Ekśpiert rasijskaha «Miemaryjała» padtrymała biełarusaŭ, asudžanych za pierformans u Aśviencimie
Pierš, kali mnie davodziłasia pisać ab pratestnym mastactvie — artyvistach, ich akcyjach, pravie na vykazvańnie i na krytyku, — ja pačynała z taho, što mastackaść žestu acanić nie sprabuju. Isnujuć znaŭcy sučasnaha mastactva — im i sudzić, a maja sprava adstojvać prava na pratest, na krytyku ŭłady i navat na vyklik hramadstvu. Ale za hady abarony hetaha prava paŭstali i ŭ mianie kryteryi acenki paśpiachovaści mastackich pratestnych akcyj. Meta hetaha mastactva — uschvalavać, zakranuć, vyklikać reakcyju, piša Stefanija Kułajeva, ekśpiert antydyskryminacyjnaha centra «Miemaryjał» z Rasii.
U hetym sensie i pieraśled artyvistaŭ — indykatar paśpiachovaści ich vystupaŭ. Kali nichto nie kinuŭsia na mastakoŭ, jakija vyjšli pratestavać, kali ich nie sprabavali zatrymać, pryciahnuć da sudovaj adkaznaści, kali nie bili pry zatrymańni, nie abvinavačvali ŭ zdradzie i bluźnierstvie, nie padazravali ŭ varjactvie — heta, padobna, pravał. Kali toje, pra što zajavili mastaki ŭ svaim vystupie, nie ździŭlaje, nie pravakuje, nia biesić navakolnych — tym bolš.
Pravakatyŭnyja akcyi zaŭsiody dražniać, mučać, złujuć. Dobra jašče, kali jana nacelena vyklučna na ŭładu — tady, mahčyma, tolki ŭłady i ŭzłavalisia (jak było sa znakamitym hrafici hrupy «Vajna» na moście ŭ Pieciarburhu ŭ 2010 hodzie, publika pastaviłasia da hetaj akcyi chutčej jak da dobraha žartu). Ciažej tym, chto vyrašyć kinuć vyklik ludziam — sučaśnikam, nam.
Pierformiery, jakija vystupili ŭ sakaviku 2017 hoda ŭ Aśviencimie kala ŭvachodu ŭ miemaryjalny kompleks, padobna, nabyli sabie ŭsie łaŭry — nianaviść ułady, muzieja, hramadstva. Ich namahańni acaniŭ i sud — paŭtara hoda turmy adnamu z arhanizataraŭ, hod i 2 miesiacy — inšamu, dy jašče štrafy, zabarony na prafiesiju, vydvareńnie z Polščy (dzie abodva vučylisia na režysioraŭ). Što ž aśmielilisia «namarakać» hetyja «złydni», čym vyklikali na siabie taki ahoń? Sama ideja pierformansu była davoli prostaja: vyjści hrupaj maładych ludziej da znakamitaha ŭvachodu ŭ były kancłahier Aŭšvic-Birkienaŭ (Aśviencim), sieści tam, raspranuŭšysia dahała i skavacca kajdankami, paviesić na varotach słova «kachańnie» (čamuści na anhlijskaj, što ŭzmacniaje ahulnaje ŭražańnie ad chipi-nastroju), malicca ab miry. Nazvać usio heta surjoznaj pravakacyjaj ciažka, choć vykarystoŭvalisia jašče dymavyja i šumavyja efiekty (pietardy), što, dziŭnym čynam, napałochała samich ludziej, jakija malilisia (akazvajecca, bolšaść i nie viedała pra narychtavanyja šaški).
Čytajcie taksama:
Pakarany za akcyju ŭ Aśviencimie: «Vy nienavidzicie mianie za pralituju kroŭ aviečki? Brava!»
Adamu Bialackamu prysudzili paŭtara hoda źniavoleńnia za pravakatyŭny pierformans u Aśviencimie
Samym strašnym elemientam pierformansu (ci jość chto-niebudź, chto hetaha horača nie asudziŭ?) stała simvaličnaje zabojstva achviarnaj žyvioły, jakaja atrymała ŭ žurnalistaŭ ŭstojlivuju nazvu «niavinnaj aviečki».
Zabojstva niavinnaj aviečki asudzili navat sami hołyja pierformiery — heta akazałasia dla ich niepryjemnym siurpryzam (navošta im tam aviečka, viedali tolki arhanizatary). Žurnalisty, jakija pisali pra akcyju, niaredka ździŭlalisia: «zaklikali nie pralivać kroŭ, a sami pralili kroŭ» (malilisia ab miry, a sami aviečku zarezali). Masa ludziej na forumach pryjšła ŭ žach, usie škadavali aviečku (kali ŭsie hetyja ludzi viehietaryjancy — pytańniaŭ niama, ale ja vielmi sumniavajusia). Sud ich padtrymaŭ - za zabojstva niavinnaj aviečki «ŭ nienaležnym miescy» pryznačanaje dadatkovaje pakarańnie ŭ vyhladzie štrafu i zabarony vałodać žyviołami 10 hadoŭ. Akazałasia, što rezać aviečak humanna tolki ŭ naležnych dla hetaj sumlennaj spravy miescach (heta značyć na bojni), miaśnikam i raznastajnym profi ŭ śfiery «zaboju žyvioły» nichto ž nie zabaraniaje vałodać žyviołami!
Mabyć, aviečka (uračysty tytuł «niavinnaja» jak by namiakaje na toje, što byvajuć niejkija vinavatyja aviečki) — adziny aryhinalny elemient akcyi la bramy Aśviencima.
Pry žadańni ŭ im možna vyjavić biblejski sens: achviaraprynašeńnie Aŭraama, jakomu ŭ apošni momant było dazvolena prynieści ŭ achviaru aviečku, a nie syna, — vyrazny simvał admovy ad hamicydu. U astatnim usio było razyhrana pa kanonie sučasnaha mastackaha akcyjanizmu, u jakim amal abaviazkova być hołym, kajdanki — vielmi pažadanyja, pietardy - taksama. Na hołych ciełach ludziej, jakija malilisia ab miry byli napisany harady i častki śvietu, u jakich miru niama, ale i nadpisy na hołych ciełach — źjava častaja.
Śviet, luboŭ, ahaleńnie — heta złačynstva? Pakiniem ŭžo pytańnie pra achviarnuju žyviołu — za aviečku pryznačanaje asobnaje pakarańnie, bolšaść udzielnikaŭ i ŭdzielnic i nie abvinavačvajucca ŭ tym, što zarezali barana. Pra što ž tak doŭha išło śledstva, za što asudziŭ ich polski sud? Jak i ŭ znakamitaj spravie ab pank-nabaženstvie ŭ Chramie Chrysta-Zbaŭcy, złačynstva zaklučajecca ŭ kaščunstvie, u abrazie pačućciaŭ, u tym, što, zhodna z aficyjna zajaŭlenaj pa hetaj spravie pazicyi muzieja, «vykarystańnie simvała Aŭšvica dla jakich-niebudź manifestacyjaŭ aburalna i niedapuščalna».
Mir, luboŭ, ahaleńnie — heta złačynstva?
Heta značyć, što administracyja hetaha muzieja pry padtrymcy polskich prakuroraŭ i sudździaŭ zabaraniaje nam usim simvalična ŭsprymać Aśviencim, kazać ab trahičnym dla mnohich u sučasnaści kanteksi vobraznaha kancłahiera minułaha. Nielha ŭžo, atrymlivajecca, skazać: «Vychodzić naš ciahnik u Aśviencym — siońnia i štodnia». Nielha paraŭnać pakuty hinuŭšych štodnia ad hvałtu i nialudskaści vajny dziaciej (toje, čamu na samaj spravie i była pryśviečana akcyja asudžanych pierformieraŭ) — z tymi pakutami, jakija źviedali viaźni kancłahiera, jaki staŭ muziejem.
Łahičnym raźvićciom pazicyi muzieja, prakuratury, suda staŭ i našumieły zakon, pryniaty ŭ studzieni Sojmam, a ŭ lutym užo zaćvierdžany Sienatam Polščy, što zabaraniŭ nazyvać hety i padobnyja łahiery śmierci «polskimi», a zaadno i śćviardžać, što palaki ŭdzielničali ŭ złačynstvach nacystaŭ padčas druhoj suśvietnaj i niasuć za heta adkaznaść.
Zaraz «zabarona na simvał» aformlena zakanadaŭča. Praŭda, z važnaj ahavorkaj pra toje, što złačynstvam nie ličycca ŭčynienaje «padčas mastackaj ci navukovaj dziejnaści». Inakš, napeŭna, prakuroram pryjšłosia b šmat pracavać: pieraśledvać za raspaŭsiud suśvietna znakamitaha komiksu Maus pra los polskaha habreja, baćki aŭtara Arta Špihielmana, bo ŭ hetym komiksie šmat sumnaha skazana pra rolu nasielnictva Polščy ŭ historyi Chałakostu; raźbiracca ź niekatorymi filmami Andžeja Vajdy, u jakich piersanažy-palaki vykazvajuć adabreńnie hitleraŭcam, što źniščali jaŭrejaŭ; začyniać archivy i zasakrečvać ŭžo apublikavanyja materyjały.
Na moj pohlad, nijakaj histaryčnaj viny nie isnuje zusim: nie ŭdzielničali ŭ złačynstvach nacyzmu roznyja ludzi — adny ŭ Polščy, inšyja ŭ Hiermanii, tyja ź ich, chto supraciŭlaŭsia, u roŭnaj miery zasłuhoŭvajuć pavahi i ŭdziačnaści, nacyjanalnaść i hramadzianstva nie hulajuć roli. Prablema nie ŭ histaryčnaj vinie, a ŭ tym, što nieabchodna viedać pra praŭdu, a nie chavać jaje, admaŭlać abo zabaraniać. U złačynstvach suprać čałaviečnaści vinavatyja ŭsie, chto žyvie, akramia tych, chto supraciŭlaŭsia abo supraciŭlajecca. U złačynstvach našaha času, viadoma, vinavatyja ŭsie my.
Pa słovach adnaho z aŭtaraŭ pierformansu kala bramy Aśviencima, jaho j jahonych paplečnikaŭ «zrazumiejuć tady, kali ŭbačać nie trup aviečki, a kali vajna pačniecca, i jany spytajuć: čamu nichto nie pratestavaŭ?
A voś jany pratestavali, ich u turmu sadžali». Aśviencim — sapraŭdny, trahičny - nie naležyć administracyi muzieja. Nie im vyrašać, kamu i jak «vykarystoŭvać simvał Aŭšvica». Sadžać u turmu tych, chto pratestuje suprać vajny — za što zahinuli mnohija viaźni nacysckich kancłahieraŭ, voś heta sapraŭdnaja abraza pamiaci.
