Minsk u savieckim lusterku
Pra maštabnuju vystavu ŭ Mastackim muziei «Horad. Architektura. My» piša Siarhiej Chareŭski.
U Nacyjanalnym mastackim muziei Biełarusi prachodzić vystava «Horad. Architektura. My», prytarnavanaja da 950-hodździa pieršaje piśmovaje zhadki stalicy Biełarusi.
U ekspazicyju vystavy ŭvajšło blizu sta tvoraŭ žyvapisu, hrafiki i skulptury. Takim čynam jana stała najbujniejšym u historyi mastackim prajektam, pryśviečanym historyi Minska. Jaje ŭračystaje adkryćcio adbyłosia 28 žniŭnia, napiaredadni Dnia horada, i praciahniecca da kastryčnika.
Anatol Šybnioŭ. Kaścioł uzimku. Minsk. 1945.
Praca z takoj maštabnaj ekspazicyjaj — zaŭsiody vyklik. Vyklik arhanizataram, muzieju, usiamu hramadstvu. Va ŭmovach, kali pamiž publikaj i našaj mastackaj spadčynaj zastajecca niepieraadolny mur, kali tuzin hadoŭ u našych škołach nie vykładali mastackaje kultury, kali absalutnaja bolšaść biełarusaŭ nie naviedvaje muziejaŭ, kali my ŭsio jašče nie vyznačylisia z ułasnaj identyčnaściu, nie adaptavali ŭłasnuju kulturnuju spadčynu, taki prajekt — vielizarny krok napierad. Pieradusim — dla samoha Minska, jaki ŭsio jašče šukaje siabie na ruinach minuŭščyny, ale ŭsio jašče nie moža advažycca pryniać ciapierščynu.…Minsk, jaki doŭhija stahoddzi byŭ centram vajavodstva, hubierni, praź niejki niajasny źbieh abstavin nie byŭ tym miestam, dzie b naradžalisia vydatnyja asoby. Zdavałasia, ništo tamu nie zaminała… Tym časam Połacak, Navahradak, blizkaja Vilnia ci daloki Mscisłaŭ biaskonca vypraŭlali ŭ ludski śviet rycaraŭ duchu, miača i piara. Minsk, niby pradbačyŭšy svajo pryznačeńnie, źbierahaŭ u sabie tyja ziarniaty, što prarasli tolki naprykancy dvaccataha stahodździa. Kolki ŭ Minsku naradziłasia mastakoŭ? Zdavałasia b, nie tak i šmat… Zatoje tyja, chto znajšoŭ tut siabie, apiavali stalicu na ŭsie łady, stvarajučy ŭsio novyja, niaznanyja, niabačanyja vobrazy horada na Śvisłačču…
Abram Krol. Apoŭdni. 1962.
Mienavita Minsk staŭ miescam pačatku tvorčych šlachoŭ takich suśvietna viadomych mastakoŭ, jak Fierdynand Ruščyc, Chaim Sucin, Michaił Kikoin, Uładzisłaŭ Streminski dy mnohich inšych. Pra što, na žal, vystava «Horad. Architektura. My» nie nahadvaje. Tym časam Minsk pačatku XX st. byŭ u rehijonie adnym z hałoŭnych centraŭ kultury Uschodniaje Jeŭropy, dzie žyli mnohija biełaruskija, polskija, jaŭrejskija, rasijskija i navat ukrainskija tvorcy.
Natan Voranaŭ. Minsk, Internacyjanalnaja vulica. 1949.
Pierad vajnoju stalica Biełarusi, dziakujučy svajmu statusu, stałasia centram pryciahnieńnia dla mastakoŭ, jakija volaju losu apynulisia tut, u samym viry nievierajemnych pieramienaŭ, stali śviedkami paŭstavańnia našaje nacyi. Hetak tut apynuŭsia Askar Maryks, Alaksandar Achoła-Vało, Anatol Tyčyna, Mejer Ślapian, Haŭryła Vijer dy mnohija inšyja, čyje małyja radzimy, pa-za Biełaruśsiu, byli na toj čas zusim dalokimi. U časie apošniaje vajny, tak stałasia, mnohija mastaki Minska (V. Vołkaŭ, M. Husieŭ, I. Hembicki, Ja. Cichanovič, M. Dučyc, P. Hutkoŭski dy inšyja) u horadzie pieražyli akupacyju, a paśla znoŭ spryčynilija da adnaŭleńnia kulturnaha žyćcia pa vajnie. Paśla vajny ŭ stalicu Biełarusi viarnulisia z evakuacyi frantoŭ Z. Azhur, I. Achremčyk, I. Basaŭ, M. Dancyh, A. Kaškurevič, A. Mazaloŭ… Urešcie, u druhoj pałovie minułaha, XX stahodździa, vidavočnym stałasia panavańnie urbanistyčnych tem u našym vyjaŭlenčym mastactvie. Pieradusim heta tvory, pryśviečanyja Minsku, što ad pačatku 1960-ch hadoŭ paŭstaje na pałotnach mastakoŭ jak vialikaja stalica respubliki. Tady ŭ siužetach adbyŭsia važny zruch — ad pafasu novabudoŭlaŭ da liryčnych vobrazaŭ paŭsiadzionnaści. Urbanistyčny krajavid, haradski byt stali hałoŭnymi temami cełaje plejady kłasikaŭ biełaruskaha mastactva — B. Arakčejeva, Ł. Dudarenki, A. Mališeŭskaha, Ł.Ščamialova, V. Sumarava.
Arhanizatary vystavy stavili sabie na mecie nablizicca da razumieńnia temy Minska ŭ biełaruskim vyjaŭlenčym mastactvie, paznačyć peŭnuju kolkaść idej, matyvaŭ i tem. Ale tak stałasia, što absalutnaja bolšaść tych matyvaŭ i idej, što pradstaŭlenyja na hetaj vystavie, reprezientujuć nam prapahandyscki saviecki kštałt, nabor biezkanfliktnych siužetaŭ, što ŭsłaŭlajuć sacyjalistyčny ład žyćcia. Prapanavany zrez haradskoj ikanahrafii akazaŭsia nadziva cełasnym, ale adnastajnym. A toje, što vypadaje z hetaje manalitnaści — naprykład, hrafika Jazepa Drazdoviča, ekspanavanaja da prykraha niaŭdała: raskładzienyja ŭ nizkaj vitrynie kłasičnyja tvory mastaka, prychinutyja źvierchu cetlikam. Na žal, hrafika, pryśviečanaja Minsku, naohuł pradstaŭlenaja vielmi słaba. Tym časam mienavita hrafičnyja tvory Małkina, Hutkoŭskaha, Karžanieŭskaha, Dučyca, Hiembickaha, Kaškureviča pradstaŭlajuć nam samyja vostryja, mietafizičnyja, sutnasnyja vobrazy hetaha horada… Badaj, ci nie ŭ kožnaha ź biełaruskich hrafikaŭ, u tym liku i kłasikaŭ, jość tvory, pryśviečanyja Minsku! Badaj, mienavita takaja panarama najbolš krasamoŭna zaśviedčyła b i źmieny stylaŭ i vobrazaŭ, i architektury horada, i nas u im… I pačać było b varta nie ad savieckaha času, ad ad kłasičnych, dobra viedamych znaŭcam, tvoraŭ Pieški, Laviernia, Ordy… Darečy, vystava tvoraŭ Napaleona Ordy, što prachodzić hetymi dniami tamsama — vydatny dadatak, dla paŭnaty ŭjaŭleńnia, pra toj vialiki, niesvuvymierna bolš doŭhi, čym epocha sacyjalizmu, šlach, što prajšoŭ naš horad i našaje mastactva…
Vyhladaje, što, naŭmysna abo nie, arhanizatary ŭpliščyli mienavita ŭ saviecki pieryjad amal usio, što vystaŭlena. I hetaja kancepcyja znachodzić niečakanaje paćviardžeńnie ŭ zaviaršeńni ekspazicyi, dzie źmieščany nievialiki, pavodle farmatu, ale jarki tvor Adama Hłobusa, što byŭ źmieščany i na vialikim płakacie vystavy na fasadzie muzieja. Čamu tolki adzin hety tvor XXI stahodździa? Čamu niama jašče pary tvoraŭ taho ž Hłobusa? Čamu niama tvoraŭ inšych mastakoŭ jahonaha pakaleńnia? Dziela čaho ŭniknuli pakazu tvoraŭ za apošnija čverć stahodździa, časoŭ niezaležnaści?
Adam Hłobus. «Moj rodny Minsk…». 2014.
Vydatna, što na vystavie pradstaŭlenyja tvory słavutych tvorcaŭ, jak Siarhieja Katkova i Barysa Arakčejeva, ale, badaj, dla paŭnaty ŭjaŭleńniaŭ pra pierajmalnaść tradycyj minskaje škoły žyvapisu, varta było b pradstavić tvory i ich dačok — mastačak Śviatłany Katkovaj i Aksany Arakčejeievaj. Vystava naohuł atrymałasia amal darešty — «mužčynskaj»… Choć takija mastački, jak Raisa Kudrevič, Valarjana Žołtak, Zoja Litvinava, Ninel Ščasnaja, skulptarka Śviatłana Harbunova, taksama stvaryli bahata tvoraŭ, pieraasensoŭvajučy Minsk, jahonaje miesca i čas.
Razam z tym, tvory Alpiaroviča i Vołkava, Manaszona i Dancyha, Stalmašonka i Maryksa, Achremčyka i Voranava, Šybniova i Sumarava, Tyčyny i Kruhiera, Toŭścika i lubimaha mnoju hrafika Hierusa — sabranyja razam u adzinaj prastory, stvarajuć absalutna fejeryčnaje vidovišča, cełuju palitru z epoch, žanraŭ, stylaŭ XX stahodździa… Kožny tut moža vybrać svoj Minsk, adčuć svaju źnitavanaść z hetym horadam. Bolšaść tvoraŭ z vystavy znoŭ vierniecca ŭ zapaśniki, nadoŭha i nadziejna schavajecca ad cikaŭnych pohladaŭ. Bolš jak za čverć stahodździa niezaležnaści ŭ Minsku tak i nie stvaryli hodnaje, vartaje ŭvahi, stałaje ekspazicyi takoha kštałtu. U peŭnym sensie heta i jość pakaźnikam našaje nacyjanalnaje stałaści — ci jość u stalicy dzie pahladzieć jaje vobrazy, stvoranyja ciaham, prynamsi, apošniaha stahodździa. Upieršyniu, da 950 hadoŭ pieršaje zhadki pra Minsk, zdoleli prademanstravać takuju ekspazicyju. A čamu nie zrabić jaje stacyjanarnaj, stałaj ekspazicyjaj? Bo, pa vialikim rachunku, heta — pieršaje, što buduć šukać u našaje stalicy hości, i samaje istotnaje, na čym možna hadavać nastupnyja pakaleńni biełarusaŭ.
