U pošukach DNK Kalinoŭskaha historyki buduć daśledavać mahiłu jahonaha brata ŭ Biełarusi
La mahiły Viktara Kalinoŭskaha ŭ Śvisłačy
Biełaruski i litoŭski baki abmiarkoŭvajuć pytańnie pra mahčymaść dostupu navukoŭcaŭ da mahiły starejšaha brata Kastusia Kalinoŭskaha Viktara ŭ Śvisłačy na Horadzienščynie. Hienetyčnaja ekspertyza moža dać adkaz na pytańnie, ci naležać pareštki, znojdzienyja ŭ Vilni na Hiedyminavaj hary, lideru antyrasiejskaha paŭstańnia ŭ Biełarusi i Litvie 1863—64 hadoŭ, piša Radyjo Svaboda.
Niadaŭna ŭ sacyjalnych sietkach źjaviłasia infarmacyja, što siarod paŭstancaŭ 1863 hodu, čyje pachavańni adšukali ŭ Vilni, byli identyfikavanyja pareštki Kastusia Kalinoŭskaha. Adnak kančatkovaha paćvierdžańnia pakul niama.
Litoŭski navukoviec: «Nia baču sensu kamentavać fantastyčnyja čutki»
Rymantas Jankaŭskas, prafesar katedry anatomii, histalohii i antrapalohii medyčnaha fakultetu Vilenskaha ŭniversytetu, zajmajecca identyfikacyjaj pareštak, znojdzienych na hary Hiedymina. U interviju Svabodzie jon nazvaŭ infarmacyju z sacsietak, što ŭ Vilni byli identyfikavanyja pareštki Kastusia Kalinoŭskaha, fantastyčnymi čutkami.
«My demakratyčnaja kraina Eŭraźviazu, i ŭ hramadztvie ŭžo pačynajuć adžyvać pałažeńni «teoryi zmovy». Ja jak daślednik nia baču sensu kamentavać fantastyčnyja čutki. Asoby Kalinoŭskaha, Sierakoŭskaha i inšych pravadyroŭ paŭstańnia — heta ahulnaja spadčyna Litvy, Biełarusi i Polščy. Jany nadzvyčaj važnyja dla ŭsich troch krainaŭ», — skazaŭ jon.
Pavodle Rymantasa Jankaŭskasa, u Litvie stvoranaja dziaržaŭnaja kamisija ŭ spravie pierapachavańnia znojdzienych pareštkaŭ paŭstancaŭ, jakuju ŭznačalvaje premjer-ministar. Na apošnim pasiedžańni hetaj kamisii vyrašana praciahvać pošuki pareštkaŭ, jakich jašče niestaje, i pracy pa identyfikacyi.
«Pareštki planujecca pierapachavać naleta ŭ hałoŭnaj kaplicy vilenskich mohiłak Rosa, tam užo pačynajucca restaŭracyjnyja raboty».
— Pareštki paŭstancaŭ vyjavili vypadkova, kali pravodzili raboty dziela ŭmacavańnia schiłu hary. Nakolki nieardynarnaja hetaja padzieja?
— Heta sapraŭdy nieardynarnaja padzieja, choć apošnim časam u Litvie takich padziej adbyvajecca bolš: naprykład, tolki što byli identyfikavanyja pareštki kamandzira litoŭskich partyzanaŭ Adalfasa Ramanaŭskasa-Vanahasa (zabity ŭ 1957 hodzie). Raniej byli identyfikavanyja niekalki dziasiatkaŭ ludziej, zabitych supracoŭnikami KHB u 1944—1947 hadach.
— Letaś na pačatku hodu na hary Hiedymina znajšli pareštki 7 čałaviek. Sioleta pisałasia, što znojdzieny ŭžo pareštki 17 z 21 paŭstanca, pakaranych śmierciu ŭ 1863—1864 hadach. Zastajucca jašče čatyry?
— Tak, zastajecca znajści čatyroch, ciapier viaducca raskopki. Pakul što identyfikavanyja Zyhmunt Sierakoŭski i braty Raŭkoŭskija (zabityja razam, pavodle śpisu — adzinyja braty, hienetyčna vyjaŭlenaja ich kreŭnaja rodnaść).
— Pareštki pieradali dla daśledavańnia na katedru antrapalohii medyčnaha fakultetu Vilenskaha ŭniversytetu — heta značyć vam. Jak vy ź imi pracujecie? Dzie jany zachoŭvajucca?
— Pareštki zachoŭvajucca na medyčnym fakultecie Vilenskaha ŭniversytetu, dzie pravodzicca ahulnaje antrapalahičnaje daśledavańnie. Supastaŭleńnie čarapoŭ i partretaŭ i hienetyčnyja daśledavańni viaducca ŭ Dziaržaŭnaj słužbie sudovaj medycyny.
— Što ŭžo ŭdałosia vyśvietlić dahetul? Jak, pavodle čaho byli apaznanyja tyja 13 čałaviek?
— Vyjaŭlenyja ahulnyja identyfikacyjnyja prykmiety (poł, bijalahičny ŭzrost, stan zdaroŭja, stan zuboŭ, cialesnyja paškodžańni, jakija b dazvalali mierkavać pra abstaviny śmierci; vydzielenyja hienetyčnyja profili, padviedzienyja vyniki supastaŭleńnia — adkinutaja identyčnaść niekatorych asobaŭ). Vysunutaja rabočaja hipoteza nakont chranalohii zakopvańnia jamaŭ i supastaŭleńnia jaje z datami zabojstva.
— Pra toje, ad čaho pamierli pachavanyja paŭstancy, mielisia skazać svajo słova kryminalisty. Jakija ichnija vysnovy? Ci paćvierdziłasia, što znojdzienyja ludzi byli paviešanyja?
— Tak, u niekatorych pareštkach vyjaŭlenyja aznaki paviešańnia, u inšych — zastreleńnia.
— Jakija źviestki ante mortem vy majecie pra Kalinoŭskaha? Jakija kankretna detali ci asablivaści vy šukali ŭ pareštkach, kab vyznačyć, što heta jon?
— My majem ahulnyja identyfikacyjnyja prykmiety i fotapartrety.
— Uvosień 2017 hodu vy skazali ŭ interviju Delfi.lt, što ŭ vas užo jość kandydat, jaki moža być apaznany jak Kalinoŭski, choć 100-pracentnaj peŭnaści niama. Na padstavie čaho ŭźnikła takaja rabočaja versija?
— Na padstavie ahulnych identyfikacyjnych prykmietaŭ hetaha kandydata, chranalohii zakopvańnia jamy, supastaŭleńnia čerapa i partreta.
— Dla kančatkovaj identyfikacyi vam nie chapaje hienetyčnaha materyjału. Dzie i jak vy jaho šukali ci šukajecie? Ci znajšli žyvych svajakoŭ?
— Šukali žyvych naščadkaŭ (bratoŭ Kastusia Kalinoŭskaha) pa mužčynskaj linii. Na žal, biezvynikova.
— Viadoma, što ŭ miastečku Śvisłač u Biełarusi pachavany rodny brat Kastusia — Viktar Kalinoŭski. Ci źviartalisia vy da biełaruskich uładaŭ u pytańni ekshumacyi jaho pareštak?
— Da biełaruskich uładaŭ abiacała źviarnucca litoŭskaja ambasada ŭ Biełarusi. Naša prapanova — supolnyja daśledavańni ź biełaruskimi kalehami
— Ci vyjaŭlajuć vašy biełaruskija kalehi intares da hetaj vašaj pracy? Z kim kankretna vy supracoŭničajecie?
— Na žal, takich suviaziaŭ u nas niama. Letaś u nas byli pradstaŭnicy biełaruskaj ambasady ŭ Litvie, ale na hetym kantakty spynilisia.
Miensk čakaje aficyjnaha zapytu ź Vilni
Pavodle adnaho ź biełaruskich dyplamataŭ, ciapier ambasada Biełarusi ŭ Vilni pracuje ź litoŭskim bokam, kab vyznačyć, jak farmalizavać zapyt i pabudavać supracoŭnictva ŭ pytańni dostupu litoŭskich navukoŭcaŭ da mahiły Viktara Kalinoŭskaha i identyfikacyi pareštkaŭ. Ale kankretnaha rašeńnia pakul niama.
Hetaksama pradstaŭnik litoŭskaj ambasady ŭ Biełarusi paviedamiŭ karespandentu Svabody, što aficyjnych kamentaroŭ pakul niama. Jon skazaŭ, što biełaruski bok choča atrymać aficyjny zvarot pra sadziejničańnie. Dyplamat skazaŭ, što spadziajecca na stanoŭčy adkaz.
Ale pakul litoŭski bok nie źviartaŭsia z aficyjnym zapytam pa hetym pytańni, choć jano ŭźnimałasia na roznych uzroŭniach. Eksperty pavinny sfarmulavać svoj zapyt, čaho jany žadajuć, usie niuansy pavinny być apisanyja.
«Hetaje pytańnie adčuvalnaje dla abodvuch bakoŭ, cikavaje i važnaje, i my spadziajomsia na samaje lepšaje. Prapracoŭvajem, ale pakul zanadta rana kazać pra niejkija rašeńni», — skazaŭ pradstaŭnik ambasady Litvy ŭ Biełarusi.
Instytut historyi Biełarusi: «Niama ŭpeŭnienaści ŭ dakładnaj lakalizacyi mahiły Viktara Kalinoŭskaha»
Instytut historyi Akademii navuk Biełarusi razam sa Śvisłackim rajvykankamam arhanizuje archiealahičnuju ekspedycyju ŭ Śvisłacki rajon, padčas jakoj, vierahodna, budzie abmiarkoŭvacca pytańnie pra mahčymaść ekshumacyi pareštkaŭ starejšaha brata Kastusia Kalinoŭskaha Viktara, pachavanaha ŭ Śvisłačy.
Pra heta karespandentu Svabody skazaŭ namieśnik dyrektara pa navukovaj pracy Instytutu historyi Vadzim Łakiza.
Papiarednie pačatak ekspedycyi zaplanavany na 18 lipienia. Jašče raniej, padčas pracy na terytoryi Vaŭkavyskaha rajonu, pradstaŭniki Instytutu sustrenucca z kiraŭnictvam horadu Śvisłač, kab abmierkavać niekatoryja arhanizacyjnyja momanty.
«Instytut historyi cikaviać usie histaryčnyja fakty i histaryčnyja postaci, jakija akazali vialiki ŭpłyŭ na chod histaryčnych padziej, — skazaŭ Vadzim Łakiza. — Kanstancin Kalinoŭski — heta asoba, jakaja vyvučajecca. Paŭstańniu 1863—64 hadoŭ pryśviečana vielizarnaja histaryjahrafija, u tym liku vučonych Instytutu historyi, inšych navukovych ustanoŭ i VNU krainy».
Vadzim Łakiza ličyć vielmi važnym mižnarodnaje supracoŭnictva i sumiesnaje vyvučeńnie histaryčnaj spadčyny z kalehami susiednich krain.
«My viedajem pra toje, što i jak adbyvajecca ŭ susiedniaj Litvie. Da nas źviartalisia na roznych uzroŭniach pa dadzienym pytańni, tamu infarmacyju my majem. U hetaj spravie zacikaŭlenyja MZS Biełarusi, ambasada RB u Litvie i, zrazumieła, Nacyjanalnaja akademija, Instytut historyi, Ministerstva kultury. My pracujem sumiesna pa niekatorych pytańniach, jakija staviacca», — skazaŭ Vadzim Łakiza.
Siarod hetych pytańniaŭ — identyfikacyja pareštkaŭ Kastusia (Kanstancina) Kalinoŭskaha. Majeccca na ŭvazie taksama prapanavany litoŭskim bokam varyjant, źviazany z hienetyčnym daśledavańniem pareštkaŭ Viktara Kalinoŭskaha.
«Hetaje pytańnie staviłasia jašče raniej: u minułym hodzie da nas źviartalisia. Jano prapracoŭvałasia sumiesna i ź Ministerstvam kultury, i sa Śvisłackim rajvykankamam. Pa infarmacyi, jakuju my majem, nia ŭsio adnaznačna z vyznačeńniem dakładnaha miesca pachavańnia brata Kalinoŭskaha — Viktara. Niama ŭpeŭnienaści ŭ dakładnaj lakalizacyi mahiły Viktara Kalinoŭskaha. Jana paznačana na mohiłkach, ale čyja tam mahiła, na sto pracentaŭ nie viadoma», — skazaŭ Vadzim Łakiza.
Jašče ŭ minułym hodzie infarmacyju pra mahiłu Viktara Kalinoŭskaha ŭdakładniaŭ Śvisłacki rajvykankam.
«Niadaŭna my razmaŭlali sa staršyniom Śvisłackaha rajvykankamu pa hetym pytańni. Ad jaho ja daviedaŭsia, što pryjaždžali pradstaŭniki litoŭskaha boku, jakija sprabavali znajści svajakoŭ Kastusia Kalinoŭskaha, dla taho kab uziać analiz DNK», — skazaŭ Vadzim Łakiza.
Ci realna znajści mahiłu Viktara Kalinoŭskaha na mohiłkach u Śvisłačy?
«Dumaju, u suviazi z paškodžańniami mohiłak padčas Vialikaj Ajčynnaj vajny i ich paślavajennym adnaŭleńniem zrabić heta budzie składana», — skazaŭ Vadzim Łakiza.
Pavodle Vadzima Łakizy, Instytut historyi nie źjaŭlajecca hałoŭnaj arhanizacyjaj pa identyfikacyi pareštkaŭ. Da hetaha pytańnia datyčnyja Ministerstva kultury, Śvisłacki rajvykankam i litoŭski bok.
«Litoŭski bok naŭprost nie źviartaŭsia ŭ Instytut historyi NANB dla niejkaj sumiesnaj pracy. Chacia, kali budzie pryniataje kančatkovaje rašeńnie pa daśledavańni hetych mohiłak, pra jakija ja kazaŭ, bieź Instytutu historyi heta nia budzie zroblena».
Pavodle Vadzima Łakizy, možna pravieści standartnyja archiealahičnyja daśledavańni, raskopki z peŭnaj metodykaj.
«Kali mohiłki starejšyja za 120 hadoŭ, heta aznačaje, što spravaj zajmajucca archieolahi. Nu, a analiz DNK pravodzić nia naš instytut, heta davoli zatratnaja sprava. I tut patrebna peŭnaje abstalavańnie, admysłovyja labaratoryi. Heta vielmi składanaje daśledavańnie, i nie zaŭsiody stopracentnyja jaho vyniki. Tym bolš što sprava tyčycca 19-ha stahodździa».
Pavodle Vadzima Łakizy, lubyja budaŭničyja, ziemlanyja i inšyja pracy na terytoryi rajonu sankcyjanujucca rajvykankamam na padstavie zaklučeńnia Instytutu historyi NAN Biełarusi.
«Ekshumacyja — heta zvyčajnaja praktyka»
Pavodle prafesara, doktar histaryčnych navuk Alesia Kraŭceviča, dakładna vyznačyć mahiłu Viktara Kalinoŭskaha mahčyma, ale raniej jaje nichto nie šukaŭ.
«Dziela hetaha treba pravieści admysłovaje hruntoŭnaje daśledavańnie. Ekshumacyja — heta zvyčajnaja praktyka. Ekshumacyja sałdat, jakija zahinuli ŭ Druhuju ŭsiaśvietnuju vajnu, na šyroki maštab pravodzicca biełaruskim pošukavym bataljonam. Adzinaje, kab nie było nasupierak apošniaj voli asoby, jakaja ekshumujecca, albo voli svajakoŭ. Svajakoŭ nia znojdziena. Tamu hetaja ideja pryhožaja, ale nad joj nieabchodna pracavać»
Aleś Kraŭcevič adznačaje, što litoŭskija archieolahi vysokakvalifikavanyja i ichnym daśledavańniam varta daviarać.
«Bolš za toje, jany pieraadoleli palityčny cisk, što, maŭlaŭ, hetaha nia treba rabić, nia treba identyfikavać. Navukovaja sumlennaść uziała vierch, jany identyfikavali, praviali hetaje raśśledavańnie. I my realna majem šaniec atrymać mahiłu Kastusia Kalinoŭskaha, biełaruskaha nacyjanalnaha hieroja.
Inšaja sprava, dzie hetaja mahiła pavinna być. Ja liču — u Biełarusi. Litoŭskija ŭłady buduć nia suprać hetaha. Treba pavieryć na słova litoŭskim specyjalistam i damovicca pra pieranos hetaj mahiły ŭ Biełaruś».
Jak Vadzim Łakiza stavicca da taho, kab pierapachavać pareštki Kastusia Kalinoŭskaha ŭ Biełarusi?
«U jakim miescy pierazachoŭvać na terytoryi Biełarusi? Nichto nia skaža. Ja dumaju, hetaje pytańnie vielmi składanaje. Na jaho adkazać adnaznačna niemahčyma. Ja razmaŭlaŭ nakont hetaha z roznymi ludźmi, roznyja mierkavańni čuŭ. Ale ŭ balšyni kalehaŭ i znajomych pra pierapachavańnie na terytoryi Biełarusi razmovy nie było», — kaža namieśnik dyrektara pa navukovaj pracy Instytutu historyi NAN Biełarusi.
