«Čužyja» z prabirki
Jakaja pahroza idzie ad kłanavańnia čałavieka i stvałavych kletak. Piša Piatro Prymšyc.
Pačatkam historyi stvałavych kletak ličycca 1908 hod, kali rasiejski hiematołah (doktar, jaki zajmajecca lekavańniem chvarobaŭ kryvi) Maksimaŭ upieršyniu ŭvioŭ termin «stvałavaja kletka». U 60-ch hadach minułaha stahodździa rasiejskija bijołahi A. Frydenštejn i I. Čartkoŭ vyjavili stvałavyja kletki ŭ kaściavym mozhu, jakija mieli ŭnikalnuju zdolnaść da adnaŭleńnia. Adnak acanić sapraŭdnuju značnaść hetaha adkryćcia čałaviectva zdoleła tolki amal praz paŭvieku.
Cikava, što «Karotki rasiejska-biełaruski fizijałahičny słoŭnik» A. Stasieviča i S. Varyjockaha (Minsk: Technałohija, 1993) pierakładaje rasiejski termin «stvołovaja kletka» jak «vuza-zasnavalnica, rastkovaja vuza».
Miljardy kletak rastučaha arhanizmu pachodziać usiaho tolki z adnoj kletki (zihoty), jakaja ŭtvarajecca ŭ vyniku źlićcia mužčynskaj (śpiermatazoid) dy žanočaj (jajcakletka) pałavych kletak (hamietaŭ). Hetaja adzinaja kletka ŭtrymlivaje nie tolki infarmacyju ab arhaniźmie, ale i schiemu jaho paśladoŭnaha raźvićcia.
Dziakujučy svajoj zdolnaści pieratvaracca va ŭsialakuju tkanku, stvałavyja kletki mohuć vykarystoŭvacca dla lekavańnia vielizarnaj kolkaści zachvorvańniaŭ. Adnak jakoj by važnaj ni była prablema efiektyŭnaj baraćby z zachvorvańniami, zdajecca, što nie heta raspaliła žarści ŭ hramadstvie.
Adkul uziać stvałavyja kletki? Hetych kletak u našym arhaniźmie vielmi mała: u embryjona — adna kletka na 10 tysiač, u čałavieka va ŭzroście 60—80 hadoŭ — adna kletka na 5—8 miljonaŭ. I što značyć «uziać»? U asablivaści, «uziać» u embryjona? Niachaj kožny sam dadumaje «detali» ŭ mieru svajoj adukavanaści dy abaznanaści.
I jašče adna prablema. Heta — sakramientalnaje słova «kłanavańnie». Žyvyja istoty z probaŭki (prabirki) z zahadzia zakładzienymi ŭłaścivaściami. Całkam mahčyma, što dla abaznanaha čałavieka, dla bijołaha-navukoŭcy hetaja dumka bačycca, prynamsi, śmiešnaj albo navat paprostu biazhłuzdaj.Adnak kłanavańnie žyvych istotaŭ z zakładzienymi ŭłaścivaściami — heta pytańnie technałohii i času. Pryncypova jano vyrašanaje. Kłanavańnie stanovicca ŭ adzin šerah z takimi hłabalnymi pavarotami ŭ historyi čałaviectva, jak karystańnie ahniom albo atamnaj enierhijaj. Historyja viedaje niamała prykładaŭ, kali vialikija vynachodnictvy abaračalisia na źniščeńnie ludziej. Jak heta vyhladaje z kłanavańniem? Tut, mabyć, niama patreby asabliva napružvać fantaziju. Dastatkova pryhadać dziasiatakdruhi halivudskich filmaŭ-žachaŭ.
Śpiašajusia adnak zapeŭnić, što ni ŭ jakim razie nie chaču lamantavać: «Usio prapała i Bobik zdoch! Chavajmasia ŭ bulbu!» Zrazumieła taksama, što kožny mnie zapiarečyć: «A na jakoje licha tady panamaloŭvaŭ žachaŭ!?»
Zhodzien. Panamaloŭvaŭ. Nie dziela taho, kab schavać hetaje vynachodnictva razam ź jaho aŭtarami ŭ žalezny kuferak dy paviesić na dubie, što raście ŭ tajemnym miescy za moramakijanam. Jakija b hroznyja tabu chto ni nakładvaŭ na daśledavańni ŭ kłanavańni, usio roŭna hetyja daśledavańni abaviazkova, niepaźbiežna iduć. Budzie kateharyčnaja zabarona — buduć padpolnyja łabaratoryi. Što tam tady «zvarać» prafiesary maryjarci dy myšjakovičy — adzin Boh viedaje. Aficyjnaje dziaržaŭnaje rehulavańnie — absalutna nieabchodnaja ŭmova. Ale biez padtrymki hramadstva jano prablemu nie vyrašyć. Tamu budźma pilnymi!
Abaviazkova jašče spatrebiacca brusy ŭilisy, arnoldy švarcnehiery dy silviestry stałone, kab ratavać čarhovym razam čałaviectva ad jakoha-niebudź prafiesarabijołaha/hienietyka, apantanaha idejaj ŭsiaśvietnaha panavańnia.
