Što rabić z Kurapatami? Kanstruktyŭnyja prapanovy historyka
Raskazvaje pa punktach Źmicier Drozd, pieradaje «Salidarnaść». Patrebna tolki palityčnaja vola na samym viersie.
Dniami kiraŭnik KDB Valeryj Vakulčyk ahučyŭ: «Na žal, voś tak adnaznačna dać adkazy na pytańni, chto tam (u Kurapatach) lažyć pa proźviščach, niemahčyma. Heta niemahčyma…»
Pakolki Vakulčyk adkazvaŭ na pytańnie žurnalista ab adkryćci archivaŭ KDB, to jaho słovy možna razumieć tak, što ŭ da siońnia zakrytych fondach hetaj siłavoj struktury nie zachavałasia patrebnych nam dakumientaŭ. Takich, ź jakich možna było b peŭna skazać, chto z represavanych i dzie pachavany. I tym bolš — u jakoj mienavita jamie.
Adnak sa źmiestu hetaha intervju možna zrabić, jak minimum, adnu važnuju vysnovu: siońnia dla biełaruskaha KDB niama sumnieńniaŭ u tym, što ŭ Kurapatach lažać mienavita achviary čekistaŭ, a nie nacystaŭ. Prablema tolki ŭ piersanalnaj identyfikacyi hetych pareštkaŭ, jakaja nibyta niemahčymaja. Ci tak heta?
Aficyjny miemaryjał — biez adzinaha imieni achviar represij
Sapraŭdy, dośvied całkam adkrytaha dla daśledčykaŭ archiva SBU (były archiŭ KDB Ukrainy) pakazvaje, što nijakich kart pachavańniaŭ z dakładnym ukazańniem, dzie spačyvaje prach kožnaha kankretnaha rasstralanaha, nie isnuje. Abo, chutčej za ŭsio, jany prosta nie zachavalisia. U bolšaści ž aktaŭ ab pryviadzieńni prysudu ŭ vykanańnie miesca pachavańnia nie ŭkazvajecca.
Archiŭ SBU: «Trup, pavodle vyznačanych praviłaŭ, pieradadzieny ziamli»
Praŭda, jość i vyklučeńni, jak u dakumiencie, jaki pryvodzim nižej, dzie takim miescam nazvany haradskija mohiłki. Biez ukazańnia kankretnaha ŭčastka.
«Trupy pieradadzieny ziamli na haradskich mohiłkach, zhodna ź isnujučym na hety kont praviłami»
Zdavałasia b, što heta stavić kryž na idei identyfikacyi… Ale heta nie tak.
Sučasnyja sposaby hienietyčnych daśledavańniaŭ pakidajuć nam amal stapracentnyja šansy vyznačeńnia asobaŭ usich, chto znachodzicca ŭ rasstrelnych jamach abo pachavańniach. Praŭda, heta niatanna i niachutka, ale heta realna. Što možna zrabić?
1. Vyznačyć dakładnyja miescy i miežy miescaŭ rasstrełaŭ i pachavańniaŭ i kankretnyja jamy, dzie znachodziacca pareštki achviar. Padobnaja praca pravodziłasia ŭ Kurapatach, ale, jak pakazali raskopki, nie zaŭsiody pravały ŭ ziamli akazvalisia miescami pachavańniaŭ, časam jany nasili naturalny charaktar.
Adnak sučasnyja technałohii dazvalajuć pravodzić padobnyja daśledavańni biez raskopak kožnaj padazronaj jamki. Užo isnuje technika, jakaja moža vyznačć nie tolki toje, ci źjaŭlajecca hetaja jama pachavańniem, ale i pry dapamozie analizu hleby vyznačyć prybliznuju kolkaść cieł.
Nakolki ja viedaju, padobnaj techniki ŭ Biełarusi niama, ale jana jość, naprykład, u Polščy. I polski Instytut nacyjanalnaj pamiaci hatovy pradastavić jaje razam sa śpiecyjalistami dla daśledavańnia Kurapataŭ.
Praŭda, Biełaruś pakul nie zacikaviłasia takoj prapanovaj.
2. Vyznačyŭšy dakładnyja miežy pachavańniaŭ, možna zekanomić siły i čas pry ekshumacyi pareštkaŭ. Ekshumacyja vykonvajecca dla ŭziaćcia DNK, jakaja dobra zachoŭvajecca ŭ kaściach i zubach. Navat paśla pažaraŭ i avijakatastrof, kali ad cieł mała što zastajecca, takija testy dazvalajuć vyśvietlić asoby zahinułych.
Heta taksama treba dla pošuku novych pradmietaŭ, zdolnych dapamahčy ŭ identyfikacyi. Tak padčas apošnich raskopak byli znojdzieny daviedki z haradzienskaj turmy z proźviščami dvuch rasstralanych: Mojša Kramier i Marduchaj Šuleskies.
Jama, dzie byli znojdzienyja dakumienty dvuch ciapier viadomych achviaraŭ Kurapataŭ
3. Analizy DNK biarucca taksama ŭ naščadkaŭ i blizkich svajakoŭ rasstralanych. Čym bližej svajactva, tym lepš. Aŭtasomny test dakładna pakaža svajactva tolki da čatyroch pakaleńniaŭ. Ale kali ŭ mianie byŭ rasstralany brat pradzieda pa mužčynskaj linii Mikałaj Drozd, to analiz našych DNK i ŭ pieršuju čarhu Y-chramasom pakaža naša blizkaje svajactva.
Dla paraŭnańnia DNK i pošuku svajakoŭ možna taksama vykarystoŭvać užo isnujučyja bazy dadzienych. Naprykład, u niekatorych katehoryj hramadzian u Biełarusi DNK biarecca ŭ abaviazkovym paradku. Akramia taho, isnujuć zamiežnyja kamiercyjnyja arhanizacyi, jakija robiać DNK-testy. Košt ich uzoraŭ užo idzie na miljony. I źviestki dastupnyja dla paraŭnańnia.
4. Praca ŭ archivach KDB dla vyjaŭleńnia maksimalnaha liku aktaŭ ab pryviadzieńni ŭ vykanańnie śmiarotnych prysudaŭ. U takim dakumiencie adznačajecca: chto, kali i kim byŭ rasstralany. Ź vialikaj dolaj vierahodnaści ŭ adnoj jamie buduć znachodzicca ludzi z adnaho akta abo aktaŭ za adzin dzień, pakolki mahiły nielha było pakidać niezakapanymi nadoŭha.Takija akty zachavalisia ŭ archivach Ukrainy, pavinny być i ŭ biełaruskich. Kolkaść rasstralanych za adzin dzień vahajecca ŭ miežach ad adnaho čałavieka da niekalkich socień. U adnoj z samych vialikich jam u Kurapatach, raskapanaj u 1997—1998 hadach, było vyjaŭlena krychu mienš za 400 cieł.
Samaja vialikaja z daśledavanych na hety dzień rasstrelnych jam u Kurapatach
Hetyja (a taksama niekatoryja inšyja, jak naprykład, kolkaść žančyn i mužčyn) dadzienyja možna paraŭnoŭvać z kolkaściu vyjaŭlenych u jamach cieł, užo pa samym blizkim supadzieńniam, miarkujučy pa dacie rasstrełu, a pa joj — vyznačać imianny śpis rasstralanych.
5. Identyfikacyja navat adnaho abo idealna niekalkich cieł z kožnaj jamy dazvolić dakładna vyznačyć datu rasstrełu, a, značyć, i ŭsich ludziej, čyje cieły znachodziacca mienavita tut. Z časam, pa miery znachodžańnia novych supadzieńniaŭ DNK, hetyja dadzienyja buduć udakładniacca i karektavacca.
Adno z hałoŭnych pytańniaŭ takoj prahramy — cana. Siońnia cana DNK-testaŭ, jakija dazvalajuć vyznačyć svajactva, navat u kamiercyjnych arhanizacyjach składaje kala 50 dalaraŭ. Pa roznych raźlikach kolkaść ludziej, rasstralanych u Kurapatach, vahajecca ad 7 da 30 tysiač, što navat pa kamiercyjnych rascenkach daje nam, maksimum, całkam pasilnyja dla Biełarusi paŭtara miljona dalaraŭ.
Kali ž hetyja testy buduć vykonvacca biełaruskimi łabaratoryjami, to košt budzie istotna nižejšy. Akramia taho, značnych vydatkaŭ zapatrabuje i praca pa samich raskopak, choć tut možna budzie skarystacca biaspłatnaj pracaj vałancioraŭ abo armii.
Adnak, kali sama Biełaruś nie znojdzie srodkaŭ na hetu vysakarodnuju spravu, to, napeŭna, z prośbaj ab finansavaj padtrymcy možna budzie źviarnucca da Polščy (u pošuku achviar niekarektna nazvanaha «biełaruskaha katynskaha śpisu»), Izraila (kali jość navat 0,1% vierahodnaści, što tam — achviary Chałakostu) ci Hiermanii.
Takim čynam, vyśviatleńnie imionaŭ tych, chto spačyvaje ŭ Kurapatach i inšych miescach, technična mahčyma.
I ad Biełarusi spatrebicca tolki palityčnaja vola na samym viersie, kab miemaryjał nie vyhladaŭ jak haniebny bieznazoŭny pomnik «nieviadomym represavanym». Jany nieviadomy tolki tamu, što dla ciapierašniaj ułady heta nie tak važna, jak jaje darahija cacki.
A «nichto nie zabyty, ništo nie zabyta» — heta, vidać, tolki dla achviar pieršaj katehoryi — achviaraŭ vajny. Pamiać ža pra achviaraŭ represij kamuści tak i chočacca pakinuć biezasabovaj, bieznazoŭnaj, schavać dalej ad vačej. Kab nieznarok kurapackija kryžy nie nahadali, što nie tolki akupanty, ale i rodnaja ŭłada ŭ adnosinach da svaich hramadzianaŭ byvaje złačynnaj.
