U internecie źjaviłasia baza dla pošuku prodkaŭ: 47 tysiač nasielenych punktaŭ i bolš za 300 tysiač proźviščaŭ
Biełaruski navukova-daśledčy centr elektronnaj dakumientacyi (BiełNDCED) vykłaŭ u adkryty dostup pošukavuju sistemu «Dapamožnik». Jana dapamahaje zrabić pieršyja kroki ludziam, jakija źbirajucca šukać u archivach svaich rodnych.
helper.archonline.by
U pošukavaj sistemie try hrafy dla pošuku — «Pasieliščy» (biełaruskaja mova), «Pasieliščy» (ruskaja mova) i «Proźviščy». Pieršyja dźvie dazvalajuć znajści infarmacyju ab nasielenym punkcie na biełaruskaj i ruskaj movach. Pryčym u bazie niama infarmacyi pa Minsku i abłasnych centrach. «Toje, što vy žyviacie ŭ stalicy, nie maje nijakaha značeńnia dla hienieałohii, — kamientuje kandydat histaryčnych navuk Viačasłaŭ Nasievič, dyrektar BiełNDCED. — Vam važna znajści, dzie žyli vašy dziaduli i pradziaduli. Tamu my davali infarmacyju na ŭzroŭni rajcentraŭ i viosak. Ich vychadcy ciapier zasialajuć harady».
Naprykład, my chočam znajści infarmacyju pa vioscy «Navasiełki». Kali nasielenych punktaŭ z takoj nazvaj bolš za 12, tady sistema prosić uklučyć pašyrany pošuk i vybirać kankretny rajon. Vybirajem Kapylski — tolki ŭ im adnym viosak pad nazvaj Navasiełki piać. Ab kožnym ź ich možna daviedacca, kamu jany naležali ŭ XVIII-XIX stahodździach (naprykład, Radziviłam), jaki mieli status (majontak), jaki administracyjna-terytaryjalny status mieli ŭžo ŭ saviecki čas (naprykład, prynaležnaść da sielsavietu), a taksama ŭbačyć hetyja nasielenyja punkty na karcie.
Hrafa «Proźviščy» dapamahaje znajści proźviščy ludziej ź ich pryviazkaj da vyznačanaha nasielenaha punkta. Jak padkreślivaje Viačasłaŭ Nasievič, uličanyja proźviščy ludziej, jakija vajavali albo byli represavanyja ŭ 1920-1950-ja hady. Heta značyć, havorka idzie pra ludziej, jakija naradzilisia ŭ kancy XIX — pačatku XX stahodździa. Pa słovach historyka, samymi pažyłymi ludźmi, jakija patrapili ŭ bazu, mohuć być asoby, jakija naradzilisia kala 1850 hoda, jakija byli represavanyja ŭ 1920-ch hadach (heta značyć, u stałym uzroście).
Udakładnim, što bijahrafij i navat dat žyćcia i śmierci ludziej karystalniki nie znojduć. Naprykład, kali čałaviek uviadzie ŭ pošukavuju sistemu svajo ŭłasnaje proźvišča, to daviedajecca, u jakich nasielenych punktach sučasnaj Biełarusi žyli jaho ciozki. Pa słovach Viačasłava Nasieviča, heta dapamoža ŭ pačatku pošuku, a ŭsie padrabiaznaści karystalniki zmohuć znajści ŭ archivach.
Usiaho ŭ bazie pradstaŭlena kala 300 tysiač zapisaŭ. «Mnohija proźviščy paŭtarajucca ŭ roznych nasielenych punktach, — kaža Viačasłaŭ Nasievič. — Ale my nie stavili sabie zadaču padličyć kolkaść unikalnych proźviščaŭ».
Udakładnim, što ŭsie proźviščy u bazie pradstaŭlenyja tolki na biełaruskaj movie. Pryčyna ŭ tym, što knihi «Pamiać», adkul brałasia infarmacyja, stvaralisia mienavita na biełaruskaj. «Kali pierakładać na ruskuju, možna ŭsio pierabłytać», — tłumačyć surazmoŭca.
Akramia taho, kali vy viedajecie dakładnaje proźvišča, treba pisać ź vialikaj litary. Kali častka proźvišča budzie napisanaja z maleńkaj litary, sistema budzie vydavać varyjanty proźviščaŭ, u jakich hetaja častka prysutničaje (naprykład, uvioŭšy «ŭtušenk», možna znajści proźviščy Jeŭtušenka i Jaŭtušenka).
«Dapamožnik» — prykład nadzvyčaj doŭhaterminovaha prajekta. Praca nad im pačałasia 19 hadoŭ tamu. U 1998 hodzie byŭ stvorany Centr elektronnaj dakumientacyi. Pierad ustanovaj była pastaŭlenaja zadača — zabiaśpiečyć elektronny dostup da archiŭnych resursaŭ. Pa słovach Viačiesła Nasieviča, BiełNDCED pracavaŭ nad niekalkimi prajektami, źviazanymi z nasielenymi punktami.
U 1998-2000 hadach na sajcie «Archivy Biełarusi» byŭ stvorany raździeł «Hienieałohija». Tam prysutničała infarmacyja ab najaŭnaści ŭ biełaruskich archivach dakumientaŭ, pa jakich možna adnavić svoj radavod. Paralelna z 1998-ha pa 2007 hod išła praca nad prajektam «Hubiernia». Supracoŭniki centra stvarali elektronny atłas — uvodzili ŭ bazu danych usie nasielenyja punkty, jakija adlustravanyja ŭ daviednikach dasavieckaha i savieckaha času (u 1970-ja hady vydavalisia «Słoŭniki nazvaŭ nasielenych punktaŭ», stvoranyja daśledčykam Ja. Rapanovičam), a zatym łakalizavali źnikłyja pasieliščy pa starych kartach. Praca nad daviednikam «Administracyjna-terytaryjalnaje dzialeńnie Respubliki Biełaruś (1981-2010 hh.)», vydadzienym u 2012 hodzie, dazvoliła adsačyć źmieny administracyjnaj prynaležnaści.
Apošnija niekalki hadoŭ supracoŭniki Centra pieravodzili ŭ elektronny vyhlad danyja z knih «Pamiać», jakija byli vydadzienyja ŭ kožnym z rajonaŭ Biełarusi. U ich apublikavanyja śpisy achviar stalinskich represij i ŭdzielnikaŭ Druhoj suśvietnaj vajny (u tym liku zahinułych).
Apošnim etapam stała stvareńnie ŭłasna pošukavaj sistemy, jakaja dazvoliła suadnieści źviestki z bazy (ludziej i nasielenyja punkty).
Jak padkreślivaje Viačasłaŭ Nasievič, u dalejšym u «Dapamožnik» možna budzie ŭnosić udakładnieńni i dapaŭnieńni.
