Šytal: Karta palaka — heta źmiena nacyjanalnaści pa košcie šenhienskaj vizy
Niejak brydkavata vyhladaje zboku hetaja fabrykacyja palakaŭ praz nadańnie tak zvanych «kart palaka».
Hetaja fabrykacyja jość vialikaj fikcyjaj. Ale fikcyjaj, jakaja dla mnohich vyhadnaja. Unutry Polščy polski ŭrad moža padavać heta hramadskaj dumcy jak «kłopot o rodakach za granicą». Dalej — heta spryjaje polskim ekanamičnym intaresam — mnohija ŭładalniki «karty palaka» pierajazdžajuć u Polšču, kab zrabicca tam jakasnaj pracoŭnaj siłaj i płacielščykami padatkaŭ u polski biudžet.
Urešcie, heta vyhadna mnohim «kresowym» dziejačam u Biełarusi. Imknieńnie atrymać «kartu palaka» i vyvučeńnie z hetaj nahody polskaj movy možna ŭjaŭlać sabie i pradstaŭlać inšym jak niejkaje «polskaje adradžeńnie, cikavaść da svaich karanioŭ».
Prava na «kartu palaka» daje fakt, što niechta ź dziadoŭ-pradziedaŭ čałavieka byŭ zapisany ŭ dakumientach palakam. Ale tyja zapisy časoŭ II Rečy Paspalitaj zbolšaha taksama jość fikcyjaj. Palakami zapisvali tutejšych biełaruskamoŭnych, biez vyraznaj nacyjanalnaj identyčnaści, sialanaŭ, tolki na padstavie taho, što ŭ kaściole, u jaki jany chodziać malicca, molacca pa-polsku.
Palakami časam prymušali zapisvacca ci zapisvali suprać voli ludziej — bo polskaj administracyi, intelihiencyi, palicyi nadta karcieła pabačyć i pakazać načalstvu bolš vysokija pakazčyki pałanizacyi našaha kraju.
Ja nie staŭlu pad sumnieŭ prava čałavieka vyznačać svaju nacyjanalnuju i kulturnuju prynaležnaść. Tym bolej, što faktam jość, što byli ŭ našym krai siemji, dzie ludzi hadavalisia ŭ polskaj moŭnaj i kulturnaj tradycyi. Jość i tyja ich naščadki, jakija i siońnia adčuvajuć «svajoj» jakraz polskuju movu i kulturu. Ja pazityŭna staŭlusia da ich imknieńnia zachoŭvać tradycyi i identyčnaść svaich pradziedaŭ.
Taksama ja nie staŭlu pad sumnieŭ prava čałavieka vybirać miesca pracy, navučańnia, žycharstva. Što ž, treba skazać, što i biez «karty palaka» možna atrymać i polski vid na žycharstva, i paźniej, polskaje hramadzianstva.
Ale, kali čałaviek, jaki nie viedaje polskaj movy, a ŭ žyćci razmaŭlaje pa-biełarusku ci pa-rusku, čałaviek, jaki nikoli nie čytaŭ Mickieviča i Siankieviča, i nie viedaje imionaŭ polskich karaloŭ, biažyć atrymlivać dakumient «który służy podtwerdzeniem przynależności» da susiedniaha naroda — heta niejak… niepryjemna vyhladaje.
Davajcie ščyra skažam: «Karta Polaka» ŭ bolšaści vypadkaŭ — heta źmiena nacyjanalnaści pa košcie šenhienskaj vizy. Za nievialikuju, u pryncypie, vyhadu, čałaviek hatovy admovicca ad svajoj identyčnaści i pryniać identyčnaść naroda, dziaržava jakoha daje jamu za heta biaspłatnuju vizu. Čałaviek, jaki zdolny na taki ŭčynak, u mianie nie vylikaje davieru. Cikava, a što budzie hatovy pradać i źmianić čałaviek, kali pytańnie budzie kaštavać, naprykład, jak dziesiać šenhienskich vizaŭ?
