Z žyćcia adzinaha ŭ historyi deputata na invalidnym vazku, jaki jašče i ŭdzielničaŭ u prezidenckaj honcy — 1994
Mikałaja Ihnaćjeviča Kałbaski nie stała ŭ 2004-m. Z tych časoŭ hałoŭnaja pamiać pra jaho — štohadovyja spartovyja spabornictvy ŭ jaho honar z udziełam ludziej ź invalidnaściu. Čamu mienavita apošnich?
Kałbaska sam pierastaŭ chadzić jašče ŭ škole. Heta byli savieckija časy, kali ludziej na vazkach nie čakali nie tolki ŭ VNU i na pracy, ale i na vulicach. Niahledziačy na heta, Kałbaska staŭ mocnym ekanamistam, byŭ abrany ŭ Viarchoŭny Saviet i moh stać adnym z kandydataŭ na post pieršaha priezidenta niezaležnaj Biełarusi. Usio heta zasłuhoŭvaje, kab pamiać pra jaho była krychu bolšych maštabaŭ, čym miemaryjał raz na hod i zhadki svajakoŭ i kaleh. Mienavita tamu «Naša Niva» raskazvaje pra čałavieka, jaki byŭ zaŭvažnym na palityčnym niebaschile krainy ŭ 1990-ja.
Mikałaj Kałbaska ŭ centry.
«Dzień, jaki źmianiŭ usio»
U suviazi z lutaŭskimi padziejami hetaha hoda, kali školnik napaŭ na nastaŭnicu i adnakłaśnikaŭ u škole, zhadki pra Stoŭbcy ciapier majuć niehatyŭny «prysmak». Siamja Kałbasak žyła mienavita tut. Siastra Mikałaja, Hanna, navučałasia jakraz u 2-j škole, dzie zdaryłasia trahiedyja. Sam Mikałaj chadziŭ u SŠ №1. Roŭna da taho času, pakul moh heta rabić.
«Jon byŭ vybitnym, talenavitym chłopcam, vydatnikam: na ŭrokach schoplivaŭ usio imhnienna, možna było navat ničoha nie davučvać doma. Niejki čas jon adnačasova zajmaŭ pieršyja miescy na respublikanskich alimpijadach pa matematycy i fizicy. Maryŭ pra fakultet jadziernaj fiziki BDU, i daroha tudy jamu była adkrytaja»,
— zhadvaje pra starejšaha brata Hanna Cyhankova: u ich usiaho niekalki hod roźnicy va ŭzroście.
Hanna Cyhankova.
Mikałaj skončyŭ 9 kłasaŭ, na dvary stajała leta — kanikuły i bieskłapotny čas. I tut niečakana ŭ chłopca pačali baleć nohi: spačatku levaja, potym pravaja. Stan imkliva paharšaŭsia.
— Dzień, jaki źmianiŭ usio, ja pamiataju vydatna. My žyli ŭ pryvatnym domie, usie vyhody — na vulicy.
Kola išoŭ u prybiralniu i raptam pavaliŭsia pierad sabačaj budkaj. Heta byli jaho apošnija kroki…
Usia siamja adrazu rynułasia ŭ balnicu. U Stoŭbcach dali nakiravańnie na Minsk: nichto ŭ pravincyi nie moh navat vykazać zdahadku, što zdaryłasia sa zdarovym chłopcam.
«Jaho praviarali, jak mahli, ale ž tady nie było nijakaj tamahrafii — što jany mahli vyśvietlić. Pačali źjaŭlacca roznyja zdahadki: maŭlaŭ, heta ŭsio tamu, što Kola byŭ aktyŭnym futbalistam i zaŭziataram: sapsavaŭ nohi, kali saskokvaŭ z druhoha paviercha škoły, kab źbiehčy z urokaŭ na matčy «Dynama». Ale heta nijak nie vyrašała situacyju».
Baćki naviedvali syna ŭ balnicy i ledź strymlivali ślozy ad svajho biaśsilla: jon taksama płakaŭ, nie chacieŭ chadzić na mylicach. I nichto nie moh jamu dapamahčy. Tady było vyrašana pajści na krajnija miery: dziakujučy ŭpłyvovym znajomym (Kałbaska-starejšy ŭznačalvaŭ u rajonie śfieru handla, a jaho žonka pracavała ŭ centry sacyjalnaj abarony), Mikałaja pahruzili na nasiłki i na samalocie pavieźli ŭ Leninhradski vajenny špital.
Dyjahnaz miascovych miedykaŭ hučaŭ jak «anamalny lišni paŭpazvanok». Było pryniataje rašeńnie rabić apieracyju na chrybietniku, jakaja, upeŭnienaja Hanna Cyhankova, prajšła pravalna praz pamyłku daktaroŭ:
«Jamu pierarezali śpinny mozh, bo kali da apieracyi jon chacia b adčuvaŭ nohi, taz, to paśla — nie. Čamu baćki ničoha nie zrabili z hetym? A što jany mahli, kali pryvieźli jaho tudy nielehalna? Dy i 1968 hod stajaŭ na dvary, uzrovień miedycyny pakidaŭ žadać lepšaha!»
Siastra Mikałaja Hanna Cyhankova 30 hod pracuje ŭ hramadskim abjadnańni «Biełaruskaje tavarystva invalidaŭ» u adździele arhanizacyjnaj i sacyjalnaj pracy. Jana kaža, što kali nie chacieła druhoje dzicia, maci nastajała: «Druhoje treba, kab była dapamoha, kali niešta zdarycca».
«U peŭnyja momanty Kola nie chacieŭ žyć»
Mikałaja zabrali dadomu ŭžo na zimovych kanikułach. Svajaki zhadvajuć, što za tyja miesiacy jon rezka źmianiŭsia: nie chacieŭ ničoha, u peŭnyja momanty adčaju — navat žyć.
Jamu było 17 hod: niadaŭna jon maryŭ pria jadziernuju fiziku, a ciapier baćki mianiali jamu pialonki (pampiersaŭ tady jašče nie było).
U Stoŭbcy Mikałaja pryvieźli zusim nieruchomym: siadzieć na vazku jaho zmahli navučyć tolki ŭ krymskim Saki, kudy maci praz rajvykankam vybiła pucioŭku na dvaich. Kab palehčyć synu žyćcio, baćka Ihnat zrezaŭ u ich pryvatnym domie ŭsie parohi, pavialičyŭ dźviarnyja vyjmy — usia siamja Kałbasak, nie tolki Mikałaj, vučyłasia žyć nanoŭ.
Siastra, naprykład, maryła pastupać u Lvoŭ, ale ŭ vyniku nie pajechała dalej za Minsk. Vybar na technałahičny paŭ tolki tamu, što ad jaho było blizka da čyhunki — tak Hanna mahła chutčej pryjazdžać dadomu, kab dapamahać siamji z Kolem:
«Kali ja zakančvała 10 kłas, Kola ŭsio jašče zastavaŭsia z 9-ciu za plačyma: ahułam jon nie chadziŭ užo try hady. Maci naša — prabiŭny tank — nakiravałasia ŭ adździeł adukacyi, kab tam Mikole dali dazvoł atrymać atestat ab siaredniaj adukacyi. Ale naviedvać škołu na vazku jon nie zmoh by: umoŭ u horadzie nie było anijakich. Było vyrašana, što vučycca chłopiec budzie doma, tamsama ŭ jaho prymali ekzamieny. Mikałaj zdaŭ usio na vydatna, tolki ŭ słovie «kasmanaŭt», pamiataju, namahaŭsia zrabić pamyłku, ale ja jamu z druhoj litaraj padkazała. Kolu spakojna možna było dać załaty miedal, ale hety było nie pa «praviłach»: čałaviek, jaki ni razu nie naviedaŭ škołu, nie moh na takoje raźličvać».
Padobnaja situacyja paśla była i z dypłomam. Kaniečnie, Kola ŭsio jašče maryŭ pra jadziernuju fiziku, ale z takim dyjahnazam šlach tudy byŭ zakryty. Jak chłopiec nie pratestavaŭ, urešcie svajaki ŭhavaryli pastupić jaho na ekanamičny fakultet. U Stoŭbcy na «Vołzie» pryjechali čatyry vykładčyki, pryniali ŭ Mikałaja ekzamieny — pastavili ŭsie piaciorki. Tak jon staŭ studentam zavočnaha adździaleńnia BDU, pierajechaŭ u Minsk.
U stalicy jany žyli razam ź siastroj. Hanna nasiła ŭ korpus usie kantrolnyja brata. U budynku navučalnaj ustanovy chłopiec pajaviŭsia tolki na abaronie dypłoma: dla hetaha adnakurśniki nieśli jaho na čaćviorty pavierch na rukach. Čyrvony dypłom, niahledziačy na vydatnyja adznaki, jamu nie dali pa tych samych pryčynach, što i paśla zakančeńnia škoły.
«Staŭ cikavicca palitykaj, kab dapamahać ludziam ź invalidnaściu»
Jašče da atrymańnia dypłoma Mikałaj uładkavaŭsia u navukova-daślednicki ekanamičny instytut. Nu, jak uładkavaŭsia: znoŭ ža — vymušana pracavaŭ z doma. Usie jaho papiery i važnyja žurnały tudy-nazad, jak było z univieram, razvoziła siastra. Potym da dapamohi padklučyŭsia i jaje muž. Hanna žartuje: kab chto viedaŭ, što na 35-m tralejbusie jana transpartuje płany raźvićcia ekanomiki krainy, sprava mahła b pryniać niečakany pavarot.
Mikałaj byŭ dobrym arataram: upeŭnienym i dziarkatym.
Kałbaska, narešcie, dobra zabiaśpiečvaŭ siabie ŭ materyjalnym płanie: jak tolki nazapasiŭ hrošaj, nabyŭ pieršyja «Žyhuli». Muž Hanny adaptavaŭ mašynu dla kiravańnia rukami — tak Kałbaska atrymaŭ mahčymaść pierasoŭvacca pa horadzie. Jaho całkam zadavalniała pasada ŭ instytucie ekanomiki, ale novy vitok u žyćcio dadało adno teleznajomstva.
U 1982 hodzie AAN pryniała Suśvietnuju prahrama dziejańniaŭ u adnosinach da ludziej ź invalidnaściu. U Biełarusi, kažuć u Biełaruskim tavarystvie invalidaŭ, jana na toj momant amal što nie abmiarkoŭvałasia.
Uładzimir Patapienka, suzasnavalnik i siońniašni staršynia tavarystva, zhadvaje: kali ŭ 1979 hodzie jon vypisaŭsia z balnicy paśla aŭtamabilnaj avaryi, u vyniku jakoj paškodziŭ chrybietnik, i patelefanavaŭ va ŭpraŭleńnie sacyjalnaj abarony z pytańniem što jamu rabić i jak karmić troch dziaciej, jamu adkazali: «Prychodźcie, budziem abmiarkoŭvać».
Uładzimir Patapienka.
— Kali ja jašče raz patłumačyŭ, što ciapier na vazku, tamu naŭrad ci da ich dajedu, mnie adkazali, što ničym dapamahčy nie mohuć: ja atrymlivaju piensiju pa invalidnaści, što jašče mnie treba? «Prablemu» ź dziećmi prapanoŭvali vyrašyć prosta: zabrać ich u internat. Umovy dla ludziej ź invalidnaściu ŭ SSSR byli strašnyja: ich naŭprost nie było. U pryncypie, źmianiłasia nie tak šmat…
Pra isnavańnie Suśvietnaj prahramy ŭ dačynieńni da invalidaŭ Patapienka daviedaŭsia ad «bratoŭ pa niaščaści» u sanatoryi Saki: tyja ŭručyli jamu prahramu dziejańniaŭ na ruskaj movie. Tady Uładzimir vyrašyŭ, što pavinien uznačalić ruch u abaronu invalidaŭ u Biełarusi. Pačaŭ šukać adnadumcaŭ. Kab u krainie źjaviŭsia toj ža Zakon ab sacyjalnaj abaronie invalidaŭ, prychodziłasia iści na krajnija miery: naprykład, na abjaŭleńnie haładoŭki. Kab źjaviłasia profilnaja arhanizacyja, treba było sabrać sapraŭdnyja ličby pra vialikuju kolkaść ludziej ź invalidnaściu pa Biełarusi, jakija chavalisia.
Adnu sa scen adstojvańnia pravoŭ Patapienkam i jaho kalehami Mikałaj Kałbaska i ŭbačyŭ pa telebačańni. Paśla hetaha adšukaŭ chatni numar Uładzimira. Apošni zhadvaje, jak u jaho kvatery ŭ Šabanach razdaŭsia niečakany zvanok, i na tym kancy drota mužčyna vykazaŭ svajo žadańnie ŭklučycca ŭ ahulnuju pracu.
Mikałaj Kałbaska dałučyŭsia da šerahaŭ Biełaruskaha tavarystva invalidaŭ jak mocny ekanamist. Jamu adrazu prapanoŭvali ŭznačalić jaho dziejnaść, ale jon admoviŭsia, bo fizična nie moh pracavać za stałom u kabiniecie.
Usie dalejšyja jaho dziejańni, u tym liku i abrańnie ŭ Viarchoŭny Saviet, byli ŭ imia taho, kab ludziam ź invalidnaściu ŭ Biełarusi žyłosia lepš. Taja samaja meta staviłasia i tady, kali jon pačaŭ źbirać podpisy, kab zarehistravacca kandydatam u prezidenty na vybarach 1994 hoda.
Z kalehami (Mikałaj — pieršy sprava).
U jaho prahramie hałoŭnymi punktami išli sacyjalnaja abarona i palapšeńnie ŭmoŭ žyćcia, stvareńnie infrastruktury dla ludziej ź invalidnaściu (tolki adnych siabroŭ arhanizacyi tady naličvałasia 200 tysiač čałaviek). Dziela ahulnaj mety, kab ich prablemy prahučali macniej, Kałbaska, jaki nikoli raniej nie cikaviŭsia ŭładaj, staŭ palitykam (i heta pry tym, što jaho adhavorvali mnohija paplečniki: vyraznaja palityčnaja afarboŭka arhanizacyi mahła naškodzić ich dziejnaści).
Patrebnuju kolkaść podpisaŭ kamanda Kałbaski tady nie naźbirała. Były namieśnik dyrektara prahram biełaruskaha telebačańnia Danat Jakaniuk, jaki siabravaŭ ź Mikałajem (razam jany doŭhi čas rabili prahramu pra biełarusaŭ ź invalidnaściu «Los moj i nadzieja») kaža, što biełarusy nie zdolnyja byli ni tady, ni zaraz davieryć los krainy čałavieku, u jakoha jość prablemy sa zdaroŭjem: takija ŭ nas pohlady na lidarstva.
Jakaniuk syšoŭ z telebačańnia na styku 90-ch i nulavych, kali zrazumieŭ, što nie zmoža prasoŭvać tam biełaruskuju movu i kulturu, jak raniej. Vykładaŭ na žurfaku, ciapier pracuje nad navukova-publicystyčnaj knihaj, jakaja budzie pryśviečanaja historyi ajčynnaha telebačańnia.
Razam z tym padkavanaści Kaŭbaski ŭ ekanomicy, jaho zdolnaściam mieniedžara, mocnaj biełaruskaści, jakoj piarečyła navat dumka pra niesamastojnaść krainy, mahli tady pazajzdrościć mnohija kankurenty.
Kałbaska ŭ teleefiry razam z Danatam Jakaniukom.
«Nadziei, źviazanyja z Łukašenkam, nie apraŭdalisia»
Uładzimir Patapienka raskazvaje: kali pierad pieršymi vybarami mnohija siabry ich arhanizacyi vieryli ŭ Alaksandra Łukašenku, źviazvali ź jaho asobaj vialikija nadziei, to ŭ pracesie jaho dziejnaści ŭžo ŭ pieršyja hady ŭsie ŭbačyli, što ich prablemy źnikli z paradku dnia.
«Mikałaj Ihnatavič pačaŭ padtrymlivać Hienadzia Karpienku. U nas abmiarkoŭvałasia ideja stvareńnia kamandy dla padtrymki Karpienki ŭ druhich prezidenckich vybarach. Ale, jak viadoma, u 1999 hodzie Karpienki nie stała (mnohija ličać, što jaho śmierć była nienaturalnaj). Što tyčycca Kałbaski, jość teoryja, što paśla jaho niadobrych vykazvańniaŭ u adras Łukašenki jamu pačali pomścić: u ofisie našaj arhanizacyi pačalisia pravierki. Amal čatyry miesiacy ciahnulisia. U vyniku praviarajučyja orhany znajšli za što začapicca: naprykład, nibyta niametavaje vykarystańnie biudžetnych srodkaŭ, jakija my puścili na ramont dachu ŭstanovy dla ciažkachvorych. Byli ŭviedzienyja štrafnyja sankcyi, Mikałaju Ihnataviču i jaho namieśnikam rekamiendavali vyzvalić kirujučyja pasady…»
Tak Mikałaj Kałbaska vymušany šukać siabie nanoŭ, stvaryŭ Navukova-analityčny centr prablem reabilitacyi invalidaŭ i pačaŭ pracavać u im.
Apošnija hady pierad śmierciu, jak śćviardžajuć znajomyja, jon znachodziŭsia ŭ depresii. Mała čaho chacieŭ, u tym liku nie źviartaŭ uvahu na asteamielit, jaki raźviŭsia praz toje, što jon mała ruchaŭsia. Nie chacieŭ lačycca…
U Mikałaja nie zastałosia spadkajemcaŭ. Jaho žonka syšła da inšaha. Na fota: śviata na pracy.
Jaho nie stała 18 červienia 2004 hoda. Mikałaja pachavali ŭ Stoŭbcach. Ale sprava jaho žyvie i ciapier, za što jamu pavinny być udziačnyja nie tolki ludzi ź invalidnaściu, ale ŭsie my.
