Чаму беларусы не слухаюць сваіх? Пытанні і адказы пра беларускую музыку
Якія беларускія гурты папулярныя за мяжой? Чаму пераважная большасць айчынных выканаўцаў ніколі не збяруць аншлаг дома? Як на развіццё айчыннай музыкі ўплывае «Еўрабачанне»? TUT.BY сабраў наіўныя пытанні пра сферу музыкі і папрасіў на іх адказаць музычнага крытыка Сяргея Будкіна. Сяргей Будкін — заснавальнік і кіраўнік музычнага партала TuzinFM, вядучы праграмы Belsat Music Live на тэлеканале «Белсат».
Сяргей Будкін. Фота: budzma.org
Якая сітуацыя ў сучаснай беларускай музыцы?
Спачатку акрэслю сітуацыю адным сказам: у нас багата выдатнай музыкі на любы густ, толькі пра гэта мала хто ведае. Напрыклад, ужо выйшла 100 выпускаў Belsat Music Live, у якіх прадставілі столькі ж спевакоў. Пасля кожнага эфіру нам абавязкова дзякуюць, што мы адкрылі цікавага беларускага выканаўцу. Хоць, як правіла, ён на сцэне ўжо 5, а то і 10 год.
А сітуацыя насамрэч парадаксальная.
З аднаго боку, няма беларускага музычнага рынку як адбудаванай сістэмы, якая бы інтэгравалася ў сусветны шоў-бізнес. Беларуская музыка знаходзіцца пад уплывам расійскага інфармацыйнага поля. А дзяржаўная сістэма з бясконцымі ўзгадненнямі замінае айчынным музыкам.
З другога боку, беларуская музыка развіваецца надзвычай інтэнсіўна і ў самых розных накірунках. З удзелам беларусаў здараюцца і прарывы глабальнага маштабу. За апошнія гады здарыліся, як мінімум, тры такія падзеі.
Першая ў гісторыі Беларусі намінацыя на «Грэмі» — за музыку Антона Мацулевіча для песні амерыканскага рэпера Fetty Wap.
Прарыў беларускага дыджэя Arston на сцэну электроннай танцавальнай музыкі. Міксы на яго трэкі рабілі Van Buuren, Hardwell і Tiesto.
Перамога Надзеі Кучар у конкурсе BBC Cardiff Singer of the World-2015, фактычна прызнанне яе найлепшай опернай спявачкай у свеце.
Беларуская музыка існуе не дзякуючы, а насуперак. І можна толькі ўявіць, якога маштабу патэнцыял яна мае, калі прабіваецца праз асфальт ды развіваецца нават у такіх неспрыяльных умовах.
Чаму пра беларускую музыку вельмі мала ведаюць самі беларусы?
Наша публіка ў асноўным знаходзіцца пад уплывам расійскага інфармацыйнага поля. Калі да яе і даходзіць беларуская музыка, то толькі пасля таго, як яна прабілася на Ўсходзе — засвяцілася ў чарце на «Яндэксе», прагучала ў Урганта і г. д. Тыя, хто там не «засвяціліся», застаюцца невядомымі для большай часткі беларусаў.
Цікава, што поспех на Захадзе роўным лікам нічога не значыць, і часта гэта аніяк не канвертуецца тут у сабраныя залы і, тым больш, у продаж трэкаў і альбомаў. Свежы прыклад — гурт «Молчат дома», альбом якога набраў на YouTube мільён праслухоўванняў пераважна з-за мяжы, музыкі праехаліся з паспяховым турам па Еўропе, на іх канцэрт у Берліне некалькі соцен квіткоў (ад 300 да 400) разышліся за пару тыдняў да пачатку. Але ў Брэсце ці Магілёве ў іх аншлага не будзе. Больш за тое, на іх можа наогул ніхто не прыйсці.
Такая сітуацыя захоўваецца з савецкіх часоў — беларусы даведваліся пра сваіх, толькі калі іх паказвалі па цэнтральным тэлебачанні. Таму веды пра беларускую музыку ў аўдыторыі абмяжоўваліся як правіла трыядай «Песняры» — «Сябры» — «Верасы». Паказальныя вынікі сацыялагічнага апытання (за 2009 год): 40% беларусаў наогул не ведаюць ніводнага беларускага выканаўца.
Мы з парталам TuzinFM спрабуем гэтую сітуацыю выправіць з дапамогай разнастайных медыйных і культурных праектаў. Напрыклад, правялі маштабнае апытанне 90 экспертаў, каб вызначыць «100 найвялікіх беларускіх песень», а летась разам з праектам Letapis.by стварылі старонку з 60 найлепшымі беларускамоўным песнямі.
Што змянілася за апошнія гады ў беларускай музыцы?
Мне часта даводзілася быць у журы розных конкурсаў. Калі ў 2000-х і да сярэдзіны 2010-х сярод заяўнікоў дамінавала рок-музыка, найперш цяжкая, і аўтарскае індзі (тое, што ў нас называюць бардаўскай песняй), то ў апошнія гады «пластмасавы мір перамог» — як правіла, цяпер гэта электронная музыка, зробленая ў сябе дома на камп’ютары — электра-поп або рэп/каля рэп. Выступ пад мінус на конкурсе незалежнай музыкі раней проста было немагчыма ўявіць, а цяпер гэта звыкласць.
Бывае нават, што акустычны гітарны акампанемент запускаюць з камп’ютара. Цана музыкі, сыгранай ужывую, імкліва зніжаецца амаль да нуля — бо гэта складана і дорага (інструменты, абсталяванне, арэнда кропкі і студыі для запісу). Лягчэй — авалодаць некалькімі праграмамі на камп’ютары, спампаваць дармавы біт, начытаць у падабенства мікрафона, «адцюніць» пасля голас (адмыслова апрацаваць голас, каб схаваць розныя недасканаласці, а то і наогул адсутнасць голаса) ды заліць у сацсеткі. Галоўнае — каб было што начытваць-напяваць.
І тут ёсць праблема апошніх год — нізкай якасці аўтарскія тэксты, на ўзроўні проста пісьменнасці нават, не кажучы ўжо пра аднамернасць. У сітуацыі з беларускай мовай наогул усё трагічна, бо калі тэксты і пішуцца, то яны на вельмі прымітыўным узроўні, з масай сэнсавых і стылістычных памылак, набраныя, як правіла, рускай раскладкай. У маладых выканаўцаў не хапае беларускай лексікі, каб выказаць думку.
Які патэнцыял у беларускага музычнага рынка?
Пытанне развіцця ўласнага музычнага рынку моцна звязанае з масай іншых фактараў — палітычных, эканамічных, ідэалагічных і г. д. Каб гэта ўсё запрацавала, патрэбны цэлы комплекс розных мераў. Мусяць быць праграмы па падтрымцы не толькі маладых музыкаў, але і гукарэжысёраў, прамоўтэраў, мусяць быць падаткавыя палёгкі для тых, хто рухае сваю культуру, бонусы і заманухі для тых, хто хоча ў гэтай сферы працаваць. І — што вельмі істотна — гэтым працэсам мусяць кіраваць і рэалізоўваць яго людзі новага пакалення, цалкам свабодныя, якія ведаюць досвед іншых краінаў, а то і атрымалі адукацыю ў іншых краінах.
Калі казаць глабальна, то за 2000-я гады была створана сістэма кантролю ў сферы культуры з узгадненнямі, гастрольнымі пасведчаннямі, аплатай дзяржаўнай пошліны за выступ замежных артыстаў, закрытымі паседжаннямі мастацкай рады, не кажучы ўжо пра ўзгадненні тэкстаў песень.
Таму можна загадаць на дзяржаўным узроўні, напрыклад, зрабіць нацыянальнае талент-шоў і нават даць на яго грошай, але гэтая ідэя праваліцца на ўзроўні рэалізацыі.
Беларускі музычны рынак мае вялікі патэнцыял. Адзінае, што трэба, — разумна аб ім паклапаціцца. Як тое можна зрабіць, можна паглядзець на прыкладзе Украіны і краінаў Балтыі. Нездарма ва Украіну прарываюцца Naviband, Лера Яскевіч, Palina, шэраг маладых выканаўцаў, якія засвяціліся ў мясцовых талент-шоу. Ну, і Міхалок там.
Першы крок відавочны — выхад з чужога інфармацыйнага ўплыву і падтрымка сваіх культурных герояў.
Якія беларускія гурты цікавыя для шырокай аўдыторыі за мяжой?
Паўтаруся: беларускага музычнага рынку як адбудаванай сістэмы, якая бы інтэгравалася ў сусветны шоу-бізнес, няма. А значыць, няма і прыгожа спакаваных на продаж прадусарскіх праектаў і таленавітых артыстаў, у раскрутку якіх укладаліся б прыстойныя грошы. Затое ёсць самабытны творчы прадукт, які даходзіць да замежнага слухача, зноў жа, не дзякуючы, а насуперак.
Рускамоўныя выканаўцы з Беларусі асабліва на слыху. У першую чаргу гэта трыяда, якая закрывае сабой ладную частку музычнага рынку постсавецкай прасторы: Корж — ЛСП — Беларускіх.
У сітуацыі з Захадам больш складана, бо канкурэнтаздольны прадукт на англійскай мове «для мас» беларусы з розных прычынаў прапанаваць не могуць, затое ім ёсць што сказаць у асобных стылях і гэтае выказванне для замежнага слухача гучыць свежа, цікава і арыгінальна.
«Молчат дома» сталі з’яваю ў сусветным пост-панку, іх альбом увайшоў у 15-ку лепшых дыскаў свайго стылю ў свеце на post-punk.com, зноў жа, канцэрты ў розных еўрапейскіх сталіцах у клубах на 300−400 — чалавек гэта выдатны паказчык.
Фэнтазі-фольк-гурт Irdorath знайшоў сябе ў Еўропе, актыўна прасоўваецца, у прыватнасці, у Нямеччыне, дзе выдаецца ды выступае на буйных фэстах. Напрыклад, у 2020-м ён выступіць на фестывалі сярэднявечнай і фальклорнай музыкі Wacken Winter Nights (гэта праект Wacken Open Air, аднаго з самых буйных фестываляў Германіі. Сёлета Wacken Winter Nights наведалі 5 тысяч чалавек).
Ягор Забелаў — зорка акардэонных фестываляў у Еўропе, які выступае ў Германіі, Польшчы, Швецыі і іншых краінах. Ды яшчэ мае сайд-праект з бэк-вакалісткай Rammstein Bobo і яе праектам Bobo und Herzfeld. У лістападзе гэтага года яны выступяць на фестывалі акардэоннай музыкі AKUT у нямецкім горадзе Хале.
Уражвае геаграфія выступаў этна-трыо «Троіца», гэта адзіны беларускі гурт, які ў 2016-м выступіў на сусветна вядомым фэсце Womad. Летась яны былі ў праграме прэстыжных фестываляў у Партугаліі, Германіі, Польшчы.
Якія беларускія выканаўцы маюць патэнцыял, каб стаць вядомымі за мяжой?
Іх шмат. Назаву толькі некаторых.
Раман Волазнеў, D. Jaza, Nürnberg, Лера Яскевіч,
Бакей, «Район 119».
З апошніх адкрыццяў — спявачка Дуся, рэпер Gleboki Smak, электронны праект Magdalinova, пераможцы апошняга ў гісторыі «Басовішча» — пост-панкавы праект luty sakavik і пост-рокавы інструменальны гурт Harmonix College.
Штогод тысячы чытачоў TUT.BY цікавяцца «Еўрабачаннем». Ці ўплывае гэты конкурс на беларускую музыку?
Для тых, хто цікавіцца музыкай сістэмна і глыбока, гэты конкурс не мае аніякай вагі і значнасці. Тое ж можна сказаць і пра яго ўплыў на беларускую музыку.
Гэта проста відовішча, як бой быкоў ці конныя скачкі там, заезд «Формулы-1» або чэмпіянат Еўропы па футболе, калі кожны за чыпсамі і півам можа адчуць сябе экспертам, зрабіць стаўку і пабалець за абранага.
У апошнія гады ў Беларусі пазачыняліся спецыялізаваныя музычныя выданні. Чаму?
Сапраўды, спынілі існаванне «Музыкальная газета», ultra-music.com, Experty.by і г. д.
Чаму? Бо беларусы нецікавыя самі сабе. Паколькі няма запыту на сваё, то і спецыялізаваныя рэсурсы, якія меліся бы гэты попыт забяспечваць, проста задыхаюцца.
Ва Украіне і Літве любоў да сябе і свайго культурнага прадукта прывіваецца ў рэжыме нон-стоп ад нараджэння. Таму там у прайм-тайм на ТВ гучаць песні сваіх выканаўцаў на сваёй мове, іх жа твары на бігбордах і афішах, на вокладках часопісаў, яны — лідары меркаванняў. А цяпер уключаем беларускае ТВ — там рэтранслююць музычную тэлеперадачу з іншай краіны, зірнём на тумбу з афішамі — хто да нас едзе і на каго ходзяць? Такое ўражанне, што беларусы не любяць і саромеюцца сябе.
