrałahičnym internacie ŭ Hrodzienskaj vobłaści zhareŭ 31 čałaviek. Što adbyłosia ŭ Dziatłaŭskim rajonie ŭ 2003 hodzie
U noč na 12 kastryčnika 2003 hoda ŭ psichanieŭrałahičnym domie-internacie ŭ Dziatłaŭskim rajonie Hrodzienskaj vobłaści zdaryŭsia pažar, u jakim zahinuŭ 31 čałaviek. Toje, što tady zdaryłasia, časam nazyvajuć «druhoj Niamihaj», adsyłajučy da hibieli 53 čałaviek u 1999 hodzie ŭ padziemnym pierachodzie ŭ centry Minska. «Lusterka» zhadvaje padrabiaznaści strašnaj trahiedyi, da jakoj pryvioŭ źbieh trahičnych vypadkovaściaŭ, a taksama kankretnyja dziejańni supracoŭnikaŭ ustanovy i ŭładaŭ.
Adsutnaść hrošaj i niadziejnaja pažarnaja sihnalizacyja
Psichanieŭrałahičny internat — heta ŭstanova, dzie ŭtrymlivajucca ludzi, što pakutujuć na chraničnyja psichičnyja razłady i majuć patrebu ŭ pastajannym dohladzie. Ustanova, pra jakuju pojdzie havorka, była stvoranaja ŭ 1964 hodzie. Aficyjnaja nazva — Kazłoŭščynski internat (pavodle nazvy bujnoha pasiołka niepadalok), choć znachodzicca jon u nievialikaj vioscy Randziłaŭščyna.
«Rehularnaja transpartnaja kamunikacyja jaje žycharoŭ z rajonnym centram pačynajecca tolki za šeść kiłamietraŭ adsiul, u vioscy Kazłoŭščyna, dzie raźmieščany sielsaviet, jość chutkaja i pažarnaja, krama i apteka, — raskazvała žurnalistka, jakaja pabyvała tam užo paśla trahiedyi. — Da cyvilizacyi miascovyja dabirajucca pieššu, na rovary abo transpartam internata. Praktyčna ŭsio nasielnictva Randziłaŭščyny — piersanał internata, były abo ciapierašni. Užo pakaleńni try žychary vioski prapracavali tut, chto kucharam, chto vartaŭnikom, chto sanitarkaj. Kali kamuści kiepska i treba vyklikać chutkuju, biahuć znoŭ ža ŭ internat: U korpusie miedčastki pracuje adziny na ŭsiu viosku telefon. Da dyrektara internata miascovyja iduć pa dapamohu, kali treba pomnik na mahile pastavić, bulbu pasadzić ci prybrać».
Kazłoŭščynski psichanieŭrałahičny dom-internat dla sastarełych i invalidaŭ u vioscy Randziłaŭščyna. Fota: trudgrodno.gov.by
Śpiecyjalny korpus dla pacyjentaŭ u hetaj vioscy ŭ 1960-ja nie ŭzvodzili. Pad ustanovu prystasavali stary draŭlany adnapaviarchovy budynak ź piačnym aciapleńniem — były panski dom, pabudavany ŭ pačatku XX stahodździa. Pobač uźviali budynak miedčastki (dzie i byŭ adziny telefon). U kancy 1980-ch stała zrazumieła, što treba budavać novy korpus. Nieabchodnuju prajektnuju dakumientacyju padrychtavali ŭ 1991-m, paśla čaho na budaŭnictva vydzielili hrošy. Kali jano pačałosia i ź jakoj chutkaściu išło, źviestak niama, ale viedajučy, jak usio adbyvałasia ŭ pačatku dzievianostych, vykažam zdahadku, što vielmi pavolna i sa šmatlikimi paŭzami.
U 1995-m internat naviedaŭ Miečysłaŭ Hryb, tahačasny śpikier parłamienta — Viarchoŭnaha Savieta. U tym hodzie prachodzili parłamienckija vybary, palityk bałatavaŭsia ŭ deputaty nastupnaha sklikańnia ad rodnaj jamu Dziatłaŭskaj akruhi. «Užo ŭ toj čas hety internat vyklikaŭ vialikija turboty. I ŭžo ŭ toj čas byli amal što pabudavanyja ścieny cahlanyja novaha korpusu. Ale <…> prajšło vosiem hadoŭ, i nie znajšłosia hrošaj, kab zakončyć hetaje vialikaje budaŭnictva», — kamientavaŭ jon paśla trahiedyi.
Sapraŭdy, apošnija finansavyja pastupleńni na budaŭnictva byli zafiksavanyja ŭ 2001-m. Paśla hetaha jany spynilisia, tamu chvoryja byli vymušanyja tulicca ŭ starym draŭlanym pamiaškańni.
Hałoŭnaj prablemaj internata byŭ katastrafičny niedachop srodkaŭ. Jašče ŭ 1998-m tam pastavili pažarnuju sihnalizacyju. Dva hady firma absłuhoŭvała jaje pa harantyi biaspłatna. Ale kali termin prajšoŭ, internat płacić nie staŭ: nie było hrošaj. Tamu firma ŭrešcie admoviłasia absłuhoŭvać abstalavańnie. Samu sihnalizacyju nie demantavali — ale ŭ vieraśni 2003 hoda, niedzie za miesiac da trahiedyi, jana pierastała pracavać.
I heta była nie adzinaja prablema. Za paŭhoda da trahiedyi inśpiektar pažarnaha nahladu zabaraniŭ ekspłuatacyju internatam piečak (jany nie byli adramantavanyja) i pamiaškańniaŭ vakuum-pompavaj i karmakuchni. Dyrektar Alaksandr Bialatka padpisvać pradpisańnie admoviŭsia, bo nie byŭ zhodny z zabaronaj piačnoha aciapleńnia. Łohika była nastupnaj: u vypadku zhody treba pravodzić centralnaje aciapleńnie. Ale hrošaj nie było navat na pažarnuju sihnalizacyju — pra jakuju zamienu cełaj sistemy aciapleńnia mahła iści havorka?
Začynienyja vokny i zapasny vychad
Kala dzieviaci hadzin viečara 11 kastryčnika 2003 hoda miedsiastra Iryna Łohinpryjšła ź miedčastki ŭ korpus internata, dzie było dziesiać pałat. Dziažurnyja sanitarki dałažyli joj, što ŭsio ŭ paradku. Žančyna razdała chvorym leki i viarnułasia na svajo pracoŭnaje miesca.
Prykładna ŭ dziesiać hadzin sanitarki Jadźviha Baruk i Lilija Kavalčuk abyšli pałaty. Pavodle ich, skarhaŭ nie było. Potym prykładna da hadziny nočy žančyny razam z vartaŭnikom Michaiłam Tomčykam hladzieli televizar. Potym apošni pajšoŭ na abychod terytoryi doma-internata, a sanitarki začynili za im dźviery. Adzin z chvorych nočču paprasiŭsia ŭ prybiralniu. Baruk vypuściła jaho, a kali jon viarnuŭsia, znoŭ začyniła ŭ pałacie.
Kali dakładna pačaŭsia pažar, nieviadoma. Chutčej za ŭsio, kala čatyroch hadzin ranicy. Prykładna ŭ 4 hadziny 10 chvilin Jadźviha Baruk pajšła da rukamyjnicy papić vady i ŭbačyła, što pad stollu kłubicca dym. Jana paviedamiła pra heta svajoj kalezie Kavalčuk.
Pavodle adnoj viersii, taja adrazu pačała vyvodzić chvorych z pałat, a Baruk pabiehła da miedsiastry Iryny Łohin, kab papiaredzić jaje pra pažar (nahadajem, što ŭ samim korpusie telefonaŭ nie było). Pavodle inšaj, raskazanaj samoj Baruk, u inšy korpus kinułasia Kavalčuk.
Kali Łohin daviedałasia pra pažar, to patelefanavała dyrektaru. «Iryna Uładzimiraŭna, miedsiastra, ad spałochu nabrała spačatku numar dyrektara, a potym adrazu pažarnych», — tłumačyła Baruk. Isnuje i inšaja viersija, pavodle jakoj mienavita dyrektar vyklikaŭ pa telefonie pažarnych i sam kinuŭsia ratavać ludziej. Zrešty, mahčyma, što abiedźvie viersii praŭdzivyja i zvanki pažarnym było dva: ad dyrektara i ad miedsiastry.
Sami tušyć pažar žančyny nie mahli: u korpusie, jaki hareŭ, byŭ usiaho adzin vohnietušyciel (norma — dziesiać). Ščyty ź pieršasnymi srodkami pažaratušeńnia (skryniami ź piaskom, vohnieŭstojlivymi tkaninami i hetak dalej) akazalisia razukamlektavanyja. Hrošaj na ŭsio heta taksama nie było.
Tamu žančyny razam z vartaŭnikom pačali vyvodzić chvorych. Mnohija ź ich sprasonku, u ciemry, a taksama praz asablivaści zdaroŭja byli dezaryjentavanyja: łajali miedsiaścior, jakija ich pabudzili, i znoŭ kłalisia spać.
«Heta ž chvoryja ludzi, śpiać na snatvornym, — kazała Jadźviha Baruk. — Ich i ŭ šeść ranicy nie ŭsich adrazu dabudzišsia. Ja jamu: «Ustavaj, uciakaj!» A jon ustaje i pačynaje pavolna apranacca. Ničoha nie razumieje… U nas 22 čałavieki naohuł lažačyja (pavodle inšych źviestak, ich było kala dziesiaci). Vokny stali vybivać — ahoń jak pychnuŭ. Kaho praz vokny dastali, kaho praź dźviery vynieśli. A siły dzie? Ich 62 darosłyja mužyki, a nas piać sanitarak z usich karpusoŭ, miedsiastra i vartaŭnik Miša. Jany nie ŭsie i zrazumieli, što pažar… Navat tyja, kaho my vyvieli».
U dadatak dvoje pacyjentaŭ, užo vyrvaŭšysia z ahniu, viarnulisia pa televizar i muzyčny centr i ŭžo nie zmahli vybracca.
Tym časam ahoń pačaŭ chutka raspaŭsiudžvacca pa budynku. Da niekatorych pałat rabotniki internata tak i nie zmahli padyści. U tym liku da izalatara — dvuch pakojaŭ, vokny jakich byli zakrytyja mietaličnaj sietkaj, a dźviery zamknutyja na kluč. Ludzi, jakija znachodzilisia tam, sprabavali vyratavacca sami: jany vyrvali sietku na adnym z voknaŭ, ale vybracca z połymia zdoleŭ tolki adzin čałaviek, a šaściora zhareli.
Tym časam pryjechali pažarnyja z Kazłoŭščyny. Kali mienavita heta adbyłosia, dakładna nieviadoma. Jadźviha Baruk śćviardžała, što ratavalnikaŭ vyklikali adrazu, ale pieršaja mašyna pryjechała z centra sielsavieta tolki praz paŭhadziny — u 04.36 ranicy. Inšyja pažarnyja kamandy z rajonnaha Dziatłava — jašče paźniej. «Prykładna ŭ 04.20 chutkaja jechała z vykliku i bačyła, jak pažarnyja zapraŭlalisia z voziera ŭ Kazłoŭščynie», — kazała jana.
Pavodle inšaj viersii, pieršaja mašyna pažarnych usio ž pryjechała vielmi chutka: prajšło ŭsiaho vosiem ci navat šeść chvilin paśla vykliku. Jak skazaŭ adzin z pažarnych, kali jany padjechali da budynka, połymia ŭžo šuhała z usich voknaŭ, šyfierny dach «stralaŭ». Praź niekalki siekund usio abrynułasia prosta na ich vačach.
Prybyŭšy, pažarnyja adrazu ž paprasili pa racyi padmacavańnia i pačali zmahacca z ahniom sami. Ale navat kali jany vydatkavali ŭvieś zapas vady, pažar nie ścich. Tym časam apieratyŭna prybyli inšyja pažarnyja aŭtamabili (miarkujučy z usiaho, akurat z rajcentra). Ale na toj čas dach budynka ŭžo abrynuŭsia.
«Miedsiostry, vartaŭnik i dyrektar ratavali ludziej da apošniaha», — raskazvali žurnalistam u prakuratury. U adnoj ź siaścior byli apioki, inšaja parezałasia akonnym škłom. «Jany atrymali mocnuju psichałahičnuju traŭmu i znachodziacca ŭ šoku», — dadavaliŭ viedamstvie.
Ranicaj 12 kastryčnika pažarnyja dastali cieły zahinułych. Niekatorych znajšli hrupami ŭ prachodach pamiž łožkami i ŭ kalidory, niekatorych — pad łožkami, mnohich — na łožkach. Adnoj z pryčyn hibieli byŭ zakryty zapasny vychad. Tut viersii taksama razychodziacca: pavodle adnoj, sanitarka Baruk zabyła, što klučy ad jaho znachodziacca ŭ słužbovym pamiaškańni. Pavodle inšaj, kluč daŭno zhubili i nie zmahli znajści navat paśla patrabavańnia śledstva.
Usiaho vyratavali 31 čałavieka, stolki ž zahinuła. Samamu maładomu siarod apošnich było 19 hadoŭ.
Hora miascovych žycharoŭ i cynizm uładaŭ
Miascovyja žychary ŭspryniali zdareńnie jak asabistuju trahiedyju. «U kožnaj chacie ciapier žałoba, u kožnaj chacie svoj niabožčyk», — kazała žurnalistam piensijanierka Maryja, jakaja sama prapracavała ŭ internacie 26 hadoŭ. Pavodle jaje, usich pacyjentaŭ internata miascovyja žychary dobra viedali. Niekatorymi chvorymi viaskoŭcy apiekavalisia: tyja prychodzili da ich u hości, jak u siamju. «Nie, jany nie dapamahać prychodzili: jakaja ad ich dapamoha, jany ž chvoryja. Tak, pasiadzieć, pahavaryć. Miša Matus usio historyi roznyja składaŭ: naprykład, jak jon u Kazłoŭščynu jeździŭ, mašynu razhružaŭ, avaryju bačyŭ. Jon u ahoń za Kolem Jankoŭskim uskočyŭ. U Jankoŭskaha centr muzyčny ŭ pałacie zastavaŭsia i televizar — voś jon sam nazad palez i Mišku kliknuŭ», — kazała jana.
«Da nas Hiena pastajanna prychodziŭ, — raskazvała pra adnaho z zahinułych Volha, inšaja miascovaja žycharka. — Pryjdzie, siadzie na łaŭku, pasiadzić. Maci maja, jana kucharam u internacie kaliści pracavała, byvała, padydzie, spytaje: «Što ty, Hienačka, siadziš?» A jon: «Maci čakaju». A samomu jamu ŭžo bolš za sorak. Jaho pryvieźli z Samarskaj vobłaści, kali jamu tolki 16 hadoŭ spoŭniłasia, jon usio žyćcio tut pražyŭ. Niešta z nahami ŭ jaho było, chadziŭ drenna. Kali mama zachvareła i joj horš stanaviłasia, jon bieh jak moh u miedčastku, chutkuju vyklikaŭ. Pamiataju, mamu apošni raz chutkaja viezła, jon usio mašynie ŭśled kryčaŭ: «Kacia, nie pamiraj!» Ciapier niama Hieny…»
Jak kazali miascovyja žychary, u tuju noč jany nie bačyli pažaru. Ale kali b bačyli, kinulisia b ratavać. Pažaru b napeŭna nie patušyli, ale ludziej by vyciahnuli, bo viedali raźmiaščeńnie pakojaŭ i miescy, dzie lažali chvoryja, što nie mahli chadzić.
Užo na čaćviorty dzień paśla pažaru vonkavych śladoŭ trahiedyi ŭ Randziłaŭščynie amal nie zastałosia. Ekskavatary źniali z pažaryšča apošnija płasty čornaha hruntu, traktary vyvieźli jaho ŭ śpiecyjalna vykapanuju tranšeju kiłamietry za try ad vioski.
Abharełyja cieły adpravili ŭ morh u Dziatłavie. Pažar byŭ takoj siły, što apaznać trupy było niemahčyma. Identyfikacyju pravodzili pa hienietyčnym materyjale. Ekśpierty paraŭnoŭvali jaho z probami kryvi svajakoŭ, jakija źviarnulisia pa reštki. U pieršyja dni takich zvarotaŭ było kala dziasiatka.
Tamu asabliva cyničnaj vyhladała pazicyja ŭładaŭ. Tahačasnaja pres-sakratarka Alaksandra Łukašenki Natalla Piatkievič u kamientary «Radyjo Svaboda» zajaviła, što ŭłady nie skiroŭvali spačuvańniaŭ rodnym, bo tyja nibyta admovilisia ad hetych ludziej, što nie adpaviadała rečaisnaści. Kali ŭ Piatkievič spytali, ci budzie abvieščanaja aficyjnaja žałoba, jana adkazała pytańniem na pytańnie: «A voś vy hramadzianin Respubliki Biełaruś? Jak by vy ŭspryniali, kali b pa 30 psichična nienarmalnych ludziach u krainie abvieścili žałobu?.. Tak, heta trahiedyja». Paśla hetaha jana kinuła trubku. Žałoby ŭ krainie tak nie abviaścili.
Śledstva
U pieršym ža pres-relizie Ministerstva pa nadzvyčajnych situacyjach sfarmulavała pryčyny pažaru tak: «Nieaściarožnaje abychodžańnie z ahniom ci padpał pa nieaściarožnaści». Pra heta ž zajaviŭ kiraŭnik MNS Uładzimir Astapaŭ, jaki skazaŭ, što padpał ździejśniŭ adzin z pacyjentaŭ. Taksama ministr dadaŭ, što chvoryja nibyta ŭžo dvojčy sprabavali padpalić budynak doma-internata. A supracoŭniki, pavodle jaho, nie zdoleli svoječasova apaviaścić dziažurnuju słužbu i evakujavać ludziej.
Paśla hetaha źjaviłasia viersija pra padpalščyka-pacyjenta, jaki pakutavaŭ na piramaniju. Nibyta heta byŭ daloka nie pieršy padpał u internacie i navat u dzień trahiedyi takich padpałaŭ było niekalki. Viersiju padchapili ŚMI.
Pačuŭšy pra takoje, sanitarka Jadźviha Baruk raspłakałasia: «Adkul jany ŭsio heta biaruć? Ja dziažuryła ŭ tuju noč u hetym korpusie. Jaki padpał? Jość u nas taki chvory, Rejba. Jak dapamohu atrymaje — da butelki prykładajecca. A pa pjani rvie kašulu na hrudziach: «Ja vas usich spalu da niejkaj tam maci». Ale kab dalej za pahrozy išło — nie było takoha».
Praŭda, žychary Randziłaŭščyny dapuskali, što budynak mahli padpalić pacyjenty. Miascovaja piensijanierka Maryja ŭspaminała, što za čas jaje pracy pacyjenty niekalki razoŭ padpalvali matracy i ŭłasnuju vopratku: «Heta ž chvoryja ludzi — viadoma, usiakaje byvała. Pamiataju, kali jany chacieli piečku padpalić, to matrac padpalvali i ŭ piečku zasoŭvali. A toje i ŭłasnyja štany zdymali. Tamu jašče hadoŭ dziesiać tamu piečki pierarabili tak, što ŭ pałatach ich adkryć niemahčyma».
Ale ŭrešcie śledčyja admovilisia ad viersii pra padpał. «My vyvučyli asabistyja spravy ŭsich pacyjentaŭ korpusa, apytali piersanał i vyžyłych pacyjentaŭ, viadoma, tych, chto zdolny havaryć, — i nie znajšli nijakaha paćvierdžańnia viersii pra piramana. Nivodnaha čałavieka, u jakoha byli b choć najmienšyja prykmiety piramanii. Nieviadoma, na čym hrutnujecca hetaja viersija», — zajavili ŭ Hienprakuratury. U pažarnaj častcy vioski Kazłoŭščyna dadali, što apošni vyklik u internat byŭ niedzie za paŭhoda da trahiedyi: adzin z chvorych padpaliŭ svoj matrac. U dzień, jaki papiaredničaŭ pažaru, nijakich vyklikaŭ ź internata nie było.
Padčas rasśledavańnia vyśvietliŭsia šerah abstavinaŭ. Tak, u korpusie nie było abstalavanaha miesca dla kureńnia, pry hetym supracoŭniki nie pieraškadžali kureńniu ŭ pałatach (naŭprost heta nie było źviazana z trahiedyjaj, ale mahło pryvieści da anałahičnaj situacyi ŭ budučyni). Niahledziačy na patrabavańnie praviaralnikaŭ, ahučanaje trojčy, u internacie tak i nie praviali vohnieachoŭnaj apracoŭki draŭlanych voknaŭ, što taksama pryviało da jašče bolšych achviar.
U kancy listapada 2003 hoda kiraŭnik MNS Valeryj Astapaŭ adznačyŭ, što paśla taho vypadku staŭleńnie da supraćpažarnaj biaśpieki na takich abjektach rezka palepšyłasia: byli apieratyŭna praviedzienyja abśledavańni balnic, damoŭ-internataŭ i inšych ustanovaŭ sistemy Minzdaroŭja i Ministerstva pracy i sacyjalnaj abarony. Padčas pravierak vyjavili mnostva roznych parušeńniaŭ, jakija pačali apieratyŭna likvidavać.
Za niekalki dzion da hetaha Minharvykankam vydaŭ pastanovu «Pra dadatkovyja miery zabiaśpiečańnia biaśpieki žyćciadziejnaści abjektaŭ h. Minska», dzie naŭprost spasyłaŭsia na strašny dośvied trahiedyi ŭ domie-internacie.
Prysud suda byŭ vyniesieny ŭ lutym 2004 hoda. Abvinavačańnie dyrektaru internata Alaksandru Bialatku i jaho namieśniku pa haspadarčaj častcy Uładzimiru Baranoŭskamu mieła vosiem punktaŭ. Jany pryznali dva samyja surjoznyja — pra stan avaryjnaha vychadu, pra što my ŭžo kazali, a taksama pra abstalavańnie korpusa. Pavodle instrukcyj, na voknach izalatara musili być raspašnyja kraty, a nie namiortva pryvaranaja sietka (nahadajem, jaje ŭsio ž zmahli vyrvać, ale vyratavaŭsia tolki adzin čałaviek). Kali b vychad byŭ adkryty i nie było krataŭ na voknach, vyžyłych było b bolš.
Advakaty prasili dla padabaronnych umoŭnyja terminy. Ale sud daŭ piać hadoŭ pazbaŭleńnia voli — maksimalnaje pakarańnie, jakoje praduhledžvaŭ artykuł «Słužbovaja chałatnaść, što paciahnuła pa nieaściarožnaści hibiel ludziej i inšyja ciažkija nastupstvy». Sud užyŭ zakon pra amnistyju i skaraciŭ terminy da čatyroch hadoŭ.
Choć nasamreč vina lažała nie tolki i nie stolki na hetych dvuch ludziach, kolki na dziaržaŭnaj sistemie, pa vinie jakoj psichanieŭrałahičny dyspansier nie mieŭ hrošaj i nie moh sabie dazvolić apłacić pracu pažarnaha apaviaščalnika. Kali b jon spracavaŭ paśla pačatku pažaru (darečy, jaho pryčyna tak i zastałasia nieviadomaj), pažarnyja pryjechali b apieratyŭna i achviar udałosia b paźbiehnuć (ci, prynamsi, ich kolkaść była b mienšaj).
Cieły troch zahinułych zabrali svajaki, astatnich pachavali prosta na terytoryi internata. Ciapier tam pabudavany novy korpus. A samo miesca ničym nie nahadvaje pra trahiedyju, jakaja zdaryłasia ŭ dalokim 2003 hodzie.
Čytajcie taksama:
20 hadoŭ z trahiedyi ŭ Krasnapolli. Jak abvaleny dach u škole pachavaŭ vučniaŭ i nastaŭnika
Hod paśla žudasnaha DTZ pad Smalavičami: jak siońnia žyvuć rodnyja achviar
