Ukrainka napisała histaryčny raman pra kniazia Radziviła
Ci maryli vy kali adpravicca ŭ zachaplalnaje jeŭrapiejskaje padarožža z maładym litoŭskim arystakratam XVII st.? Zaraz u vas źjaviłasia takaja mahčymaść! Piša Kiryła Karluk.
Sioleta ŭ Kijevie ŭ vydaviectvie Tempora pabačyŭ śviet raman ukrainskaj piśmieńnicy Iryny Danieŭskaj «Niamiecki prync Bahusłaŭ Radzivił». Kniha pryśviečana ŭpłyvovamu mahnatu VKŁ Bahusłavu Radziviłu (1620—1669), jaki ŭziaŭ aktyŭny ŭdzieł u šmatlikich histaryčnych padziejach svajoj burlivaj epochi. Heta nieadnaznačnaja, ale, biassprečna, cikavaja postać našaj supolnaj minuŭščyny pryvablivaje historykaŭ, piśmieńnikaŭ, mastakoŭ Polščy, Biełarusi, Litvy, Ukrainy, Rasii ŭžo na praciahu niekalkich stahodździaŭ. «Bliskučy arystakrat, mužny vojenačalnik, talenavity palityk, paet… — nie škaduje kamplimientaŭ svajmu hieroju Iryna Danieŭskaja, — zdoleŭ pražyć takoje burnaje i nasyčanaje padziejami žyćcio, što jano vyklikaje ździŭleńnie navat u nas, ćvierdałobych skieptykaŭ z XXI stahodździa».
Iryna Danieŭskaja, aŭtarka ramana «Niamiecki prync Bahusłaŭ Radzivił»
Raman raspaviadaje pra junactva i maładyja hady Bahusłava Radziviła i achoplivaje pieryjad ad jaho naradžeńnia ŭ Hdańsku, «školnych» hadoŭ u Litvie, poŭnych pryhod padarožžaŭ pa Zachodniaj Jeŭropie i da viartańnia ŭ Vialikaje Kniastva ŭ 1648 h. Pra ŭsio heta možna daviedacca na siamistach staronkach cudoŭnaha mastackaha tekstu.
Nazva knihi intryhuje i pravakuje adnačasova, bo źmiaščaje ŭ siabie mietafaru składanaj bijahrafii i niaprostaj identyčnaści Bahusłava Radziviła. Jak viadoma, svajo malenstva jon pravioŭ va Uschodnich Prusach i ŭ baćkavym majontku ŭ Frankonii. Siarod svaich pyšnych rehalij nasiŭ i tytuł «kniazia Śviaščennaj Rymskaj impieryi». Pieršaj jaho movaj była niamieckaja…
Ale niamała źviazana ŭ Bahusłava Radziviła i z radzimaj prodkaŭ — Vialikim Kniastvam Litoŭskim: jaho chatniaja i školnaja adukacyja, majontki (asabliva Słuckaje kniastva), siamiejnyja palityčnyja intaresy, pryvatnyja ambicyi dy šmat što inšaje.
Samoj Irynie Danieŭskaj hetyja niuansy dobra viadomyja. Mienavita tamu, pavodle jaje ŭłasnych słoŭ, pačatkovaja aŭtarskaja nazva knihi hučała jak «Niamiecki prync ź Vialikaha Kniastva Litoŭskaha».
Junacki pieryjad žyćcia kniazia nie vypadkova daŭ bahaty materyjał dla stvareńnia paŭnavartasnaha ramana. U rańni Novy čas padarožžy maładych jeŭrapiejskich arystakrataŭ, žyćcio pry zamiežnych dvarach i vajskovaja praktyka byli važnym etapam u ich adukacyi i staleńni. Navat pradstaŭniki karaleŭskich siemjaŭ adpraŭlali svaich dziaciej u padobnyja padarožžy: zhadajem, naprykład, grand tour karaleviča Uładzisłava Vazy ŭ 1624-1625 hh., jakoha supravadžaŭ vydatny intelektuał litoŭski kancler Albrecht Stanisłaŭ Radzivił.
Maładyja mahnaty VKŁ nie byli vyklučeńniem i taksama vypraŭlalisia ŭ Zachodniuju Jeŭropu pa viedy, vajskovy dośvied, asabistyja znajomstvy i pryhody.
Dla Bahusłava Radziviła takoj «škołaj žyćcia» stali Francyja i Niderłandy pieršaj pałovy XVII st.
Pa słovach Iryny Danieŭskaj, praca nad knihaj išła piać hadoŭ. Vykarystoŭvalisia nie tolki šmatlikija navukovyja publikacyi prafiesijnych historykaŭ, ale i pieršakrynicy. Siarod ich centralnaje miesca zajmaje «Aŭtabijahrafija» Bahusłava Radziviła, jakaja, dziakujučy inicyjatyvie Uładzimira Siŭčykava, pabačyła śviet i na biełaruskaj movie jašče ŭ 2009 h.
Takoje hłybokaje krytyčnaje asensavańnie histaryčnaha materyjału dazvoliła aŭtarcy maksimalna dalikatna spałučyć uznoŭlenuju da drobiaziaŭ bijahrafiju słuckaha kniazia, praŭdzivy partret epochi pieršaj pałovy — siaredziny XVII st., halereju dakładnych partretaŭ histaryčnych asob taho času z ducham žyvych avanturnych pryhod i ramantyčnych historyj.
A ŭ ich Bahusłaŭ Radzivił sapraŭdy traplaŭ nieadnojčy: niepryjemnyja sustrečy z «lichimi ludźmi» na niebiaśpiečnych darohach časoŭ Tryccacihadovaj vajny, ź dziunkierkskimi piratami na mory, dueli z francuzskimi pryncamij niamieckimi baronami, biezrazvažnaja vajskovaja advaha ŭ bitvach, ramantyčnaje kachańnie da bliskučaj madam de Kiuzans…
Inšymi słovami, prad nami nasyčany i zachaplalny histaryčny raman, jaki viadzie čytača praz burlivyja hady Tryccacihadovaj vajny i pryhody znakamitaha litoŭskaha mahnata, daje mahčymaść zavitać na jeŭrapiejskija karaleŭskija dvary i ŭ paryžskija arystakratyčnyja sałony, pabačyć pali bitvaŭ vajennych i sardečnych. Roznyja siužetnyja linii i losy histaryčnych i vydumanych asobaŭ arhanična złučajucca ŭ paśladoŭny apovied, jaki časava i hieahrafična razhortvajecca vakoł padarožžaŭ maładoha Bahusłava Radziviła. Nie abyšła ŭvahaj aŭtarka i roznyja histaryčnyja drobiazi pobytu i śpiecyfiki štodzionnaści jeŭrapiejcaŭ XVII st., druhasnyja detali, važnyja dla cełasnaha ŭsprymańnia epochi.
Upeŭnieny, što raman budzie vielmi cikavy i biełaruskamu čytaču, bo samym niepasrednym čynam tyčycca našaj historyi. Tamu spadziajemsia, kaliści źjavicca i biełaruski pierakład knihi. U budučym aŭtarka abiacaje i praciah histaryčnych pryhod Bahusłava Radziviła, jaki raspaviadzie pra nie mienš nasyčanyja padziejami 1648—1669 hh., časy kazaččyny i Patopu.
Bahusłaŭ Radzivił (1620-1669) — słucki kniaź, charunžy (1638), kaniušy litoŭski (1646), syn vilenskaha kaštalana Januša Radziviła i Lizaviety Safii Hahiencolern. Naradziŭsia ŭ Hdańsku, dziacinstva razam z maci pravioŭ va Uschodniaj Prusii i Frankonii. Z 1628 h. vychoŭvaŭsia ŭ Litvie pad apiekaj dziadźki Kryštafa Radziviła, vialikaha hietmana litoŭskaha. Navučaŭsia ŭ kalvinskich himnazijach Vilni i Kiejdan. 1637—1648 hh. pravioŭ ź pierapynkami za miažoj, padarožničaŭ pa Niamieččynie, Niderłandach, Francyi i Anhlii. Karotki čas navučaŭsia va ŭniviersitetach Hroninhiena, Franiekiera i Utrechta, pryvatnych «rycarskich akademijach» Paryža, braŭ udzieł u vajennych vypravach hałandskich i francuzskich vojskaŭ suprać hišpancaŭ. Paśla viartańnia na radzimu ŭ 1648 h. apynuŭsia ŭ centry padziej, źviazanych z kazackim paŭstańniem, Trynaccacihadovaj vajnoj z Rasijaj, Kiejdanskaj unijaj VKŁ sa Šviecyjaj, Radnockim traktatam. U 1657 h. jaho svajak, brandenburhski kurfiurst Frydrych Vilhielm, pryznačyŭ B. Radziviła pruskim hienierał-hubiernataram. U Kionihśbierhu jon staŭ adnym z architektaraŭ pruskaha absalutyzmu i dziaržaŭnaj vajennaj sistemy. B. Radzivił byŭ aktyŭnym źbiralnikam i miecenatam mastactva. Jaho zbor žyvapisu naličvaŭ kala tysiačy tvoraŭ, a ŭ knihazbory kniazia pačesnaje miesca zajmaŭ i znakamity «Radziviłaŭski» letapis. Dziakujučy ščodraj padtrymcy i zastupnictvu B. Radziviła i jaho kuziena Januša ŭ VKŁ i na Padlaššy dziejničali pratestanckija i pravasłaŭnyja škoły, fundavalisia kalvinskija i luteranskija zbory, pravasłaŭnyja cerkvy i manastyry.
