Новы «Знахар», рымейк суперхіта 1980-х. Што ў ім?

«Знахар» Антоній Касіба — былы хірург Рафал Вільчур. Кадр з фільма

Гісторыя сентыментальная і меладраматычная, на «Знахару» 1980-х людзі плакалі ўсімі заламі. На сёння сама фабула здаецца моцна заезджанай: страчаныя дзеці, шматгадовыя амнезіі герояў і папялушкі, якія раптам зрабіліся прынцэсамі, з года ў года эксплуатуюцца тымі ж расійскімі серыяламі, якія цяжка адрозніць адзін ад аднаго (дарэчы, сюжэт аднаго з іх, «Знахара», відавочна, натхнёны польскім раманам). На нейкія адкрыцці фільм не прэтэндуе, але тым не менш глядзіцца з асалодай.

Фільм даступны ў тым ліку на Netflix. Рэжысёр фільма Міхал Газда дагэтуль здымаў амаль выключна серыялы. Адчуванне, што праглядаеш за раз цэлы сезон невялікага серыяла, не пакідае і пры праглядзе ягонага «Знахара».

Сюжэт будуецца вакол гісторыі аднаго з найлепшых хірургаў Варшавы Рафала Вільчура, які да таго ж застаецца чуллівым да чужых бед чалавекам. Ён у адзін момант страчвае ўсё: і жонку з дзіцем, і памяць. Пасля шматгадовых бадзянняў пад іменем Антонія Касібы ён трапляе парабкам на млын у мястэчку на Браслаўшчыне, дзе нечакана выяўляе ў сябе невытлумачальную здольнасць лячыць людзей.

Варшаўскі хірург Рафал Вільчур з калегам. Кадр з фільма

Адначасова з гэтым багаты мясцовы паніч Лешак Чыньскі закахаўся ў бедную Марысю, якая зарабляла грошы на вучобу, граючы на піяніна і абслугоўваючы кліентаў у жыдоўскай карчме. Пагардлівае стаўленне дзяўчыны, якая адпрэчвае ўсе знакі ўвагі паніча, для якога гэта ў навіну, яшчэ больш распальвае ягоную цікаўнасць да яе. Шэраг трагічных здарэнняў, баявы характар Марысі і жаданне маладога Чыньскага дагадзіць дзяўчыне, у якую ўжо закахаўся, усё ж зводзяць іх разам. Але лёс падкідае ўсё больш страшэнныя выпрабаванні, якія ўрэшце развязваюць той сюжэтны вузел, які быў завязаны ў першай частцы фільма. 

Сюжэт сённяшняга фільма ў дэталях усё ж адрозніваецца і ад папярэдніх экранізацый, і ад арыгінальнага рамана. 

Марыся, каханая паніча і дачка Вільчура. Кадр з фільма

Дзеянне рамана адбываецца вакол выдуманага пісьменнікам мястэчка Радалішкі, якое месціцца недзе паміж Браславам і Ашмянамі. Некаторыя мяркуюць, што правобразам Радалішак былі Відзы, а правобразам Касібы — глыбоцкі лекар Міхал Алехна-Гушча.

Але цяперашні фільм пайшоў па шляху «паланізацыі». За ўсе амаль дзве з паловай гадзіны мы не чуем ніводнай знаёмай нам назвы. Жыхары з Радалішак, якія могуць існаваць толькі на Віленшчыне, дзе назвы населеных пунктаў засталіся балцкімі (параўнайце з Гайцюнішкі, Пяткунішкі, Жвірблішкі), выпраўляюцца па лекара ў Варшаву і менш чым за дзень вяртаюцца назад. З вуснаў мясцовых жыхароў не чуваць ужо пра Вільню, але чуваць пра Радам, бо дзеянне перанеслі ў Мазовію.

У гэтым плане фільм беларускага гледача не можа задаволіць, бо ён цалкам вычышчаны ад «беларускага следу», які можна адшукаць у літаратурным творы.

Граф Лешак і Марыся пасля прагляду кінастужкі, якую прывезлі ў мястэчка. Кадр з фільма

Хіба што візуальна вёска, яўрэйскае мястэчка, леснічоўка ды панскі маёнтак, паказаныя ў фільме, будуць да болю пазнавальныя, хоць многія сцэны здымаліся ў ваколіцах Варшавы, а Радалішкі — у скансэне пад Люблінам. Дарэчы, Гофман здымаў свайго «Знахара» ў падляшскім Бельску.

Да стварэння праўдападобнай атмасферы былі запрошаны кансультанты літаральна з усіх сфер жыцця: гісторыкі медыцыны, аўтамабільныя эксперты, заолагі, знаўцы ідыша і да т.п.

І варта адзначыць, што гэты факт зрабіў натурныя здымкі ў «Знахары» надзвычай удалымі, бо яны пакідаюць уражанне сапраўднасці і аўтэнтычнасці кожнай мясціны. У той час як, напрыклад, галоўная беларуская стужка «Купала», якая так і не выйшла ў пракат праз сваю ідэалагічную неадпаведнасць, у кожным натурным кадры сарамліва хавае за буйнымі планамі і шчыльнымі натоўпамі масоўкі ўбоства «гістарычнага» цэнтра Мінска з пластыкавымі вывескамі, металічнымі дзвярыма і іншымі чужароднымі элементамі, якія разбураюць атмасферу.

Гэтак жа інтэр’еры (гарадскія, сялянскія ды палацавыя) у «Знахары», багатыя на дэталі, пакідаюць уражанне, што тут людзі сапраўды жывуць, што гэта не бедненькі музей, са сцен якога на час здымак прыбралі этыкетаж.

Антоній Касіба на млыне. Кадр з фільма

У адрозненне ад беларускага кінематографа сяляне тут, пры ўсёй вострай сацыяльнасці твора, які ў тым ліку выкрывае няроўнасць, не паказваюцца забітым быдлам пад панскім прыгнётам. Яны сапраўды церпяць нястачу грошай, што асабліва востра выяўляецца ў час трагічных выпадкаў, і абыякавае стаўленне з боку паноў, але іхняе звычайнае жыццё не пазбаўленае гумару і радасных момантаў.

Паны, дакладней сямейства Чыньскіх, выглядаюць ад пачатку малачалавечнымі эксплуататарамі, але пасля выяўляецца і іншы бок кожнага з іх. У старога графа знаходзіцца воля пайсці супраць прынцыпаў свайго атачэння, а сярод «станоўчых» сялян знаходзяцца тыя, хто з уласнай крыўды гатовыя загубіць жыцці іншых — і такіх кантрастаў у «Знахары» даволі шмат.

Кадр з фільма

Гэта не першая кінаадаптацыя твора Тадэвуша Далэнгі-Мастовіча. Твор з самага пачатку ствараўся як кінасцэнар, але не зацікавіў кінастудыю, таму Мастовіч перарабіў яго ў раман. Але як толькі раман выйшаў у 1937 годзе, то адразу ж быў экранізаваны.

У 1981 годзе рэжысёр Ежы Гофман зняў пранізлівую меладраму «Знахар». Фільм выклікаў такі нечуваны рэзананс у СССР, што яго ў савецкіх кінатэатрах прагледзела больш за чатыры мільёны гледачоў.

Тадэвуш Далэнга-Мастовіч. Фота: Wikimedia Commons

Тадэвуш Далэнга-Мастовіч сцвярджаў, што нарадзіўся ў фальварку Акунёва на Глыбоччыне. Яго бацька арандаваў зямлю і вёў узорную гаспадарку, якая лічылася адной з найлепшых у акрузе. Але даследчыкі кажуць, што нарадзіўся ён у самім Глыбокім, а маёнтак сабе ў біяграфію прыпісаў для саліднасці.

Пасля савецка-польскай вайны Мастовіч з 1922 года жыў у Варшаве, дзе зарабляў палітычнымі фельетонамі. За іх яго ў 1927 годзе нават выкралі і збілі. Пасля гэтага выпадку ён засяродзіўся на літаратуры. Гэтая дзейнасць зрабіла яго фантастычна багатым чалавекам.

Загінуў Далэнга-Мастовіч у самым пачатку Другой сусветнай вайны паблізу румынскай мяжы ў мястэчку Куты, дзе кіраваў патрулём, які забяспечваў ахову парадку. Праз Куты ў Румынію ў верасні 1939 годзе эвакуяваліся рэшткі войска і вышэйшыя службовыя асобы Польшчы, у тым ліку прэзідэнт Ігнацы Масціцкі і галоўнакамандуючы Эдвард Рыдз-Сміглы. Імаверна, што мог бы выратавацца і Мастовіч, падарыўшы свету яшчэ больш выдатных твораў, але лёс распарадзіўся інакш.

Беларускі пераклад рамана «Знахар». Фота: фэйсбук выдавецтва

Першы пераклад бестселера ўраджэнца Беларусі на беларускую мову быў выдадзены толькі ў 2016 годзе, але сёння набыць «Знахара» ўжо даволі складана. Магчыма, што выхад фільма актывізуе цікавасць людзей да літаратурнай першаасновы.

Чытайце таксама: 

Паглядзелі фільм «На іншым беразе». Расказваем сюжэт і тое, што пабачылі ў кінатэатры

У Мінску праходзяць здымкі серыяла пра расійскіх прапагандыстаў, куды шукалі двайнікоў Ціханоўскай і Лукашэнкі 

Помста кіношнага бога ў новым рамане Андрэя Федарэнкі

Ф. Раўбіч

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару
«Нашай Нівы» ў ТГ

39

2

3

4

5

8