«Budučy muziej na Akreścina ja baču takim»
Piša Ludmiła Mirzajanava.
U Muziei historyi HUŁAHa ŭ Maskvie pieršaje, što mnie kinułasia ŭ vočy, było ŭkazańnie načalnika HUŁAHa NKVD V. H. Nasiedkina ab praviłach afarmleńnia dyjahnazaŭ źniavolenych, jakija pamierli ad źniasileńnia (23.05.1941).
Jak vynikaje z dakumienta, sanadździeły łahieraŭ u daviedkach ab pryčynach śmierci źniavolenych časta stavili dyjahnaz «źniasileńnie». Takija daviedki traplali ŭ sudy, jakija vynieśli prysudy, i da svajakoŭ pamierłych, vyklikajučy ŭ ludziej abureńnie. Kab papiaredzić niepatrebnyja chvalavańni, byŭ vydadzieny zahad: pry fiksacyi śmierci ad źniasileńnia stavić nie tolki asnoŭny dyjahnaz, ale i spadarožny (paralič serca, suchoty), a pry vydačy daviedak u arhanizacyi i ŭ paviedamleńniach — tolki spadarožny, nie pakazvajučy asnoŭny dyjahnaz naohuł.
Zahad čekistaŭ nahadaŭ mnie situacyju z karanavirusam, kali ŭ zaklučeńniach pra śmierć pakazvajuć nie asnoŭnaje zachvorvańnie — Covid-19, ad jakoha čałaviek pamior, a spadarožnaje.
Dyk dzie ž vytoki hetaj chłuśni? U dziacinstvie? Chiba sprava tolki ŭ jaho strachu adkaznaści? Nie. Padobnaja chłuśnia naradžałasia ŭ časy Vialikaha teroru ŭ nietrach NKVD. Kiraŭnictvu krainy tak vyhadna.
Kolki biełarusaŭ pierastupiła parohi stalinskich łahieraŭ! A kolki biełarusaŭ tolki za apošnija dva miesiacy 2020 hoda pierastupiła parohi Vaładarki, Akreścina, amierykanki! Za mnohimi ź ich nadoŭha začynilisia dźviery śledčych izalataraŭ. Pryjdzie čas, my zdymiem ich z zavies i vystavim u pieršaj zale Muzieja historyi tatalitaryzmu i dyktatury.
Taki Muziej patrebny. Dzie hałasami narodnych artystaŭ buduć hučać uspaminy pra biełarusaŭ, adpraŭlenych u stalinskija łahiery, rasstralanych u Kurapatach, źnikłych u hady kiravańnia Łukašenki; apaviadańni pra represii, pieražytyja za kratami kandydatami ŭ prezidenty, žurnalistami, błohierami, aktyvistami.
Adna z załaŭ pavinna być pryśviečanaja ideałohii represij, prademanstrujem pravavuju bazu hetych represijaŭ, jaje raspłyvistuju terminałohiju. U hetaj zale budzie hučać badzioraja muzyka, na ekranie buduć demanstravacca kadry paradaŭ i śviatočnych salutaŭ, razhon namiotavaha miastečka ŭ 2006 i płoščy ŭ 2010… U padśvietlenych lampami vitrynach buduć lažać albomy z fotazdymkami palityčnych viaźniaŭ, ich listy, asabistyja rečy…
Pobač, u zale sudovych pracesaŭ, buduć pradstaŭleny materyjały aśviatleńnia sudoŭ, praź jakija prachodzili kandydaty ŭ prezidenty i aktyvisty ŭ 2001, 2006, 2010, 2020 hadach.
U šklanych stełažach vystavačnaj zały Muzieja raźmieściacca materyjały vystavačnych prajektaŭ: dakumienty i spravazdačy pravaabarončych arhanizacyj, turemnyja knihi (ese, uspaminy, dziońniki); dakumientalnyja filmy pra achviaraŭ režymaŭ; materyjały pra historyju pravaabarončaj žurnalistyki ŭ Biełarusi; karciny mastaka Alesia Maračkina; «turemnaja» tvorčaść maładych aktyvistaŭ…
Ekspanaty vystaŭ uzrušać naviedvalnikaŭ čałaviečym bolem, jak ŭzrušyli mianie karciny na vystavie «Łahiernyja eciudy» z kalekcyi Muzieja historyi Hułaha pra łahiernaje žyćcio. Na karcinach «typovyja abstaviny»: aryšt, dopyt, turma, etap, žyćcio ŭ łahiernych barakach, a hałoŭny ich hieroj-mastak — Raścisłaŭ Harełaŭ, zatrymany ŭ 1933 hodzie nibyta za ŭdzieł u kontrrevalucyjnaj fašyscka-terarystyčnaj hrupie i sasłany ŭ łahiery. Karciny pałochajuć praŭdaj: hladziš i bačyš, jak NKVDešnyja scenarysty prosta na tvaich vačach klepluć spravu…
U pamiaci ŭspłyvajuć sprava ab masavych biesparadkach 2010 hoda, sprava «Biełaha lehijona», masavyja pravakacyi, nakiravanyja suprać błohiera Siarhieja Cichanoŭskaha i jaho paplečnikaŭ u chodzie ciapierašniaj vybarčaj kampanii.
Aŭtarka artykuła ŭ Muziei historyi HUŁAHa.
Strašnaje minułaje nie pavinna paŭtaracca.
Na vychadzie z Muzieja historyi biełaruskaha HUŁAHu ŭ Minsku my stvorym stend z pytańniem, mima jakoha nie projdzieš: «što treba zrabić siońnia, kab minułaje nie paŭtaryłasia zaŭtra?».
