Hałoŭnaja biełaruskaja fieministka: «Ludzi ździŭlajucca, što ja 22 hady ŭ šlubie»
Kiraŭnica arhanizacyi «Hiendarnyja pierśpiektyvy», jakaja dabivajecca roŭnaści pamiž mužčynami i žančynami, raskazała «Našaj Ninie», čamu nielha ŭsich fieministak usprymać adnolkava, jakim čynam ad raŭnapraŭja taksama vyjhrajuć chłopcy i jak rašycca pajści suprać škodnych pravił, naviazanych hramadstvam.
Iryna Alchoŭka.
«Naša Niva»: Jak vy stali fieministkaj? Naŭrad ci vy raśli ŭ siamji ź niejkim nietradycyjnym padychodam da vychavańnia dziaciej.
Iryna Alchoŭka: Sapraŭdy, u mianie była samaja zvyčajnaja siamja. Pamiatajecie, takija maleńkija adryŭnyja kalendary, što visieli amal u kožnaj savieckaj kvatery (jany i ciapier, vidać, isnujuć)? Kali mnie było hadoŭ 8, maci vyrvała adtul papierku i ŭručyła mnie. Tam byŭ nadrukavany śpis spraŭ, ź jakim pavinna davać rady dziaŭčynka: u try hady — pleści kosy, u piać — prybirać cacki i łožak, da dzieviaci joj varta ŭmieć šyć navałačku… Ščyra kažučy, ja tak i nie navučyłasia apošniamu, ale ad hetaha mienš «dziaŭčynkaj» siabie nie adčuvaju.
«Adpuścić» siabie, nie abvinavačvajučy ŭ tym, što ja niešta nie mahu z taho, što patrabuje peŭnaja hiendarnaja rola, ja zmahła tolki paśla 30 hadoŭ. Śviadoma nazyvaju siabie fieministkaj apošnich hadoŭ dziesiać.
U 1996 hodzie ja była pieršaj, chto na fiłasofska-ekanamičnym fakultecie BDU abaraniŭ dypłom na temu pravoŭ žančyn i hiendarnych adnosin. Tady tołkam nichto nie razumieŭ: žanočyja pravy, heta jana pra što? Jašče ž u Savieckim Sajuzie dekłaravałasia, što ŭsio ŭ hetym płanie dasiahnuta. Adnak u našym hramadstvie da mužčyn i žančyn staviacca pa-roznamu.
Źviazana heta, pa-pieršaje, z padziełam ułady, kali mužčyna «vaładaryć» u publičnaj prastory, a žančyna «kiruje» u siamji, a taksama z banalnymi stereatypami i pieraduziataściu: naprykład, žančyny zvyčajna drenna raźbirajucca ŭ technicy, a mužčynam nie dadziena jak śled pamianiać pampiersy. I čałaviek, jaki vyskokvaje z tradycyjnaj roli, adrazu ž traplaje pad pryceł asudžeńnia: dziaŭčynu, jakaja nie choča mieć dziaciej, zadziaŭbuć svajaki, a mužčynu, jaki vyrašyŭ siadzieć u adpačynku pa dohladzie za dziciem, abzavuć babaj.
Dla mianie fieminizm — vielmi naturalnaja reč, narmalny sposab žyć u raŭnapraŭnych adnosinach, dzie kabieta nie siadzić na šyi ŭ muža, a jon padzielić ź joj pobyt ci pojdzie ŭ dekretny adpačynak, kali budzie treba. Sens u tym, kab indyvidualna vybirać sacyjalnyja roli. Heta i jość raŭnapraŭje.
«NN»: Pry ŭsioj łohicy pohladaŭ da fieministak u nas staviacca nie lepšym čynam…
IA: Zvyčajna ŭ naš bok možna pačuć: «heta jany takija, bo mužyka sabie narmalnaha nie znajšli» ci kali jon jość, to padabcaśnik, i hetak dalej. Kali ludzi vyśviatlajuć, što ja 22 hady ŭ šlubie, u mianie jość darosły syn, jany vielmi ździŭlajucca. Svaim prykładam ja imknusia raźvienčvać mify. Fieministki roznyja: zamužnija i nie, ź dziećmi i biez, hieteraseksuałki i leśbijanki. Isnuje šmat płyniaŭ fieminizmu — jak i nie adna psichałahičnaja škoła, naprykład. Jość radykalna nastrojenyja dziaŭčyny, jakija ličać, što pradstaŭniki supraćlehłaha połu nastolki prasiaknuty ducham panavańnia nad žančynami, što jany nie mohuć pamianiacca. Ja ź imi nie zhodnaja, i heta jašče raz dakazvaje: nichto nie manapalizavaŭ fieminizm.
«NN»: Vašamu synu 21 hod, vy vychoŭvali jaho niejkim asablivym čynam, nie tak, jak toje rabili vašy baćki?
IA: Dumaju, niejkija bazavyja rečy padobnyja da tych, što isnujuć u inšych siemjach: kłapacicca pra siabie, być pasłuchmianym, nie chłusić, umieć kazać «nie», prasić dapamohi, kali jana patrebna… Što tyčycca hiendarnych rečaŭ, dla mianie važna było nie stolki kazać synu niešta, kolki demanstravać na svaim prykładzie. Kali spytać u jaho, što robić baćka, jon adkaža: tata zarablaje hrošy, vynosić śmiećcie, hatuje ježu, myje posud i hetak dalej. A što robić mama? Toje ž samaje. U nas niama takoha, što ja viartajusia damoŭ, a muž kryčyć mnie: «Nu, dzie ty chodziš? Ja prahaładaŭsia!».
Mnie padabajecca, što ŭ kampanii syna zaviedziena, kab kožny raźličvaŭsia sam za siabie. Kali 14-hadovy chłopiec zaprašaje dziaŭčynu ŭ kino i nabyvaje joj kvitki — heta śmiešna, bo abodvuch spansujuć baćki pieršaha. Mienavita tak my vučym našych dziaciej parušać tradycyjnyja hiendarnyja roli.
Vy možacie adkazać, chto vyrašyŭ, što mužčyna abaviazany płacić za dziaŭčynu, rabić joj prapanovu i tamu padobnaje? Heta niejkaje śmiećcie ŭ hałavie, jakoje nam tolki pieraškadžaje realizavać ułasny žyćciovy scenaryj.
«NN»: Adzin z asnoŭnych arhumientaŭ, čamu žančyny nie mohuć raźličvać navat na takuju ž pracu, jak mužčyny, — jany fizična słabiejšyja ad pryrody…
IA: Kaliści na adnym biełaruskim sajcie ja pračytała nastupnuju dumku: «Raz u žančyn miesiačnyja — značycca, im nielha kiravać technikaj i daviarać žyćcio ludziej: padčas krytyčnych dzion jany hublajuć kantrol». Heta była krytyka ŭ adras pieršaj biełaruskaj piłotki. Dla mianie padobnyja mierkavańni — nu, prosta siaredniaviečča niejkaje.
Kali navat my nie padychodzim pad «idealnych» rabotnikaŭ sa svaimi fizičnymi mahčymaściami, što budziem rabić ź piensijanierami ci ź ludźmi ź invalidnaściu? Moža, i niedanošanych dziaciej nie treba vychodžvać? Davajcie tady źmianiać Kanstytucyju, uvodzić abmiežavańni ŭ pravach pa prykmietach fizičnaha zdaroŭja.
Ci ŭsio ž treba zrazumieć, što raŭnapraŭje — heta roŭnyja pravy, a nie cieły, pasprabavać davierycca ludziam. Žančyna vyrašyła, što jana zmoža pracavać pad ziamloj, tamu što tam bolš płaciać, — značyć, chaj niasie adkaznaść za heta rašeńnie.
«NN»: Kaliści ja rabiła hutarku ź psichołaham, jakaja śćviardžała, što ŭ Biełarusi ŭžo daŭno matryjarchat dy z pravami žančyn usio ŭ normie: toje, čym zajmajucca siońnia fieministki — heta drobiazi, na jakija mužčyny navat nie źviarnuli b uvahi.
IA: Matryjarchat ŭ nas tolki u siemjach, tamu što na žančynach lažyć niepraparcyjna bolšaja adkaznaść za pobyt i vychavańnie dziaciej. Ale takaja ŭłada iluzornaja. Z druhoha boku, sami žančyny časta nie padpuskajuć partnioraŭ da vychavańnia dziaciej: jon čepčyk nadzienie nie tak abo škarpetki roznyja, zabudzie pakarmić… Nu i što? U niekatorych siemjach mužčyn vyzvalajuć ad chatnich abaviazkaŭ, kab jany zarablali bolš hrošaŭ, ale im ad hetaha nie lahčej. Pa-pieršaje, my pazbaŭlajem ich toj ciopłaj, čałaviečaj suviazi ź dziećmi. Pa-druhoje, hety ciažar z pošukami srodkaŭ isnavańnia vielmi ciśnie na psichiku. I pry hetym mužčynam «nielha płakać». Kali b pryroda hetaha nie chacieła, jana b nie dała im śloznyja załozy.
U Biełarusi isnuje prahrama «Zdaroŭje naroda i demahrafičnaja biaśpieka», adzin z metavych pakazčykaŭ jakoj — pavieličeńnie praciahłaści žyćcia. A ŭ nas razryŭ pamiž žančynami i mužčynami amal 12 hadoŭ (dla paraŭnańnia, u Šviecyi hety pakazčyk składaje 6 miesiacaŭ). I kali my budziem biaskonca kidać chłopcaŭ na ciažkuju vytvorčaść, u traŭmaniebiaśpiečny sport, pierakładać na ich plečy adnaasobnuju adkaznaść pa ŭtrymańni siamji, situacyja stanie tolki horš.
Fieminizm nie za toje, kab i žančyn adpravić u «piekła», nakštałt chočacie roŭnych pravoŭ — idzicie ŭ šachtu. Ja za toje, kab na zakanadaŭčym uzroŭni pierahladalisia žorstkija praviły ŭ sporcie, praca stanaviłasia bolš aŭtamatyzavanaj i biaśpiečnaj, kab da ludziej stavilisia jak da ludziej, a nie da elemientaŭ, jakich možna tanna vykarystoŭvać u peŭnych metach.
Pravy mužčyn taksama parušajucca. U nas jość inicyjatyvy pa abaronie baćkoŭ i pa raźvićci tata-škoł («Kłub ilvoŭ», naprykład). Adnak hetaha mała.
U Biełarusi, na žal, toj, chto adkazny za zakanadaŭstva, časam sam nie identyfikuje dyskryminacyju pa pałavoj prykmiecie. Naprykład, sudździa, niahledziačy na toje, što ŭ našaj krainie dzicia ŭžo daŭno moža hadavacca baćkam, stanovicca na bok žančyny, kirujučysia tolki asabistym mierkavańniem i stereatypami pra toje, što małomu z maci lepiej.
Nichto nie zabaraniaje mužčynam abjadnacca ŭ arhanizacyi i zmahacca za svaje pravy. Ź inšaha boku, ja razumieju, čamu jany amal na heta nie iduć: hramadskaja dziejnaść nie źjaŭlajecca prestyžnym zaniatkam, bo ŭ hetaj śfiery mała hrošaŭ.
«NN»: Čym niebiaśpiečnaja seksisckaja rekłama, što ź joj tak aktyŭna apošnim časam zmahalisia biełaruskija fieministki?
IA: Mižnarodny vopyt demanstruje, što hiendarnyja stereatypy, naviazanyja ŭ tym liku rekłamaj, spryjajuć raźvićciu kultury hvałtu i čaściakom jamu papiaredničajuć. Žančynam pasyłajuć supraćlehłyja sihnały: ty pavinna vyhladać peŭnym čynam, adpaviadać standartam pryhažości… Pry hetym kali z pryvabnaj dziaŭčynaj adbudziecca hvałt, navat kali chtości za dupu ŭ aŭtobusie kranie, jana pačuje, što sama vinavataja. Navošta farbavałasia i apranuła karotkuju spadnicu? Vychodzić, kali ŭ kiroŭcy kraduć darahuju mašynu, jon taksama sam vinavaty: treba było nabyvać tannyja «Žyhuli» i nie vyłuzvacca.
Da rekłamy ŭ mianie asnoŭnaje pytańnie: čamu adtul na nas amal nie hladziać ludzi ź invalidnaściu ci ź niestandartnymi formami?
My čamuści nie pryvykli, što ŭ hramadstvie jość ludzi, jakija adroźnivajucca ad standartaŭ, choć my ŭsie takija. Kali ŭ rekłamie buduć milhać roznyja asoby (ź idealnaj źniešnaściu i nie, ź invalidnaściu, z kubikami presa i nie tolki), tady možna budzie kazać pra ludziej jak asob, i heta budzie samy lepšy pakazčyk znakamitaj biełaruskaj talerantnaści.
«NN»: Vy paprakajecie tych, kamu narmalna žyviecca ŭ tak zvanych zvykłych rolach?
IA: U sacyjałohii jość paniaćcie «siła słabych» — heta tyčycca ŭsich sacyjalnych hrup, jakija nie majuć naminalnaj siły ŭ hramadstvie: palityčnaj, mierkavańniaŭ i inš. Jany sprabujuć damahacca ŭłady inšymi šlachami, čaściej za ŭsio — manipulacyjaj. Žančyny, naprykład, puskajuć u chod čary, źniešni vyhlad, kab, hulajučy pa ahulnapryniatych praviłach (jakija ŭstanoŭleny nie imi), damahčysia žadanaha. Takija prykłady možna nazirać, kali jany budujuć karjeru ŭ «mužčynskim» biznesie abo šukajuć spadarožnika žyćcia.
Niekatoryja mamy zahadzia hadujuć prynces, hałoŭny sens žyćcia jakich — dačakacca prynca. Nie realizavać siabie, być niezaležnaj, ci chacia b roŭnaj z vybrańnikam, a mienavita siadzieć i čakać. Z takich vyrastajuć žančyny-spažyvalnicy, što naviedvajuć kursy ściervaŭ kštałtu: «Jak być razumnaj, prykidvajučysia durnicaj?», «Jak prymusić jaho pracavać, a samoj siadzieć doma?».
Ja nie asudžaju ludziej, prosta razumieju, čamu jany pastupajuć takim čynam — heta śledstva raźmierkavańnia hiendarnych rolaŭ.
«NN»: Z čaho pačynajecca šlach da raŭnapraŭja?
IA: Spačatku treba zadumacca: tyja praviły, pa jakich vy žyviacie, kim jany vyznačanyja? Vy ź imi zhodnyja? Kali tak, to dobra. Adnak kali vy adčuvajecie ŭnutranaje napružańnie i sumnieŭ, nie ciarpicie. Čaho vy chočacie jak žančyna ci mužčyna? Siamja i dzieci — heta nasamreč vaš vybar, ci taho patrabujuć svajaki, jakija nie mohuć dačakacca ŭnukaŭ? Treba dazvolić sabie žyć pa-inšamu, kali taho chočacca. I rastłumačyć asiarodździu, što vy majecie na heta prava.
