Сяргей Чалы патлумачыў, чаму сілавікі вярнуліся да гвалту, і параіў найлепшы спосаб камунікацыі з прапагандыстамі
Пасля кадравых перастановак, калі адыёзныя сілавікі сышлі памочнікамі прэзідэнта і быў прызначаны новы кіраўнік МУС, мы ўбачылі чарговы ўсплёск гвалту і жорсткасці, параўнальны з першымі днямі пратэстаў. Больш таго, улада вырашыла нанесці ўдар па апошнім бастыёне, фінансавай сістэме. Незалежны аналітык Сяргей Чалы распавядае Tut.by пра тое, чым гэта можа скончыцца.
Без тармазоў: чаму Пуцін ні пры чым
— У апошнюю нядзелю, 8 лістапада, працавалі, у адрозненне ад мінулых акцый, не ляніва. Пытанне: гэта разавая рэч, жаданне прадэманстраваць сябе новаму кіраўніцтву або пачатак новага трэнду. Уважліва пачытаў многія выступленні, паслухаў даступныя аўдыёзапісы. І я заўважыў змена рыторыкі Лукашэнкі, — кажа Чалы.
Раней ён не раз казаў, маўляў, з-за мяжы нас падштурхоўваюць, а мы сваім тэмпам рухаемся. І некаторыя аналітыкі вырашылі, што паскарэнне рэпрэсій звязана з набліжэннем нейкага дэдлайну, магчыма пастаўленага Пуціным. Маўляў, Лукашэнку трэба зачысціць вуліцу, нават калі гэта ніяк не вырашае праблемы народнай незадаволенасці.
— У мяне супрацьлеглае меркаванне. Лукашэнка па сканчэнні гэтых месяцаў адчуў, што сапраўдных рычагоў ціску на яго ў Пуціна няма, акрамя грошай (дамо — не дамо), і тое невялікіх.
Расія заўсёды дзейнічае па прынцыпе «сонца ўзышло, таму што певень пракукарэкаў». Гэта значыць, яна постфактум прыпісвае сабе замежнапалітычныя поспехі, хоць калі яна рэальна ўмешваецца, часцей за ўсё заканчвае паразай. Амаль усе, каго яны падтрымлівалі на постсавецкай прасторы, прайгравалі: Абхазія, Януковіч, Арменія. Няма ў іх нармальных інструментаў, — канстатуе эксперт.
У выніку рыторыка Лукашэнкі ў дачыненні да Расіі мяняецца. Быццам бы ён кажа, як раней, што Беларусь ніколі не адварочвалася ад Расіі і ніколі не адвернецца ад яе. «Гэта я кажу і цяпер кіраўніцтву Расіі. Калі ў нас будуць бачыць сапраўднага брата, малодшага брата, і будуць да нас ставіцца, як да малодшага брата, абараняючы, падтрымліваючы (так, як зрабіў Пуцін у гэты складаны час), мы ніколі не тое што не кінем камень у бок усходу і Расіі … нашай Расіі. Я не ведаю, як вы яе ўспрымаеце … гэта мая Расія. Мы ніколі так не зробім», — адзначае Лукашэнка, выступаючы перад супрацоўнікамі МУС 30 кастрычніка.
Але ў тым жа выступе ён заяўляе: «Я ўсім кажу: нават калі мы застанёмся ў адзіночку, у атачэнні ўсіх ворагаў, мы будзем змагацца за сваю зямлю да апошняга. Я хачу, каб гэта пачулі тыя, хто сёння спрабуе аналізаваць абстаноўку ў краіне», — падсумаваў ён.
— Гэта значыць, ён разумее, што сур'ёзных інструментаў уплыву на Беларусь у Масквы няма, хоць яна і выконвае для Лукашэнкі важную замежнапалітычную функцыю: тлумачыць усяму свету, маўляў, так, вы мяркуеце, што ён нешта парушае, але мы з ім будзем разбірацца самі.
Гэта значыць Расія — замежнапалітычны буфер, які ратуе ад умяшання Захаду, але пры гэтым сама нічога вырашыць у дачыненні да Беларусі не можа.
Чалы прыходзіць да высновы, што ўзмацненне гвалту — доўгатэрміновы трэнд. Пры гэтым Лукашэнка нічога не фарсіруе, нават падрыхтоўка да Усебеларускага сходу і рэформа Канстытуцыі ідуць павольна, ніякага рэальнага дыялогу няма.
Бі мацней, цэлься лепш
Дык чаму змянілася тактыка ў дачыненні да людзей на вуліцах?
— Важна памятаць, што гатоўнасць людзей выходзіць і ў чымсьці ўдзельнічаць — заўсёды функцыя, суадносіны калектыўных выгод і персанальных выдаткаў ад удзелу. Стаўка была ў нейкі момант зробленая на распачынанне крымінальных спраў, але зразумела, што з такой іх колькасцю сістэма можа проста не справіцца. Дзве хвіліны — гэта прыдатна для адміністрацыйнага працэсу, дзе сведка з выдуманым прозвішчам і ў балаклаве нешта распавядае, але крымінальны працэс складанейшы. У выніку, думаю, знайшлі яшчэ больш просты спосаб павышэння персанальных выдаткаў, — мяркуе Сяргей Чалы.
І пайшоў рост колькасці траўмаў, пераламаных пальцаў, рук і ног, гісторыя накшталт той, што была са збітым пілотам, якому пашкодзілі пальцы і была рызыка, што ён доўга не зможа працаваць.
Гэта значыць стаўка не на тое, каб ізаляваць людзей, уцягвацца ў складаныя крымінальныя працэсы, а на тое, каб проста пакалечыць, пазбавіўшы працаздольнасці на той жа ці нават большы тэрмін. Тым больш што відавочна: ніякіх расследаванняў па гэтых фактах не будзе.
— Калі ў першыя дні пратэстаў гвалт і садызм былі бязадраснымі, то цяпер — адрасныя. І скіраваны яны на паспяховых людзей, якія дамагліся гэтага не дзякуючы благаславенню дзяржавы, на прафесіяналаў высокага ўзроўню, лекараў, айцішнікаў, артыстаў, спартсменаў, музыкаў, якія раптам апынуліся запатрабаваныя як ніколі. Усе яны не залежаць ад дзяржавы, яны запатрабаваныя ўсюды.
Тое самае пагарджанае трэцяе саслоўе прафесіяналаў, здольных зарабляць уласнай працай. І гэта важная частка буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі, якая адбываецца цяпер. Менавіта да гэтых людзей адрасна звернутая нянавісць, — адзначае аналітык.
Дактары апынуліся ў эпіцэнтры, таму што сышлося адразу некалькі рэчаў. Па-першае, яны на сабе перажылі жудасную тактыку ўладаў у першай каранавіруснай хвалі. Ім казалі, што медыкі ўсім забяспечаны, але яны выдатна ведалі на асабістым вопыце, як ім хлусяць. Пры гэтым улады яшчэ абураліся, чаму гэта столькі медыкаў хварэе. Па-другое, яны першымі ўбачылі пакалечаных сілавікамі людзей. І яны выдатна разумеюць, што гэта ніякія не «намаляваныя сіняй фарбай» сінякі. Гэта сур'ёзныя траўмы, кулявыя раненні, парывы ўнутраных органаў. Па-трэцяе, важна памятаць, што падрыхтоўка медыка вельмі працяглая, але ў выніку гэта спецыяліст такога ўзроўню, які запатрабаваны ўсюды.
- Пагроза Лукашэнкі «калі з'ехалі - не вяртайцеся» нагадвае мне стары анекдот пра «калі патонеш — дадому не прыходзь». Калі доктар вырашае з'ехаць — гэта сур'ёзнае рашэнне, якое патрабуе вялікіх намаганняў, пацверджання дыплома і да т.п. на гэта траціцца некалькі гадоў, што дае практычна стоадсоткавую гарантыю таго, што ён не вернецца ніколі, — падкрэслівае эксперт.
Чалы ўпэўнены, што такая змена тактыкі — не абавязкова па загадзе.
Вы выгадавалі людзей, якія гатовыя цкаваць і збіваць тых, хто да іх не падобны
— Гэта цалкам ініцыятыўная рэч. Вы выгадавалі людзей, якія гатовыя цкаваць і збіваць тых, хто да іх не падобны. Гэта як раней дваровыя хуліганы цкавалі выдатнікаў-«батанаў», тых, хто ішоў у музычную школу са скрыпкай і планаваў у будучыні стаць нармальным чалавекам. Заўважце, гэтыя людзі ніяк не перашкаджалі шпане — хіба што самім фактам свайго існавання. Гэта чыста класавыя пачуцці. І мы да такога дайшлі.
Важны момант: гэта не загад, гэта натуральнае развіццё працэсу. Калі вы даяце карт-бланш на гвалт, разумеючы, што ніякай адказнасці за гэта не будзе (па адказах СК і пракуратуры на жнівеньскія заявы гэта відавочна), трэба быць гатовым менавіта да такога развіцця падзей — папярэджвае ён.
Натуральна і пачварна
Гэта вяртанне да таго натуральнага стану, пра які кажа Дзмітрый Быкаў, які назваў фашызм найбольш натуральным для чалавека станам.
— Я з ім тут салідарны. Налёт цывілізацыі тонкі і хутка злятае.
Чаго яшчэ чакаць, калі ўлада прызнае, што бываюць сітуацыі, калі не да законаў? Што можна перагарнуць старонку? Гэта не праходзіць бясследна, калі зацягваецца, калі не становіцца адной кароткай курчай рэжыму. А калі іх узброіць, а гвалт легітымізаваць, даць на яго права, мы атрымаем тое, што маем цяпер, — канстатуе Чалы.
Ён адзначае, што раней рэжым паспяхова стыгматызаваў пратэстныя групы « «змагароў», «свядомых» (дарэчы, абодва словы маюць цалкам пазітыўную канатацыю). Сапраўды, можна было часта пачуць, як, праходзячы міма акцый апазіцыі, казалі нешта накшталт «Сталіна на іх няма», «расстрэльваць бы такіх». Пакуль група была нешматлікай, маргіналізаваць яе ўдавалася. Яны былі прафесійнай ахвярай, якую можна і трэба біць.
Але часам практыка дае збоі. Чалы ўспамінае, як Лукашэнка ў свой час спрабаваў неяк назваць прафесара Станіслава Багданкевіча.
— Ён падбіраў словы, але выйшла толькі грэблівае: «гэты, гэты … прафесар». Вось і цяпер: «прафесар? Акулярык? Лётчык? А на табе! Медык? Музыка? А мы табе рукі зломім! І як вы будзеце свае аперацыі рабіць?!»А тое, што аперацыі яны будуць рабіць не сабе, а беларусам, тым жа сілавікам — пра гэта не ўспамінаюць. Нянавісць да паспяховых людзей першасная.
Тое, што адбываецца цяпер, — натуральны працэс раскладання унікальнай беларускай палітэканамічныя мадэлі, упэўнены аналітык. І гэта перыяд, які папярэднічае краху.
«З ім засталіся бездапаможныя, павязаныя крывёю людзі»
— Цяпер амаль не засталося людзей, якія не атрымалі б ад улады таўро. Студэнты такія, айцішнікі сякія, медыкі павінны, артысты і спартсмены нам абавязаныя. І ўсе — дрэнныя. Хто застаўся? Красаўцы!
Дарэчы, з Лукашэнкам і засталіся «красаўцы», гэта значыць сілавікі, і чыноўнікі дзяржапарату з катэгорыі «а як жа мы без яго», адзначае Чалы.
— Дзіўная гісторыя, пра якую ў сваім Facebook напісаў Леў Львоўскі: тэхнакратаў, людзей, якія прафесійна выконваюць свае абавязкі, у Беларусі не засталося. Цяпер, калі відавочна, што гвалт стаў сістэмным, любы пакінуты ў сістэме працуе не на краіну, а выконвае функцыі, патрэбныя рэжыму. «І маўчаць і згаджацца з любымі дзеяннямі — гэта першы пункт вашага працоўнага дагавора», — піша Львоўскі.
— Памятаеце, былі сістэмныя лібералы Ельцына, ёсць той жа Кудрын у Пуціна — ён, нават сышоўшы з дзяржслужбы, заставаўся сістэмным чалавекам, а цяпер і зусім узначальвае падліковую палату, гэта значыць у праекцыі на Беларусь — Камітэт дзяржкантролю. У нас такіх людзей няма. Засталіся бездапаможныя, павязаныя крывёю людзі, якія лічаць, што нічога не могуць без Лукашэнкі.
Усе іх «як жа мы без яго» і «без яго ўсё разваліцца» — гэта ўжо сімвал веры, перакананы Чалы.
— Як кажуць хрысціяне: калі Хрыстос не ўваскрос, то марная наша вера. Усё. Трэба верыць.
Калі ты верыш, што Лукашэнка — вялікі палітык, табе не патрабуецца пацверджанняў і доказаў. Таму што інакш людзей сістэмы чакае страшны кагнітыўны дысананс. Ты або «красавец», або злачынец. Так што трэба верыць, што ты на баку дабра, што Лукашэнка атрымаў 80%. Хоць у глыбіні душы ў гэта ўжо не вераць.
Цікава, як абмеркаванне таго, што без Лукашэнкі ўсё разваліцца, атрымала развіццё ў гутарцы Качанавай са студэнтамі. Студэнт удакладняе, што менавіта разваліцца, як і куды. Качанава парыруе, маўляў, моцныя палітыкі кажуць, што пасля такіх узрушэнняў заўсёды жыць горш і г. д. студэнт не адстае (рэальна самая эфектыўная тактыка ў дыскусіі з прапагандыстамі — задаваць пытанні на ўдакладненне, адзначае Чалы). І ён спрабуе ўдакладніць, хто менавіта з такіх палітыкаў так лічыць. Выразнага адказу няма — гэта складанае пытанне, іранізуе Чалы. У выніку з некалькіх рэплік Качанавай выходзіць, што гэты палітык — Лукашэнка.
— Выдатны цыркулярны аргумент! Лукашэнка сцвярджае, што без яго ўсё разваліцца. А чым гэта пацвярджаецца? Тым, што так лічыць Лукашэнка! Вось так у іх працуе логіка, — падкрэслівае Чалы. - Качанава ў гэтай гутарцы выконвае функцыю апостала, які ідзе ў паганскі раз'юшаны натоўп. І кажа ім, што яны нармальныя людзі, проста неінфармаваныя. Вам трэба проста паверыць. І ўсё будзе добра.
Чалы ўспамінае таксама праграмнае інтэрв'ю кіраўніка Губазіка Мікалая Карпянкова. Відавочна, што праблемы ва ўладзе пачаліся ва ўсіх ключавых групах — з рабочымі, студэнтамі, пенсіянерамі, і ў выніку Карпянкоў заяўляе, што « нават крымінальшчына ў гэты момант паводзіць сябе нашмат лепш, чым той дэструктыўны натоўп, які збіраецца на зусім не мірныя маршы ў Мінску».
Асноўнай задачай Губазіка ён называе « прыбраць з соцыуму бандытаў, якія спрабуюць усталяваць свае парадкі і падобныя на бандытаў 90-х гадоў, але значна больш амаральныя».
- Уяўляеце, наколькі інвертаваную шкалу маральнасці трэба мець, каб людзей, якія ахвяруюць уласным здароўем, дабрабытам, свабодай дзеля каштоўнасцяў, значна больш высокіх, чым чарка і скварка, супрацьпаставіць бандытам, — здзіўляецца Чалы.
— Так што бандыты ў нас цяпер накшталт і не бандыты. Можа, дзесьці нават красаўцы. А вось праціўнікі гвалту, якія патрабуюць сумленных выбараў, — бандыты, — рэзюмуе Чалы.
Аналогія напрошваецца вельмі змрочная.
- Калі ў 1929 годзе ў Нямеччыне, краіне філосафаў і паэтаў, з'явіліся карныя атрады, ніхто не верыў, што гэта можа працягнуцца доўга.
А аказалася, можа. І ёсць некалькі крытэраў, якія падтрымліваюць зараджэнне і існаванне такога рэжыму. І ў першую чаргу гэта маральныя рэчы! Тая самая інвертаваная шкала. «Я прыйшоў пазбавіць вас ад хімеры сумлення». Вось з чаго ўсё пачынаецца. Вось чаму Быкаў кажа, што фашызм — гэта натуральны стан. Таму што без душэўнай і духоўнай працы чалавецтва ператвараецца ў статак. Германія тады інстытуцыялізавала гэта цкаванне.
Што такое нацызм — гэта калі мы частку сваіх называем чужымі. Прасцей за ўсё аб'ядноўвацца супраць ворага. Мы — красаўцы, а яны (грэбліва) — «прафесары», «акулярыкі» і да т. п., — кажа Чалы.
Але ў Беларусі цяпер асаблівасць у тым, што ў групу «чужых» уключаная ільвіная доля насельніцтва. Так што давайце сабе ўявім доўгатэрміновыя наступствы таго, што адбываецца з Беларуссю на цяперашнім этапе, які можа апынуцца расцягнутым па часе, прапануе эксперт.
- Па-першае, такія рэчы эфектыўна не жывуць. Дазволены інстытуцыялізаваны гвалт прарываецца неінстытуцыялізаваным, выплюхваецца на вуліцы. У нармальным грамадстве хаос дазволены ў тых сферах, дзе гэта карысна. Рынак, дарэчы, гэта і ёсць тая самая інстытуцыялізаваная выпадковасць, якая прыносіць карысць. А Лукашэнка, сустракаючыся з кіраўніком афіцыйных прафсаюзаў, кажа, што мы ўжо наеліся рынку і дэмакратыі. І гэта як раз тыя вобласці, дзе выпадковасць важная. Але не, давайце іх ліквідуем…
Эксперт нагадвае, што ўжо распавядаў пра дысіпатыўныя структуры, якія маюць ўстойлівы стан, што ўзнікае ў нераўнаважным асяроддзі. Дыктатуры — гэта такія структуры, і яны не жывуць без патоку энергіі скрозь сябе.
У якасці прыкладу Чалы прыводзіць нацысцкую Германію.
— Часцей за ўсё ёю цікавіліся палітолагі, а не эканамісты, распаўсюджаны міф, што эканоміка там была эфектыўнай і ўстойлівай. Маўляў, усё было класна, толькі былі гарматы замест масла. Дык вось няпраўда. Яна шмат разоў была блізкая да краху. Важнай часткай эканамічнага дабрабыту і забеспячэння ўнутранай палітычнай падтрымкі нацыянал-сацыялістычнай нямецкай рабочай партыі было рабаванне захопленых краін, уключаючы марадзёрства салдат і афіцэраў. Потым былі спробы немцаў казаць, што яны чагосьці не ведалі, што злачынствы здзяйснялі нешматлікія, выцясняць гэта са сваёй свядомасці. Але найшырэйшыя пласты насельніцтва гэтым карысталіся, усё выдатна разумеючы. Паўтараю: ваенная дыктатура — гэта шалёна дорага. Яна не жыве без пастаяннага патоку рэсурсаў. Нейкі час сістэма рабуе «чужых», якімі прызначаныя свае. Але далей што? Далей будуць рабаваць астатніх — - падкрэслівае Сяргей Чалы.
Так што спробы сысці ад выбару, спрасціць яго, заявіць аб сваёй нейтральнай пазіцыі, аб тым, што важна спыніць гвалт з абодвух бакоў, асуджаныя.
— Быў момант, калі трэба было вызначыцца. У чалавека ёсць свабода волі — вырашыць, на якім ён баку. А першымі істотамі са свабодай волі былі анёлы. І траціну — адпала, — аргументуе Чалы.
На апошняй мяжы
У Беларусі адкрыта не заладзілася з многімі знакавымі праектамі: знакавыя вытворчасці то гараць, то там нешта выбухае, толькі запушчаная АЭС спыняе выдачу электраэнергіі, але апошнім моцным бастыёнам заставалася базавая рэч, без якой не жыве ні адна краіна. Фінансавая сістэма, банкаўская сістэма.
— Які прадукт вырабляе банкаўская сістэма? Многія думаюць, што грошы. Не! Банкаўская сістэма вырабляе давер. І ультыматыўным вытворцам гэтага даверу ў банкаўскай сістэме з'яўляецца Нацбанк.
Усе заклікі праціўнікаў Лукашэнкі здымаць дэпазіты, спусташаць карткі я ўспрымаў як дэструктыўныя. Калі гэта абрынецца, не ведаю, якое грамадства, якую краіну мы атрымаем. Але ўлада вырашыла забіць гэта давер. Так, я пра гісторыю з блакаваннем рахункаў і спісаннем сродкаў, пералічаных у якасці дапамогі. Каханую ж не аддаюць? Дык не даставайся ж ты нікому!
У выніку мы назіраем ператварэнне органаў, якія павінны вяршыць правасуддзе, у тых, хто хваліць бандытаў, гэта паказвае, наколькі інвертаваная маральная шкала. Адбылася страта даверу да тых, хто павінен абараняць. Страта даверу да інстытутаў. І зараз Беларусь на мяжы, папярэджвае эксперт.
— Страта даверу да вытворцаў даверу будзе значыць тое, што ў нас створаны базавыя ўмовы для ўзнікнення структур, якія выстройваюць паралельную генерацыю даверу. Тыя, хто ведае, як з'яўлялася Коза ностра, пазнаюць усе элементы тут. Прычым без крымінальнага складніка. Гэтую функцыю ў нас як раз ёсць каму выконваць — іранізуе Чалы. — Але тое, што гэта будзе працаваць па прынцыпе даверу і амерты, маўчання, ужо відавочна. Узаемны альтруізм будзе працаваць. Потым палічымся. Тым больш пры цяперашняй лічбавізацыі выбудаваць электронны аналаг «хавалы», сістэмы пераводу грошай, аб'яднаць туды вытворцаў тавараў і паслуг не так складана. Сістэма гэтая нелегальная, яна працуе шмат гадоў, і перамагчы яе не ўдаецца. Улада стварае ўмовы для таго, каб дзяржава ператварылася ў тое, што мы сёння назвалі «натуральным станам», а побач выбудавалася паралельная сістэма, з якой потым будзе вельмі складана змагацца. Таму што давер проста страціць і складана вярнуць. Вы праігнаравалі нашы патрэбы? Ок, зараз мы самі вырашаем пытанні. І ўсё.
