Cmiešnaje piekła Navarosii — u Kanach pakazali film Siarhieja Łaźnicy «Danbas»
Na Kanskim kinafestyvali 9 traŭnia adbyłasia premjera filmu Siarhieja Łaźnicy «Danbas». Režyser daŭ interviju Radyjo Svaboda.
Čatyry hady tamu Siarhiej Łaźnica zdymaŭ kijeŭski Majdan, a ŭ «Danbasie» raspaviadaje pra toje, što adbyłosia na terytoryi, jakaja adprečyła revalucyju i pahruziłasia ŭ vajnu, prydumanuju ŭ Maskvie. Rasiejskija vajskoŭcy niaŭmieła imitujuć žycharoŭ Horłaŭki, kudyści iduć tavarnyja vahony z vuhalem, a novyja haspadary žyćcia — «apałčency» — rabujuć ŭsich zapar — ad biednych babulek da miascovych bahaciejaŭ.
Persanažy «Danbasu» razyhryvajuć sapraŭdnyja sceny z žyćcia Navarosii, rekanstrujujučy siužety, jakija režysior znajšoŭ u internecie. Voś «apałčency» demanstratyŭna karajuć svaich biezdapamožnych tavaryšaŭ, abvinavačanych u kradziažy telefona, a ŭ samich majucca hory narabavanaj techniki… Voś natoŭp ździekujecca sa staroha, zapadozranaha ŭ supracoŭnictvie z ukraincami… A voś pieramožcy hulajuć: hieroj pjesy Hohala «Žanićba» Ivan Paŭłavič Jaičnica, jaki pieratvaryŭsia ŭ chlipkaha apałčenca, zaklučaje šlub ź nia pieršaj maładości hramadziankaj Navarosii.
«Hladziš na heta, i nibyta toje, što adbyvajecca, užo niechta zrežysiravaŭ, heta apracavany mastacki materyjał. Voś heta nadziva. Mienavita hratesknyja formy, fars», — kazaŭ Siarhiej Łaźnica ŭ 2015 hodzie, kali pačaŭ pracavać nad scenaram «Danbasa».
Heta druhaja karcina Siarhieja Łaźnicy, u jakoj źjaŭlajucca persanažy «ruskaha śvietu». U dakumentalnym filmie «Dzień Pieramohi» (2018) «načnyja vaŭki» i inšyja ura-patryjoty sa ściahami Navarosii i hieorhijeŭskimi stužkami adznačajuć 9 maja ŭ Berlinie.
Zdymaŭsia «Danbas» u Kryvym Rohu, nad karcinaj pracavała vialikaja mižnarodnaja kamanda, u tym liku rasiejcy, ale ciažka ŭjavić, što film vyjdzie ŭ prakat u sučasnaj Rasiei.
Jak reahavali žychary Kryvoha Roha na ściahi Navarosii na zdymačnaj placoŭcy? Na heta i inšyja pytańni Dźmitryja Vołčaka Siarhiej Łaźnica adkazvaje paśla kanskaj premjery «Danbasu»: film adkryŭ festyvalnuju prahramu «Asablivy pohlad».
— Siarhiej, vy pracavali i z prafesijnymi repartažami, i z amatarskimi zapisami z YouTube i na ich asnovie prydumlali, rekanstrujavali sceny. Voś, naprykład, pyšnaje viasielle palavoha kamandzira — heta znakamitaja žanićba Mataroły?
— Nie, heta viasielle apałčenki ź mianuškaj Lalka i apałčenca BMV. U ich było šmat takich viasiellaŭ. Ja ŭziaŭ adno z samych jarkich.
— Jak vy pracavali z hetym videamateryjałam i jak pieratvarali dakumentalnyja sceny ŭ kino?
— Ja byŭ uražany, nakolki hetaje videa ambivalentnaje. Z adnaho boku, trahiedyja, z druhoha — hratesk. Ja vyrašyŭ apisać sytuacyju, u jakoj usio pieratvarajecca ŭ kašmar, u padzieńnie i destrukturyzacyju, u poŭnaje razbureńnie hramadztva. Abraŭ charakternyja epizody i charakternyja, na moj pohlad, historyi, a potym pasprabavaŭ stvaryć strukturu, dzie hetyja epizody źviazany adzin z adnym.
U mianie jość vydatny referens — «Pryvid svabody» Buniuela. Tam z adnaho epizodu ŭ inšy pierachodziŭ hieroj papiaredniaha epizodu, potym my jaho hublali, i novy hieroj pierachodziŭ u nastupny epizod. Ja abraŭ takuju formu, a dalej my rabili rekanstrukcyju vybranych mnoj amatarskich videasiužetaŭ z aktorami. Niešta ja pierapisvaŭ, pakolki ŭ žyćci nichto nie adpaviadaje z dramaturhijaj, jakuju patrabuje ekranny čas. Ale duch ŭsio ž atrymałasia zachavać.
— Film Buniuela kančajecca tym, što demanstranty kryčyć «Dałoŭ svabodu!». «Danbas» taksama ab hetym: i ludzi admovilisia ad svabodaŭ, i svaboda admoviłasia ad ich.
— Tak, heta takaja trahičnaja karcina, ale jana trahifarsavaja, tam jość epizody, dzie nielha ŭtrymacca ad śmiechu.
— Samaja śmiešnaja scena — heta vizyt da načalnika (heta Zacharčanka?) vice-prezydenta Fondu pakutnika Chviadosa Chiersonskaha — damy ź vielizarnym žabo, jakaja, źbivajučysia, niasie achinieju pra moščy śviatoha Čuryły Plonkaviča, a nasamreč choča niešta vycyhanić. Ale jana — maleńki prajdziśviet, a jon — vialiki, i jon jaje jak prusaka źniščaje. Vydatnaja aktorka!
— Žanna Łubhane z dramatyčnaha teatru ŭ Daŭhaŭpiłsie. Ja ŭžo pracavaŭ ź joj u filmie «Rachmanaja». A jaje partner u hetaj scenie — Vadzim Duboŭski, jaki ŭ mianie zdymaŭsia ŭ «Rachmanaj». Jon vodzić hruzaviki pa Złučanych Štatach Ameryki i śpiavaje.
— Tak, znakamity «dalnabojščyk, jaki śpiavaje».
— Ja vielmi chaču, kab jon staŭ aktoram, jon nadzvyčajny i charyzmatyčny aktor. Ale heta nie Zacharčanka — heta chłopiec, jaki kiravaŭ inšaj vobłaściu. Usia historyja adbyłasia nasamreč, ja tolki sioje-toje źmianiŭ u finale.
— U inšaj scenie niemahčyma nie apaznać kazaka Babaja ŭ čornaj papasie. A voś adnaho persanaža ja nie paznaŭ, choć napeŭna jość pratatyp, — heta śmiełaja staraja, jakaja stała palavym kamandziram, što abšukvaje i prynižaje pasažyraŭ aŭtobusa, kažučy: «U nas va ŭsich mama chvoraja».
— Heta fantastyčnaja aktorka Alena Chižnaja z Kijeva. A historyju mnie raspavioŭ fatohraf i režyser-dakumentalist z Dnieprapiatroŭska Saša Tyčynski: heta adbyłosia ź im i niamieckim žurnalistam, jakoha jon supravadžaŭ ŭ pajezdcy na Danbas. Ja jaho zapisaŭ, a potym padumaŭ — było b vydatna, kab Saša i syhraŭ samoha siabie. Jon z radaściu pryjechaŭ, vydatna syhraŭ.
— U pryncypie, nia važna, chto pratatyp — Zacharčanka abo Płatnicki, Mataroła abo Babaj, jany ŭsio uzajemazamiennyja…
— Heta sytuacyi typalahičnyja, jany padobnyja. Ja dumaju, što paŭsiul na terytoryi, dzie idzie vajna, pačynajecca takoje zakisańnie i chaos, hramadztva praktyčna źnikaje. Vajna padobnaja ŭ luboj kultury, u lubym asiarodździ, u lubym socyjumie. Sytuacyja raźvivajecca pavodle adnych i tych ža zakonaŭ, tamu što čałaviek taki ŭžo ad pryrody.
— Vy zdymali film «Danbas» u krainie, dzie vajna praciahvajecca ciapier, za dva kroki ad Danbasu. Zrazumieła, što nichto na zdymačnaj placoŭcy nia moža ŭsprymać vajnu abyjakava. Jak vy pracavali ŭ Kryvym Rohu, siarod ludziej, jakija tak ci inakš ŭciahnutyja ŭ hetuju trahičnuju historyju?
— Heta vielmi blizkaje pieražyvańnie dla mnohich, chto žyvie tam. U nas šmat nieprafesijnych aktoraŭ masavych scen, jakich my znajšli ŭ Kryvym Rohu, kala dźviuch tysiač čałaviek źnialisia ŭ karcinie. Niekatoryja časam kazali: «Vybačajcie, ale ja separatysta nie mahu hrać». Ja heta pačućcio vydatna razumieju. Čałavieku, jaki žyvie tam i ŭ jakoha, kryj Boža, chtości zahinuŭ, heta, viadoma, vielmi baluča.
U scenie na blokpoście, dzie mužčyn raspranajuć, kab pahladzieć, vajavaŭ ci nie vajavaŭ, hrała šmat małych, jakija hetak ža prachodzili blokpost. Jany paźbiehli horšaj doli, im udałosia vyskačyć. Ja čuŭ vialikuju kolkaść trahičnych historyj. Heta davoli balučy praces: ty pieražyvaješ i, z druhoha boku, pavinien rabić film, i heta pieražyvańnie nie pavinna tvaju pracu skažać, treba staracca ŭsio ž być abjektyŭnym, nakolki heta mahčyma.
— Ci źmianiłasia vaša razumieńnie danbaskaha kanfliktu za čas zdymak?
— Nie, nie źmianiłasia. Ja sapraŭdy hetak ža da jaho staviŭsia, jak i da taho, jak tudy pryjechaŭ. Ja prosta tam sutyknuŭsia niepasredna ź ludźmi, jakija pieražyli heta — heta zusim inšaje adčuvańnie. Ale što ja dumaŭ pra heta da taho, to i praciahvaju dumać ciapier.
— Niamiecki žurnalist šukaje kamandzira, šukaje taho, chto ŭsio heta zadumaŭ. A ŭsie kivajuć adzin na adnaho. My razumiejem, što kamandzir nasamreč z Rasii, tam hetyja ludzi taksama prysutničajuć, ale admaŭlajucca siabie nazyvać, kažuć, što jany z Horłaŭki…
— Heta ŭsio padobna na maskarad, dzie maskaj sprabujuć prykryć toje, što ŭsim daŭno viadoma. Ale ŭ hetuju hulniu pa niejkaj pryčynie praciahvajuć hulać. A navošta heta treba? Bo ŭsie ŭsio cudoŭna razumiejuć, ale razam z tym dla hledačoŭ i čytačoŭ jany praciahvajuć hulać hety spektakl. Taki fenomen dziŭny. Bo da hetaha času ŭsio nie nazvana tak, jak pavinna być nazvana. Niejkaja niedahavoranaść prysutničaje.
— I sutnaść hetaha pracesu — pieraraźmierkavańnie tych niešmatlikich bahaćciaŭ, jakija zastalisia ŭ hetych ludziej. U biznesmena adbirajuć džyp, u babulki kavałak sała, pry hetym niešta kažučy ab baraćbie z fašyzmam. I jeduć, i jeduć vahony z vuhalem kudyści.
— Heta rabavańnie, heta prosta rabavańnie, jakoje prykrytaje pryhožymi słovami, žestami, ściahami. Sutnaść — heta karupcyja i rabavańnie, bolš ničoha, nu jašče ŭłada, što maje dačynieńnie da pieraraźmierkavańnia dabrotaŭ, bolš ni da čaho.
— Film nazyvajecca «Danbas», ale jon nia tolki ab hetaj terytoryi. Taki Danbas možna zładzić dzie zaŭhodna. Niadaŭna prajšła premjera vašaj dakumentalnaj stužki «Dzień Pieramohi», źniataj u Berlinie. U Treptaŭ-parku taksama možna zładzić Danbas. Heta ahulnaja historyja, hetyja dva filmy źviazanyja.
— Biezumoŭna, źviazanyja pamiž saboju — persanažami va ŭsiakim vypadku.
— A persanažy isnujuć u rasiejskaj litaratury. Vaš hieroj, jakoha zavuć Ivan Paŭłavič Jaičnica, jon ź pjesy Hohala «Žanićba», raptam apynuŭsia ŭ Daniecku. A na vulicy źjaŭlajecca Dastajeŭski…
— Tak. Źjaŭlajecca persanaž, jaki idzie suprać płyni. Heta toj ža samy Jaičnica, tolki jamu baradu prylapili. Žart prychavany, jon nievidavočny, ale chto viedaje — ubačyć.
— Dastajeŭski vychodzić z natoŭpu, jaki viadzie na raspravu čałavieka, zapadozranaha ŭ tym, što jon pracavaŭ na ŭkraincaŭ. Faktyčna heta evanhielskaja scena — hańbavańnie Chrysta.
— Tak, ale ja b nie pravodziŭ takoj pramoj analohii. Hetaja historyja adbyłasia ŭ horadzie Zuhres. Ja zapisaŭ scenu ŭ scenary — paśladoŭnaść dziejańniaŭ, dyjalohi, dramatyčnaje raźvićcio — pavodle amatarskaha videazapisu. Potym razyhraŭ jaje z aktorami. A videa zdymaŭ niejki chłopiec, jaki śmiajaŭsia, kpiŭ, parady davaŭ. Jano mianie ŭraziła: nakolki možna stracić tvar čałaviečy.
Heta nahadvaje akcyju Maryny Abramovič, kali ludzi adčuli, što jany biespakaranyja, majuć prava rabić ź jaje ciełam, što im zamaniecca, i da čaho heta dajšło. Tak pastupova pačynajecca — z žartaŭ, z sełfi, z kureńnia ŭ tvar, sa źniavahi, a potym pierachodzić da raspravy.
Heta adzin z kulminacyjnych momantaŭ u karcinie: da čaho ŭsio moža pryvieści, jak heta ŭsio moža skončycca, raźvivajučysia takim čynam. Usia hetaja chłuśnia, usia hetaja karupcyja ŭ šyrokim sensie i hety raspad pryvodziać da takoj katastrofy, da kašmaru.
— I adrazu za hetaj scenaj viasielle. Pastajanna mianiajecca žanr — ad trahiedyi da farsu i nazad.
— Tak, kantrasny duš. Mnie zdajecca, što pavinna być mienavita tak. Tam zusim inšaja intanacyja, inšaja emocyja, inšaje pačućcio vyklikaje ŭ hledača. I potym znoŭ kantrasny duš… Nia budziem raskazvać.
— I prosta na viasielli nahadvajuć pra toje, što adbyvałasia, pakazvajuć u telefonie ździek ź niaščasnaha staroha.
— Jak heta moža suisnavać? Dziŭnaja reč.
— Mianie pytajuć vašy prychilniki, kali pakažuć film u Rasiei. Ja im adkazvaju, što nie mahu ŭjavić hetuju karcinu na rasiejskim ekranie choć by tamu, što vašy hieroi razmaŭlajuć na toj movie, na jakoj jany razmaŭlajuć, a ciapier heta ŭ Rasiei zabaroniena Raskamnahladam. Akramia taho, my viedajem, što prychodziać šalonyja ludzi ŭ kinateatar, jak heta było na «Artdokfeście», i ablivajuć ekran jakoj-niebudź dreńniu. Takija filmy nie pakazvajuć u Rasiei pa samych roznych pryčynach…
— Nia viedaju, pažyviom — pabačym. Mnie cikava, jak film budzie ŭspryniaty. Tamu što adna sprava — što ja pra heta dumaju, a inšaja sprava — jak heta ŭsprymuć ludzi, jakija hladziać na heta pa-svojmu. Ja staraŭsia nie zajmać ničyj bok. Dakładniej tak: ja na baku ludziej, čałavieka. Ja kažu pra toje ci pakazvaju toje, što mianie aburaje, dzivić, tym nia mienš, ja nie chaču dyktavać svaju pazycyju hledaču, nie chaču adbirać u jaho prava na ŭłasnaje mierkavańnie.
Hetaha praviła ja prytrymlivajusia va ŭsich karcinach. A što tyčycca Raskamnahladu, ja prosta ihnaruju padobnyja abmiežavańni, pakolki ludzi razmaŭlajuć tak, jak jany razmaŭlajuć. Raskamnahlad pasprabavaŭ niešta zrabić z Telegram, pa-mojmu, jamu nia vielmi ŭdałosia. Składana zabaranić movu, jaje niemahčyma zabaranić — heta ŭsio roŭna što śviežaje pavietra zabaraniać.
— Ale jany ŭparta sprabujuć heta zrabić.
— Heta niemahčyma. U rešcie rešt, ludzi ŭsio ŭbačać pa internecie.
— Vy skazali, što vy na baku ludziej. Ja dumaŭ, a ci jość nia złydni ŭ vašym filmie? Tyja ludzi, jakija jeduć u aŭtobusie? I jašče maci, jakaja admaŭlajecca vychodzić z chovanki…
— Tak. Joj soramna za dačku, jakaja, mabyć, žyvie z zamožnym kiraŭnikom hetaj terytoryi. I inšym ludziam taksama soramna. Jość tam ludzi, kali pryhledziecca, ale pieravažna, viadoma, iłoty.
— Hety raspad, hetaja dezintehracyja, pra jakuju vy kažacie, kali-niebudź skončycca ci ŭsio zusim bieznadziejna?
— Pa vialikim rachunku heta bieznadziejna, pakolki adzinaje, što moža spynić, — heta vychavańnie, adukacyja, toje, čym mienš za ŭsio zajmajucca. Sprava nie ŭ ekanomicy, a ŭ stanie śviadomaści. Jana, na žal, nia vielmi raduje. Što čytajuć ludzi, jakija prymajuć rašeńni? Ničoha nie čytajuć. Što dla ich źjaŭlajecca pryjarytetam, što jany pavažajuć, čym pahardžajuć? Na žal, hetym nichto nie zajmajecca, čym dalej, tym bolš dzikija, nieadukavanyja, niavychavanyja ludzi. Heta moža spynić siamja, škoła, kultura.
— Hohal i Dastajeŭski.
— Hohal, Dastajeŭski, Tałstoj i ŭsie astatnija.
— Jany ž sami źjavilisia z ruskaj litaratury, jakuju nie pračytali. Prydumanyja hetymi piśmieńnikami, ale nia viedajuć, što jany ŭžo apisanyja.
— Naprykład, aberyuty, Charms. Ja čytaŭ danosy z Smalenskaha archivu, znajšoŭ takuju knižku vydaviectva «Ardis»: jany pieradrukavali z kamentarami danosy, jakija ludzi pisali ŭ 1929-30 hadach u adździaleńni milicyi. Hetyja dakumenty vyvieźli niemcy, kali akupiravali Smalensk, potym heta akazałasia ŭ Huveraŭskim archivie. Tam mova Charmsa. Ludziam dla taho, kab źmianicca ci niešta zrabić z saboj, nieabchodna pračytać i nad hetym padumać, a nichto nie čytaje. Nadzvyčajny piśmieńnik Laskoŭ, nie čytajuć u Rasiei nikoli. Abo Turhienieŭ — nie zrazumiety, a tam vielmi važnyja rečy.
— Jak ŭkrainskaja dziaržava ŭdzielničała ŭ padrychtoŭcy filmu? I jak da vas stavilisia čynoŭniki ŭ Kryvym Rohu?
— Dziaržaŭny fond padtrymki kino, jaki ŭznačalvaje Filip Iljenka, padtrymaŭ film, vialiki im dziakuj. Zaraz va Ŭkrainie 30-40 karcin u hod vychodzić hulniavych, užo try-čatyry hady filmy finansujucca. Jość cudoŭnyja aktory va Ŭkrainie, cudoŭnyja kamandy prafesijanałaŭ, rabočyja-pastanoŭščyki cudoŭnyja, chłopcy-aśviatlalniki nadzvyčajnyja.
Astatniaja častka finansavańnia ź Niamieččyny, Rumynii, Niderlandaŭ i Francyi. U mianie vydatnaja mižnarodnaja kamanda, na placoŭcy hučała dziesiać moŭ. Pracoŭnaja mova — anhielskaja. Ja zaŭsiody tak pracuju. Heta cudoŭna, kali ŭ karcinie abjadnoŭvajecca vopyt i talent bliskučych prafesijanałaŭ z roznych kultur.
Z čynoŭnikami ŭ Kryvym Rohu nijakich prablem nie było, atrymałasia ŭsim rastłumačyć, što my robim, nakolki heta važna. Tavarystva veteranaŭ ATO nam dapamahała, administracyja miascovaja taksama dapamahała, milicyja. U nas jość sceny, dzie nosiać kałaradzkija stužački, dzie treba było vyviešvać ściah «Navarosii». Ukrainski kapradusar bajaŭsia, što žychary horadu buduć niejak aburacca, pieraškadžać zdymkam, ale nie, ničoha takoha nie było.
Naohuł ukraincy — narod vielmi artystyčny, jak italjancy ci francuzy, možna zdymać mnohich, nie tłumačačy, što nieabchodna rabić, usio vydatna sami razumiejuć. U niekatorych scenach nieprafesijnyja chłopcy lepš hrali, čym zasłužanyja artysty. Mnohija sceny vielmi składanyja, my repeciravali doŭha, było dva miesiacy repetycyj. Samaja składanaja scena — źbićcio, šmat płastoŭ, šmat uzroŭniaŭ, šmat aktoraŭ, nieabchodna ŭsio heta pastavić. Voś heta vielmi cikava: jak zrabić tak, kab ja, jak hladač, apynuŭsia ŭnutry padziei, jakaja praktyčna dakumentalna razhortvajecca pierad maimi vačyma.
— Što vy, aŭtar karciny «Majdan», dumajecie pra toje, što adbyłosia va Ŭkrainie za hetyja čatyry hady?
— U mianie nikoli nie było vialikich iluzij, tak što majo staŭleńnie da taho, što adbyłosia, nikolki nie źmianiłasia. Ukraina jak była inšaj u dačynieńni da Rasiei, tak jana i zastajecca inšaju. A źmieny, ruch u bok, umoŭna kažučy, Zachadu — praciahły praces, heta nie adno pakaleńnie. Adrazu ničoha nia budzie, ale niejkija źmieny jość, ja heta adčuŭ. Heta vielmi doŭhi šlach. Čakać čahości ad novaj ułady, ad ludziej, jakija źmianili rytoryku, ale zastalisia ŭ niejkaj stupieni raniejšymi, ja dumaju — iluzija.
— Prychilnikaŭ «Navarosii» sustrakali tam?
— Sustrakaŭ. Ale mnohija zrazumieli, što heta takoje. Isnavańnie hetaha anklavu mnohich praćvieraziła. Stała jasna, što nijakaje raźvićcio niemahčymaje ŭ takich umovach. Nichto nie chacieŭ by svajoj terytoryi padobnaha hibieńnia. Jak by chto ni staviŭsia da ciapierašniaj ukrainskaj ułady, paŭtaryć šlach Daniecku i Łuhansku nichto nia choča.
