Pradprymalnik ź Lidy: «Ja napisaŭ na pomniku Leninu «satana». A praź miesiac jašče raz»
Mikałaj Miakšyła
28-hadovy Mikałaj Miakšyła ź Lidy — pratestant, pradprymalnik i kryminalnik pavodle biełaruskich zakonaŭ. Dva miesiacy turmy ŭ nialudzkich umovach i hod abmiežavańnia voli pa kryminalnym artykule — tak acaniła biełaruskaja dziaržava jahonaje samavykazvańnie.
Mikałaj — chłapiec z vyšejšaj adukacyjaj i razvažlivaj hutarkaj. Kali my ŭpieršyniu sustrakajemsia ź im u Lidzie, ciažka pavieryć, što jon pryncypova pakinuŭ nadpis na pomniku Leninu.
Pavieryć u toje, što adbyvałasia ź im paśla, našmat lahčej.
«Siadzieć budzieš, paskuda»
Sprava nia ŭ pomniku — u trunie ja bačyŭ hetaha Lenina. Sprava va ŭsioj sytuacyi. Pierałomnym punktam stała, kali jany vyrašyli pastavić jamu čarhovy pomnik u Miensku. I ŭ kancy sakavika ja ŭziaŭ aerazolny balončyk z farbaj i vyrašyŭ pierajmienavać pomnik, napisaŭ na im «satana». Napisaŭ — i ŭsio. Dalej mnie navat nie było cikava. Praz tydzień-dva padyšoŭ, hladžu, aperatyŭna jany ŭsio zafarbavali. Heta ja paśla ŭžo daviedaŭsia, što była zaviedzienaja kryminalnaja sprava pa č.1 art. 339 KK RB.
Ja padumaŭ, što, napeŭna, mała, raz jany tak adreahavali. Treba paŭtaryć. Prajšoŭ prykładna miesiac. Tak atrymałasia, što byŭ dzień narodzinaŭ hetaha Lenina. Ja datu dakładna nia pamiataju, ale pamiataju, što ŭ dvaccatych dniach. Tak prosta supała. Druhi raz ja ŭžo spantanna padyšoŭ. Heta byŭ pačatak piataj ranicy. Tolki ja pačaŭ malavać, 2—3 litary paśpieŭ napisać, i tut padbiahajuć zzadu dvoje, vykručvajuć ruki, bjuć pa nyrkach i ciahnuć na hazon. Jany mianie źbili rezkim udaram z noh, tak schapili, što adzieńnie parvali i huziki paadlatali. Jašče čałavieki 3—5 nabiehli, stali mianie miasić nahami biez razboru. Kudy papała — pa hałavie, pa šyi, pa nyrkach, pa nahach.
Jany jaho vartavali. I, ja tak razumieju, nia tolki ŭ Lidzie. A pasprabuj pastavić 4—6 žarabcoŭ achovy da kožnaha idała, heta ž jaki raschod biudžetnych hrošaj. Kali ŭ padatkapłatnikaŭ spytać, ci jany zhodnyja z takim raschodavańniem srodkaŭ, nia dumaju, što jany skažuć, što hatovyja heta apłačvać.
Paśla adzin nastupiŭ mnie na patylicu, kab ja ničoha nia bačyŭ. Ja niejki čas nia moh dychać, i jany skrucili ruki za śpinaj i stali nadziavać naručniki.
Vy b čuli, jak jany tryjumfavali: premii, padvyšeńnie, pahony, «ty małajčyna». Tak i kazali. Ja kažu: «Dajcie ŭstać, chłopcy, choładna ž». A jany mnie: «Nie, lažy, pan, siadzieć budzieš, paskuda».
Trapiŭ ja ŭ Śledčy kamitet. Tam pasypalisia pytańni, jakija mianie ŭvodzili ŭ stupar: «Čamu vy tak časta jeździcie za miažu?» «Jak vy staviciesia da palakaŭ?» «Čym vam Lenin naškodziŭ?». Kažuć: «Pryznavaj pieršy epizod, tady my da ciabie lajalna i ŭvohule zaraz adpuścim». Ja kažu: «Nu, tak, pieršy epizod ja, čamu nie».
«Z zapiaściaŭ kroŭ ciakła ad naručnikaŭ»
U mianie pytajucca pra ŭmovy, ale ŭmovaŭ tam prosta niama. Pacuki, myšy, tarakany, błochi, kłapy — usio jość. Kamera — heta chutčej schovišča dla harodniny. Pieršyja troje sutak ja ničoha nia jeŭ. Było nievynosna choładna. Ja tam u pozie embryjona ŭvieś čas byŭ, dźvie škonki vierchnija byli volnyja, dyk my z sukamernikam nakryvalisia tymi matracami, što nikatynam prasiaknutyja.
Tam stali mnie nanosić vizyty ŭsialakija opery, pryjaždžaŭ z Horadni supracoŭnik specyjalnaha adździełu, jaki pytaŭsia: «Dzie repartaž? Dzie materyjały pa tvajoj spravie? Chto tabie zapłaciŭ? Kolki tabie zapłacili?». U mianie hetyja pytańni vyklikali śmiech, tamu takija ž i adkazy byli. Pytaŭsia, ci nie arhanizatar ja niejkaha ruchu. Pa-mojmu, u hety ž čas jašče niedzie ŭ Biełarusi takoje adbyvałasia.
Nastroj pieršy čas byŭ nia vielmi. Mianie pieraviali ŭ kameru ź vič-infikavanym. Naturalna, pra takoje nichto nie papiaredžvaje. Adnaho z sukamernikaŭ «pryniali» prosta z vakzału, i što takoje duš, jon apošni raz bačyŭ na tym ža vakzale pa televizary. Usie čaćviora sukamernikaŭ kuryli. Kuryli ŭsio, što było pad rukami. Naprykład, harbatu. Niama harbaty — z matraca vałokny dastajuć i kurać. Niama matraca — biareš damino i pačynaješ struhać, i hetaje piłavińnie možna kuryć.
U Lidzie ja prabyŭ tydzień. Praz troje sutak ja ŭžo zrazumieŭ, što mianie nie adpuskajuć. Z «karmuški» praciahnuli dakumenty — abvinavačańnie ŭ ździajśnieńni złačynstva.
Paśla mianie etapavali ŭ turmu ŭ Horadniu. Ja kali ŭ vojsku słužyŭ, zampalit, niezrazumieła ź jakoj metaj, ładziŭ tudy ekskursii. Maje tavaryšy pa słužbie kazali: «Davaj pajechali, u narad nia pojdziem». A ja kažu: «Nie, nie pajedu, mnie ŭ hetaj turmie niama čaho rabić». A tut ja ŭ hetuju turmu trapiŭ. I tak, što sam ciapier mahu pa joj ekskursii vadzić.
Za ŭvieś čas u turmach ja pabyvaŭ u 8 kamerach, kali nie ličyć karantyn. Na pieršy pohlad, što takoha: uziaŭ rečy i pajšoŭ. Ale ja zrazumieŭ, što ŭ zvyčajnym žyćci nikoli b takich ludziej nie sustreŭ. Tolki što roznych ras nie było. A tak — roznyja krainy, roznyja kultury, roznyja relihii, narkamany, zabojcy, bandyty, machlary. Byli i karupcyjanery.
Sustreŭ čałavieka, jaki nia ŭmieje čytać i pisać. Bačyŭ pahanca, jon pakłaniaŭsia Vialesu. Bačyŭ relihijnaha fanatyka, jaki skazaŭ: «Voś hety kut namoleny, siudy nia śmiecić, nie chadzić, nie stupać». U jaho z hetym režym byŭ stražejšy, čym sam turemny. Na mianie adzin rapart napisali za lažańnie na škoncy. Ja kali ŭ Lidzie na marozie pabyŭ, u mianie paśla pieravodu ŭ Horadniu na 8—9 sutki arhanizm nia vytrymaŭ i padniałasia temperatura.
Medyka ja nie dabiŭsia, jany bajalisia, napeŭna, što ja budu paboi zdymać. U mianie byli ślady, bo z zapiaściaŭ kroŭ ciakła ad naručnikaŭ. Lusterka tam nie było, ale sukamerniki kazali, što na śpinie byli vidać ślady ad noh. Paboi ja nie zdymaŭ. Mnie kazali, kab ja pisaŭ zajavu ŭ prakuraturu na dziejańni milicyjantaŭ. Spačatku ŭ mianie była takaja dumka, ale paśla ja zrazumieŭ, što heta biessensoŭna, tolki čas hublać.
Ja dajšoŭ da načalnika turmy, pisaŭ, što heta vašaje naŭmysnaje biaździejańnie. Adnojčy ŭžo loh na praviercy, jany zajšli, kažuć: «Davajcie padymajcie hetaje cieła». A sukamerniki: «Nie, jon užo nie ŭstaje». Tady jany mocna zamitusilisia. Pryjšoŭ doktar, skazaŭ, što «ŭ nas jość tryputnik i vuhal, a inšych medykamentaŭ niama, i ŭvohule ŭ nas tut nia chutkaja dapamoha i lažać tabie nielha». Ratavaŭsia tady kipniem, a chtości z sukamernikaŭ daŭ mnie analhin.
«Nas vyvieli na vulicu, pastavili na kaleni i pryviazali na łancuh»
U nas była kutniaja kamera, z kraju. Syraja, pleśnia čornaja źvisaje prosta sa stoli. Siadziš u hetym usim, dumaješ, kolki tut za 200 hadoŭ losaŭ źniaviečyli. Śviatło praz kraty ćmianaje, lampačka ŭvieś čas haryć. Čytać nia budzieš, bo zrok siadaje.
U Horadni cikavaja kanstrukcyja škonki. Z vuhałka zvarany karkas i z pałosaŭ metału žardziny. I kali ty kładzieśsia na matrac, jaki za doŭhija hady ciełami zekaŭ praležany, to lažyš na hetaj škoncy, jak na hryli. Usio ŭ rebry ŭpivajecca, ani vyspacca, ničoha.
Kali bałandziory raznosiać ježu, to čuvać, jak im z karmušak kryčać: «Kab tabie žonka ŭsio žyćcio tak hatavała». Nia viedaju, što praściej, čym zvaryć bulbu ŭ supie da hatovaści, ale ŭ turmie jana na zubach chrumścić. Kali b nie pieradački, to nohi možna praciahnuć.
Listy da mianie nie dachodzili, adzin tolki pierad sudom užo atrymaŭ. I maje taksama nie dajšli. U mianie suviazi sa źniešnim śvietam nie było anijakaj. Ja źnik imhnienna. Top-3 versii majho źniknieńnia ad znajomych: 1. Emihravaŭ u Ameryku; 2. Emihravaŭ u Eŭropu; 3. Pamior. Kažuć: my daviedalisia, što ty ŭ turmie, i vielmi ŭzradavalisia, bo dumali, što ty pamior.
Etapavali mianie niekalki razoŭ z Horadni ŭ Lidu i nazad. Etap — heta na vyžyvańnie. Mohuć 3—4 razy raspranuć dahała, pahladzieć, što ty moh tam u jakich miescach pranieści. Prynižeńni, ździeki, chamskaje staŭleńnie. Ale ŭ mianie da hetaha vypracavaŭsia imunitet, tamu ja nia vielmi nakont hetaha zahaniaŭsia.
U Lidzie na vakzale «stałypinski» vahon staŭ u niazručnym miescy. Nas vyvieli na vulicu, pastavili na kaleni i pryviazali na łancuh. I my doŭhi čas u takoj pozie prabyli. A mnie dobra — čystaje pavietra, rodny horad, ludzi vakoł chodziać cyvilnyja, cikava. Adna dziaŭčyna, baču, u šokavym stanie ad hetaha ŭsiaho, na moście ludzi stali, hladziać na nas. Paśla my na kaleniach huśkom padyšli da varanka, a tudy pakujuć, jak stosy papiery, kab nie pavarušycca, i z syrenami zavieźli ŭ lidzkuju KPZ. Tam iznoŭ raspranańni, pravierki.
Ja hetaj systemy nie razumieju. Ci jany nie daviarajuć adzin adnamu, ci chočuć raparty pisać adzin na adnaho.
Byli i nachabnyja ludzi, byli i narmalnyja, jakija razumieli, što ja najpierš čałaviek. Ale heta pracentaŭ piać.
Niekatoryja padychodzili i kazali: «Słuchaj, chłapiec, ty, kaniečnie, pravilna zrabiŭ, ale mała, treba było inakš».
Aproč ułasna złačynstva, vystavili pazoŭ, što treba hety kavałak betonu za maje hrošy pryvieści ŭ paradak. Taksama śmiajalisia ŭ turmie, što narešcie za tvaje babki adhalvanujuć jaho, vyjdzieš, a jon užo ŭvieś bliskučy, ciešyć ludzkoje voka.
Ja nia dumaŭ, što mnie daduć realny termin. U mianie kryštalnaja historyja, ja nie pryciahvaŭsia, nie sudzimy. Ciapier pravaabaroncy kažuć, što tut vostra staić pytańnie kvalifikacyi i artykuła. Jość asobny artykuł, jaki praduhledžvaje dakładna ŭsie dziejańni, jakija ja zrabiŭ. Ale pavodle jaho mianie nielha brać pad vartu. Sudździa mianie na sudzie staŭ apytvać, ci ja naležu da palityčnych partyj. I čyrvonaj nitkaj išło słova «apazycyja». Ja nie mahu hetaha zrazumieć. Čamu aŭtamatyčna, kali ŭ mianie jość svaja dumka, ja adrazu apazycyja?
Prakuror zapatrabavaŭ adzin hod abmiežavańnia voli biez nakiravańnia va ŭstanovu zakrytaha typu. Sudździa zadavoliŭ. I mianie ŭ zali sudu adpuścili. Dva miesiacy ahułam ja tam pravioŭ. Ale adčuvańnie było, što paŭtara hoda ci dva. I ŭžo nibyta pryzvyčaiŭsia da hetaha ŭsiaho. Kali vychodžu adtul, to pieršaje adčuvańnie — čystaje pavietra. Heta prosta nie pieradać. Jašče doždž prajšoŭ, ja vyjšaŭ bližej da lesu, dumaju: treba ŭ słoik nabrać i čajnaj łyžkaj pavietra jeści. Heta nierealna, ty siadziš, tam taki kumar, ludziej nie vidać. Heta mocna cisnuła.
Ja nikudy vyjechać nie mahu, nie mahu narmalna pracavać, pastajanny kantrol. Mohuć vyklikać na «pałaskańnie mazhoŭ», dva razy na miesiac treba chadzić adznačacca.
Ja viernik pratestanckaj carkvy. Dla mianie važna być u kantakcie z Boham i mieć mahčymaść pryjści i pakłanicca Jamu, kali ty možaš. Ciapier ja nie mahu, bo ŭ vychodnyja mnie nielha z kvatery vychodzić.
U centry Eŭropy — paraša
Nie mahu zrazumieć, čamu ŭ 2017 hodzie ŭ Biełarusi kultyvujuć hetuju sumnieŭnuju fihuru. Nam jana ŭ vyhladzie takich pastamentaŭ nie asabliva patrebnaja. Možna pastavić pomnik inšym hodnym biełarusam. Ja razumieŭ, što ich heta začepić, i jany buduć hladzieć na heta nie ŭ kantekście majho staŭleńnia da idała, a da pazycyi ŭładaŭ. Ja tak i kazaŭ, što heta majo staŭleńnie da sytuacyi ŭ krainie. Ale mocna nie razhortvaŭ svajo bačańnie, jak heta pavinna być.
Čamu satana? Ja asabliva nie razdumvaŭ, času nie było. Paličyŭ, što heta karotkaje, jomistaje, dakładnaje słova. Dla mianie Lenin — symbal. Ja nia toje kab antykamunist, ale ja baču ŭ hetym prajavu dziejańniaŭ ciapierašnich uładaŭ. Heta z kamunizmam nie źviazana. Kali ty chočaš niešta novaje i pry hetym papularyzavać hetuju fihuru, to ja z hetym niazhodny.
Ja pytajusia ŭ siabroŭ, jakija źjechali z krainy: «I jak tam tabie?». Adkaz: «Ty viedaješ, mnie na ŭsio chapaje, ja jem, što chaču, adzieńnie kuplaju, u mianie ŭsio jość». I kožny mnie kaža — ja mahu pajeści, ja mahu apranucca. Heta «čarka i skvarka». Jak mała biełarusu treba dla ščaścia. A tut jany nia mohuć pajeści i apranucca? I heta kraina ŭ centry Eŭropy?
Ja pra «centar Eŭropy» zhadaŭ, kali ŭ turmie byli z sanvuzłom prablemy. Staŭ aburacca, a mnie tam kažuć: «Dy supakojsia ty, dva hady tamu tut jaho ŭvohule nie było, a była paraša». Značyć, u krainie ŭ centry Eŭropy paraša — heta narmalna.
Što ź leninymi rabić? Toje, jak ich va Ŭkrainie valili, heta symbalična. Jon valicca, łamajecca, heta značyć, epocha prajšła, ludzi bačać, što ŭsio, kaniec. Nu, dva [leniny. — RS] chaj stajać u muzei. A astatnija treba prybrać, kab pra ich nichto nia zhadvaŭ i viedali tolki z padručnikaŭ historyi. I kab tam było napisana pra čyrvony teror, zabojstvy, čałaviekabojniu ŭ Kijevie, dzie na niekalki calaŭ kroŭ stajała. Kab ludzi razumieli, kamu vy pomnik pastavili i kamu vy hvaździki nosicie na dzień Kastryčnickaj revalucyi.
Ci varta heta było? Heta nia tolki vašaje pytańnie. Niekatoryja navat adrazu na jaho adkazvajuć, kali sa mnoj razmaŭlajuć. Kaniečnie, heta nie było varta nervaŭ rodnych i blizkich, śloz ich. Bo samym spakojnym u hetaj sytuacyi zastavaŭsia ja, i bolš pieražyvaŭ, kab ničoha ź blizkimi nia zdaryłasia.
Ale ja nia dumaju, što biełarusam prosta tak skažuć: «Voś vam svaboda, trymajcie». Pavinna być zapłačanaja cana. Kali za heta treba siadzieć u turmie, to ja pasiadžu. Mianie ciažka čymści ŭžo ździvić, ja, jak tarakan, vyžyvu ŭ lubych umovach. Ja u akcyjach nia ŭdzielničaŭ. Pieršy raz niešta zrabiŭ i za heta atrymaŭ. Ja hladzieŭ film, chto vychodzić na akcyjach. Idzie dziaŭčyna maładaja, hadoŭ 19 na vyhlad. Ja nia viedaju, ci jana razumieje, čym heta moža skončycca. I ja złaviŭ siabie na dumcy, što šmat chto nie razumieje. Tyja, chto ŭdzień vyjšaŭ i viedaje, što ŭviečary moža dachaty nie viarnucca, — ja dumaju, nacyjanalnyja hieroi ŭsie pa proźviščach. Jany viedajuć, kudy jany iduć.
Ja nia viedaju, što moža ŭ krainie adbycca, kab ludzi zrazumieli, što «ŭsio, chopić». Tut užo ŭsio adbyłosia. Ale jany čahości čakajuć. Nu, chaj čakajuć.
