Hanna Sieviaryniec: Bajusia, što vynik pierapisu budzie šokavym
Nazirajučy za tym, jak idzie pierapis, za tym, jak pierapisvajucca maje kalehi pa rabocie, baćki maich vučniaŭ, što pišuć pierapisanty ŭ sacyjalnych sietkach, jakija skrynšoty pościać, słuchajučy raspoviedy valanteraŭ-pierapisčykaŭ — ja bajusia, piša Hanna Sieviaryniec u svaim błohu na Radyjo Svaboda.
«My nie zaŭsiody razumiejem, što takoje dla nas biełaruskaja mova»
Bajusia, kali my daviedajemsia statystyčnyja vyniki pa moŭnym pytańni, my zdryhaniomsia. Niahledziačy na biesprecedentnuju padtrymku biełaruskaj movy ŭ sacsietkach, niahledziačy na vysiłki arhanizataraŭ hramadzkich kampanij i akcyj. Bajusia, što vynik budzie šokavym.
Bo nia mienš mocna hučać hałasy: «nie prymušajcie nas iłhać padčas pierapisu». Pry hetym ludzi spakojna i biez prablemaŭ chłusiać u pierapisnych listach, nie pakazvajučy nielehalnaj pracy ci nieaficyjnych zarobkaŭ (navat pytańnia nie ŭstaje — tut treba chłusić, kaniešnie ž!). Šmat chto, bajučysia mityčnych padatkaŭ na drevy i jahadniki, spakojna i biez prablem źmianšaje ŭ adkazach kolkaść jabłyń i parečak, kab raptam čaho nia vyjšła — chłusiać i navat nie zadumvajucca. Bo heta svajo, kreŭnaje, a za kreŭnaje možna i pakrucić z adkazami.
Bo valantery aŭtamatam naciskajuć «rasiejskaja», «rasiejskaja», navat nie pierapytvajučy padpisanta, kab chutčej skončyć hetuju varjackuju spravu (u Smalavičach, prykładam, na adnaho valantera prychodzicca 600 adrasoŭ domahaspadarak, jakija jany pavinny abyści!) I heta jašče što. Niekatoryja pierapisčyki čamuści chłusiać biełaruskamoŭnym padpisantam, što moŭnych pytańniaŭ u pierapisu naohuł niama, i robiać vybar za čałavieka — bačyła dopisy i pra takija vypadki.
Bo navat toj, chto śviadoma pierapisvajecca dziela taho, kab paznačyć biełaruskuju rodnaj movaj i movaj chatniaha ŭžytku, čaściakom čamuści abiraje na sajcie pierapisny list pa-rasiejsku. Chutčej za ŭsio, prosta nie zadumvajecca. Bo my, u rešcie, nie zaŭsiody razumiejem, što takoje dla nas biełaruskaja mova.
Raniej, kali my byli školnikami, nam kazali: «Nu jak vy nia chočacie vučyć biełaruskaj movy? Heta ž vaša matčyna mova! Jana treciaja pa miłahučnaści ŭ Eŭropie! Na joj pisali Kupała i Kołas!» Usio heta hučała niaŭciamna i nie matyvavała ani na hram.
Ale siońnia takija časy, što naša mova maje pry sabie adziny, zatoje nieadmienny arhument, navošta jana nam patrebnaja. Patrebnaja luboj: u pierapisie i pa-za pierapisam, u dumkach i na jazyku, u planach i na javie, dla darosłych i dla dziaciej, učora i zaŭtra, u carkvie i kramie. Bo mova siońnia — naš adziny arhument i naš adziny harant.
«My majem prava prosta nie razumieć prykazaŭ, addadzienych na čužoj movie»
Prezydenty i ministry, što abiacajuć nam niezaležnaść i suverenitet, mohuć padmanuć, sasłabieć ci apynucca achviaraj abstavin. Mova — nikoli. Kali ŭ nas svaja mova — na jakich padstavach tut buduć haspadaryć i kaho buduć tut abaraniać čužyja vietlivyja ludzi?
Čynoŭniki, što tak-siak, ale ž budujuć našu ekanamičnuju niezaležnaść, u luby momant pradaduć vašy biznes-mahčymaści čužyncam, kali tyja daduć vialikija hrošy ci prystaviać nož da horła. Mova — nikoli. Niemahčyma padparadkavać biznes, što viadziecca na movie, jakoj čužyniec nie razumieje.
Ludzi, što ŭčora prysiahali miežam svajoj krainy, zaŭtra buduć pasyłać našych synoŭ u čužyja haračyja kropki. Mova — nikoli. My majem prava prosta nie razumieć prykazaŭ, addadzienych na čužoj movie.
Niama ŭ nas siońnia inšaj mahčymaści dakazać, što my — heta my, što my hatovyja budavać svaju dziaržavu i žyć svaimi zakonami, jakimi b jany nie byli.
My słabyja ekanamična, my šče nia viedajem usich svaich resursaŭ i mahčymaściaŭ, my nia ŭmiejem ich vykarystoŭvać, my majem kryzisnuju adukacyju i strašennyja pamiery intelektualnaj emihracyi, tak, my siońnia ničoha nia možam pakazać inšym, kab adstajać svajo prava na svoj šlach, svaje pamyłki, svajo imknieńnie i svoj temp raźvićcia, jakim by jon nie byŭ, ale kab byŭ svoj. U nas siońnia niama ničoha daskanałaha i vyrazna biełaruskaha, akramia adnaho. Akramia movy.
Heta dobra razumiejuć tyja, chto jaje vyniščaje. O, jany praz stahodździ pranieśli hetaje razumieńnie: niama movy — niama ab čym ź imi havaryć. Adbiary svaju movu — addaduć svajo ŭsio. Svaje spracavanyja, zvykłyja da raboty ruki, svaje nievialikija patreby, svaju achajnaść u bankaŭskich płaciažach, svaich ciahavitych i pasłuchmianych synoŭ i dačok.
Biełarusy — fajny narod. Pracujuć, maŭčać, mnoha nie prosiać, šče i paradak padtrymlivajuć. Smakata. Najlepšaj prakładki pamiž imperyjaj i inšaśvietam niamožna i prydumać. Treba tolki ŭpeŭnić ich, što jany — mienšyja braty. Kryj boža, nie roŭnyja. Na ŭsich roŭnych resursaŭ nie chopić. Ot kab šče nie vypiendryvalisia i nie pisali na narmalnych «mahazinach» niejkaje hłupstva kštałtu «krama», ili kak eto u nich tam nazyvajetsia.
Niama čaho nam supraćpastavić im, akramia adnaho biassprečnaha dokazu: my — nia vy, pakul u nas jość svaja mova. Mova-mara, mova-abaviazak, mova-biznes-plan, mova — žadańnie. Hałoŭny nastaŭnik siońnia ŭ nas — nastaŭnik biełaruskaj movy i litaratury, bo heta adziny nastaŭnik, jaki raskazvaje nam pra nas, a nie pra ich. Hałoŭnaje vučeńnie naša na siońnia — vučeńnie svajmu i dziela svajho, bo čužoje my tak-siak viedajem, a svajo — voś-voś źniknie.
I pierapis nasamreč — tolki maleńki krok na vialikim šlachu da toj dziaržavy, u jakoj my ŭsie marym žyć i marym hadavać dziaciej. Adkryjcie biełaruski pierapisny list. Naciśnicie ŭ adkazach dvojčy na biełaruskuju. Uspomnicie, jak nazyvajucca movaj našaj ziamli ŭsie našy pładovyja drevy i jahadnyja kusty. Pačnicie vitacca doma pa-svojmu. Zaraz taki čas, kali kožny vaš maleńki ŭčynak praraście i daść niečuvany plon.
Tak, vyniki pierapisu mohuć być niebiaśpiečnymi. Tym bolš mocnymi i ŭpartymi pavinny my być.
