Bułhakaŭ: Antyrasijski nacyjanalizm nie maje pierśpiektyŭ u Biełarusi, Paźniak sam ździejśniŭ palityčnaje samahubstva
Piša Valer Bułhakaŭ na gazeta.arche.by.
Akurat z hetaj pryčyny ź jaho imiem źviazanyja šmatlikija mify.
Naprykład, davodzicca čuć papularnaje ŭ peŭnych kołach mierkavańnie, što radykalizm Zianona Paźniaka spravakavaŭ prychod da ŭłady Alaksandra Łukašenki.
Razhornuty vykład, čamu ja liču hetaje mierkavańnie łžyvym, možna pačytać tut.
Akno dla takoj mahčymaści stvaryła niazdolnaść tahačasnaj biełaruskaj namienkłatury na čale ź Viačasłavam Kiebičam ažyćciavić chutkuju pryvatyzacyju.
Paśla refierendumu 1996 hoda apošnija strymki i supraćvahi dla absalutysckaha panavańnia prezidenta Łukašenki byli likvidavanyja.
Ale za minskim kryzisam kanca listapada 1996 hoda Zianon Paźniak naziraŭ užo pa televizary. Prajšło ŭžo paŭhoda, jak jon pakinuŭ Biełaruś paśla fiejeryčnych padziej, źviazanych z «Čarnobylskim šlacham — 1996».
Kali pryniać acenku rasijskaj dysidentki Valeryi Navadvorskaj, Zianon Paźniak užo byŭ «palityčnym trupam»:
Ci sapraŭdy Zianon Paźniak učyniŭ palityčnaje samahubstva ŭ 1996?
Adrazu skažu, što, na maju dumku, nie.
Emihracyja Zianona Paźniaka była reakcyjaj na toje, što ŭ 1996 hodzie ŭ Biełarusi faktyčna skončyłasia palityka jak kankurentnaja baraćba roznych palityčnych sił za ŭładu.
Navošta ludzi išli i iduć u palityku?
Kab zmahacca za ŭpłyvy, atrymlivać dyvidendy i statusy i, kali ŭdasca, kantralavać dziaržavu.
Pačynajučy z 1996-ha ŭ Biełarusi rezka źmianilisia praviły palityčnaj hulni.
Palityk, nie afilavany ź dziaržavaj i realna nastrojeny na baraćbu za palityčnuju ŭładu ŭ krainie, staŭ razhladacca jak pahroza dziaržaŭnaj biaśpiecy. Taki palityk pavinien być pastajanna hatovy siadzieć u turmie.
Palityčnaja trajektoryja Zianona Paźniaka ŭ 1995—1996 hadach dobra adlustroŭvaje hetuju dynamiku: paśla taho, jak było zabłakavanaje jaho pieraabrańnie ŭ Viarchoŭny Saviet 13 sklikańnia, jon stanovicca aktyŭnym vuličnym «zmaharom».
Paśla biesprecedentnych pa maštabach vuličnych akcyj sakavika-krasavika 1996 hoda pierad im uźnikaje dylema: turma abo emihracyja.
Paźniak vybiraje emihracyju.
U hetym sensie los radykała, palityka ćviordaj ruki Zianona Paźniaka demanstruje poŭnaje padabienstva ź losam «miakkaciełaha namienkłaturnika», staršyni Viarchoŭnaha Savieta 13 sklikańnia Siamiona Šareckaha: uśviadomiŭšy niemahčymaść zajmacca palitykaj u Biełarusi, i toj, i druhi vyjechali z krainy i atrymali status palityčnaha ŭciekača ŭ Złučanych Štatach Amieryki z pramiežkam u niekalki hod.
Na emihracyi i pieršy, i druhi pisali knihi na biełaruskija temy.
Prykładna ŭ toj ža čas były premjer-ministr Michaił Čyhir de fakta vybraŭ turmu, ale heta nijak nie paspryjała jaho dalejšaj palityčnaj karjery.
Dyj i sam Paźniak nikoli nie chavaŭ, što jaho adjezd u emihracyju tłumačyŭsia kłopatam pra ŭłasnuju biaśpieku.
Ale ŭ jaho dramatyčnaj traktoŭcy jamu pahražała fizičnaja likvidacyja:
«Łukašenka vyklikaje ŭsich adkaznych i robić raznos. Nianaviść robicca niekantralavanaj, abmiarkoŭvajuć, jak raspravicca. Abmiarkoŭvali tak šyroka, što deputat ruskaj dumy kamunist-prakuror V. Iluchin adkryta vystupiŭ i paviedamiŭ napierad, što, maŭlaŭ, CRU źbirajecca zabić u Polščy adnaho-dvuch lidaraŭ BNF i zvalić vinu na Łukašenku. U vyniku — maja emihracyja ź Siarhiejem Navumčykam (vyjezd z Polščy) i rašeńnie ab azyli ŭ ZŠA. Azyl ZŠA abaznačaŭ vybar Amieryki nie ŭ karyść Łukašenki. Z Łukašenkam — isteryka. M. Miaśnikovič vystupaje na pres-kanferencyi ŭ Maskvie i kaža, što adbyłasia «ŭciečka infarmacyi» (namiakajučy na Iluchina). Paźniej (pry Pucinie), «usioznajka» i partyjny zmahar Iluchin raptam pamre pry padazronych abstavinach.Infarmacyja pra naš z S. Navumčykam azyl i abstaviny prahrymieła na ŭvieś śviet. Płan «haniebnaha zabojstva» pravaliŭsia całkam.
Kab zrazumieć hety pasaž, treba dadać paru štrychoŭ da karciny śvietu Zianona Paźniaka: Rasieja advieku niščyła Biełaruś, Łukašenku pryznačyła Maskva, a maskoŭski KHB usiudyisny, panadčasny i «sataninski» (vyraz Z. Paźniaka). Jon viadzie palavańnie na niaŭhodnych Maskvie lidaraŭ. Rašeńnie ZŠA nadać Paźniaku status palituciekača aznačała fijaska płanu «haniebnaha zabojstva» i vyratavała jaho žyćcio.
Šyrej pra pohlady Zianona Paźniaka paśla adjezdu ŭ emihracyju možna pačytać u artykule Piatra Rudkoŭskaha «Jak Paźniak staŭsia zakładnikam Historyi».
Toje, što Paźniak b apynuŭsia ŭ turmie, kali b nie vyjechaŭ ź Biełarusi, biassprečna, i dyskutavać nakont hetaha ja nie baču sensu.
Ale ci pahražała jamu, jak jon piša, «haniebnaje zabojstva»?
Pryviedzienyja vyšej mierkavańni hałasłoŭnyja i śpiekulatyŭnyja.
Kali pryniać, što źnikłyja pry kancy 1990-ch hadoŭ palityki (Juryj Zacharanka, Viktar Hančar) byli zabityja, to zabivali nie apazicyjnych lidaraŭ, a tych, chto byŭ niejki čas insajdaram, h.zn. častkaj sistemy (Viktar Hančar navat pabyvaŭ na pasadzie namieśnika premjer-ministra RB, a Juryj Zacharanka byŭ klučavym siłavym ministram — uznačalvaŭ MUS).
H. zn. zabivali (kali zabivali) za «zdradu».
Paźniej hetym matyvam kiravalisia zabojcy Alaksandra Litvinienki i atručalniki Siarhieja Skrypala.
Takim byŭ košt vychadu ź sistemy pa ŭłasnaj inicyjatyvie/pierachodu na bok voraha.
Pryčym nie skazać, što hetaha tady nie adčuvałasia — što takim moža być košt vychadu ź sistemy.
U Andreja Sańnikava jość natatki, jak jon bajaŭsia aryštu, padaŭšy ŭ adstaŭku z pasady namieśnika ministra zamiežnych spraŭ u listapadzie 1996 hoda.
Na ščaście, Sańnikava nie aryštavali ŭ 1996-m. Aryšt, turemnaje źniavoleńnie i emihracyja z palituciakactvam čakali jaho šmat hadoŭ paśla.
«O russkom impierialiźmie i jeho opasnosti»: manifiest palityčnaha samahubstva Zianona Paźniaka
Našumieły artykuł pad takoj nazvaj byŭ apublikavany ŭ siaredzinie studzienia 1994 hoda.
Jon ujaŭlaje saboj dziŭnuju miašanku ź intuicyi, palityčnaha dahmatyzmu i ideałahičnaj zašoranaści.
«Nadyšoŭ apošni hod namienkłatury. Čas niaŭmolny», — prazarliva padsumoŭvaje svaje vykładki Zianon Paźniak.
Ale heta ŭ samym kancy.
Na pačatku Paźniak uśviedamlaje, što nastały hod budzie vybarčy. I jon nie sumniajecca ŭ pieramozie BNF na nadychodziačych vybarach. Tamu całkam surjozna piša: U 1990 hodzie deputackaja delehacyja BNF viała papiarednija nieaficyjnyja pieramovy z rasiejcami na parłamienckim uzroŭni ab mahčymaści viartańnia Biełarusi ŭschodnich ziamiel: Smalenščyny, Pskoŭščyny i Branščyny. Było znojdziena parazumieńnie i navat adznačana žadańnie našych smalenskich kalehaŭ dałučycca da Biełarusi.
I daje takuju paradu: «Hospodam rasijskim działkam i karparacyjam my nie raili b, karystajučysia zdradaj i zładziejskim momantam, raskryvać rot na našy naftavyja zavody i inšaje. Možna bujna pamylicca…»
Paźniak zaklikaje: nielha navat farmalna być z Rasijaj u jakich-niebudź sajuzach abo sadružnaściach.
Inačaj paśla vybarčaha tryumfu BNF,
ni adno rašeńnie, ni adna ratyfikacyja, ni adzin dahavor, ni adna pastanova… nie buduć pryznanyja.
Bolš za toje, što Biełaruś adrazu vyjdzie z SND, a z Rasiejaj budzie ŭviedzieny «vizavy režym i asablivyja praviły ŭjezdu ŭ Biełaruś»,
Miž inšym, tamu što ŭ Rasii jurodstva zaŭsiody było svajho rodu mistykaj, śviatadziejstvam, tam prysłuchoŭvalisia da takich ludziej… pośpiech Žyrynoŭskaha na vybarach u Rasiei — «śviedčańnie hłybokaha maralnaha padzieńnia rasijskaha hramadstva». Ale ŭ Rasii tak było zaŭsiody.
Sami rasijcy — heta łapikavy narod biez akreślenaj nacyjanalnaj terytoryi, pieramiašany ź fina-vuhorskimi, ciurkskimi, manholskimi i inšymi ankłavami, raspyleny ŭ sibirskich i azijackich kałonijach. Daminujučaja jaho śviadomaść nie nacyjanalnaja, a impierskaja pa sutnaści. Na impierskaj śviadomaści pabudavana ideałohija i zasnavanaja mientalnaść pieravažnaj bolšaści rasiejcaŭ.
Paźniak usurjoz mierkavaŭ, što vybary možna vyjhrać biez pryjaznych adnosin da Rasiei, u režymie žorstkaj ideałahičnaj kanfrantacyi ź joj. Ale takoje myśleńnie było absalutna ŭtapičnym, što pakazali prezidenckija vybary leta 1994 hoda.
Nie Zianon Paźniak, a Alaksandr Łukašenka intuicyjna namacaŭ tuju liniju staŭleńnia da Rasii, jakaja pryjšłasia da dušy bolšaści biełarusaŭ.
Horš za toje, radykalna antyrasijski nacyjanalizm Paźniaka raskołvaŭ jaho ŭłasny elektarat.
Pakazalnaje śviedčańnie času ja znajšoŭ u Fejsbuku:
Žurnalistka Aŭhińnia Mancevič amal 5 hod nazad pieradała svaje dziciačyja ŭražańni, kali jaje baćka, zasłužany biełaruski dziejač, pryznaŭsia, što nie hałasavaŭ za Paźniaka, bo ŭ jaho toj asacyjujecca z vajnoj. (Dalejšyja mierkavańni, jakija źviazvajuć Paźniaka z fašyzmam, jak na mianie, całkam hipatetyčnyja; u kožnym razie, da pradmieta našaha analizu dačynieńnia nie majuć.)
Jak palityk, Zianon Paźniak mieŭ dosyć vuzkaje akno mahčymaści: projhryš na prezidenckich vybarach, abumoŭleny ŭ tym liku niazdolnaściu kansalidavać svoj elektarat i pieraciahvać na svoj bok tych, chto nie vyznačyŭsia, pry dapamozie adpaviednaj palityčnaj rytoryki, staŭ pačatkam jaho kanca ŭ palitycy.
Vysnovy
Rasijski faktar byŭ, jość i budzie adnym z klučavych dla biełaruskaj palityki. Ja schilny mierkavać, što luby tranzit ułady ŭ Biełarusi nie pa scenaryi, praduhledžanym Łukašenkam ci jaho pierajemnikami, budzie niemahčymy biez paśladoŭnaj i płanamiernaj pracy va ŭschodnim kirunku: siabroŭskich suviaziaŭ, niefarmalnych adnosin — karaciej, taho, što nazyvajecca naroščvańniem čałaviečaha kapitału.
Pry hetym treba nie zabyvacca, što Rasija — heta rehijanalnaja zvyšdziaržava, i budzie staracca nie dapuścić da ŭłady ŭ Biełarusi hrupy, jakija karystajucca adkryta antyrasijskaj rytorykaj abo płanujuć jaŭna niepryjaznyja ŭ dačynieńni hetaj krainy zachady.
Ci razam z sychodam Paźniaka z palityčnaj sceny nazaŭsiody źnikła ahresiŭnaja, vajaŭničaja, radykalna antyrasijskaja redakcyja biełaruskaha nacyjanalizmu? Mahčyma, i nie.
Ale surjoznaj histaryčnaj pierśpiektyvy taki nacyjanalizm nie maje.
