Samy vysoki, stary, zahadkavy… Piać najbolš cikavych pravasłaŭnych chramaŭ Minska
U šmatviekavoj historyi Minska zdaralisia pieryjady, kali horad byŭ amal całkam pravasłaŭnym, i kali tut dziejničała tolki adna pravasłaŭnaja carkva, i kali naohuł usialakaja relihija była zabaroniena. Pasprabujem razabracca, jakija sa spradviečna pravasłaŭnych chramaŭ čym cikavyja. Naŭmysna nie budziem čapać kafiedralny sabor Śviatoha Ducha, bo ŭzvodziŭsia jon usio ž jak kaścioł klaštara biernardynak.
Samy pieršy
Reštki najstaražytnaj minskaj bažnicy schavany na terytoryi kolišniaha zamčyšča, što ŭ samym pačatku praśpiekta Pieramožcaŭ. Archieołahi śviedčać: hety chram budavali ŭ kancy ChI stahodździa (to bok litaralna praź niekalki dziasiatkaŭ hadoŭ paśla padzialeńnia chryscijanskaj carkvy na katalicyzm i pravasłaŭje), i carkva nie mieła anałahaŭ u staražytnaruskim manumientalnym dojlidstvie, bo złučała rysy vizantyjskaj i zachodnieramanskaj architektury. Bažnica musiła paŭstać trochapsidnym zbudavańniem 16 na 12 mietraŭ, ale jaje taŭščeznyja (da paŭtara mietra) kamiennyja ścieny paśpieli ŭźvieści tolki pryblizna da mietrovaj vyšyni.
U ChIII stahoddzi niedabudavany pa nieviadomych pryčynach (niekatoryja kažuć, praź ziemlatrus) chram pieratvaryli ŭ chryścijanski niekropal — archieołahi vyjavili ŭ jahonych ruinach 21 pachavańnie zamožnych haradžan u sarkafahach ź jałovych došak. Nieŭzabavie pa-nad kamiennym padmurkam prajšła draŭlanaja mastavaja. Nikoli nie ŭzhadanaja ani ŭ letapisach, ani ŭ staradaŭnich aktach, carkva była vyjaŭlena tolki praź siem stahodździaŭ, padčas raskopak u 1949 hodzie. Potym jaje padmurki zakansiervavali na paŭtaramietrovaj hłybini pad nievialikim pahorkam pamiž Śvisłačču i Domam fizkulturnika, a naviersie vykłali simvaličny makiet i ŭstalavali pamiatny znak.
Darečy, a ci viedajecie vy, dzie schavanyja padmurki druhoha pa staražytnasci minskaha chrama — carkvy Rastva Baharodzicy? Mierkavana, pad trasaj praśpiekta Pieramožcaŭ, u tym miescy, dzie jon pierachodzić u puciepravod nad Niamihaj. Jakraz z hetaha masta dobra bačnaja Pietra-Paŭłaŭskaja carkva —
Samy stary z zachavanych
u Minsku chramaŭ. Bažnicu pabudavali ŭ 1611—1613 hh. na placy, achviaravanym kniazioŭnaj Aŭdoćciaj Druckaj-Horskaj — udavoj karaleŭskaha maršałka (jak zaraz skazali b, kiraŭnika Administracyi i načalnika słužby biaśpieki manarcha). Carkoŭnaja architektura, abjadnaŭšy ŭ sabie rysy baroka i reniesansu, mieła jarka vyražany abaronny charaktar: trochmietrovaj taŭščyni ścieny, vysoka raźmieščanyja vokny-bajnicy, viežy zamkavaha typu (ich dźvie, ale jašče dźvie, jak u Synkavičach, musili źjavicca z zadniaha boku — ich padmurki vyjavili pry raskopkach) śviedčać pra toje, što chram pieršapačatkova vykonvaŭ nie tolki duchoŭnyja funkcyi, ale i słužyŭ farpostam na podstupach da zamka.
U ChVII stahodździ Pietra-Paŭłaŭskaja carkva była adzinym pravasłaŭnym chramam u katalicka-ŭnijackim Minsku. Paśla dałučeńnia Minščyny da Rasijskaj Impieryi ŭ 1795-m sabor nabyŭ status kafiedralnaha, ale ŭ hetaj roli prabyŭ niadoŭha — usiaho čatyry hady. Tady ž jaho adrestaŭravali na srodki, achviaravanyja ruskaj carycaj Kaciarynaj II, jakaja, aproč inšaha, padniesła carkvie ščodryja padarunki: try srebnyja padśviečniki i čamuści častku svajho asabistaha harderobu!
U 1933 hodzie staradaŭni chram byŭ razrabavany i zakryty; savieckija ŭłady zrabili ŭ im skład dla zachoŭvańnia sieladcoŭ. Paśla Vialikaj Ajčynnaj byłuju carkvu časova prystasavali pad žyllo, a potym u joj atrymaŭ prapisku archiŭ navukova-techničnaj dakumientacyi. Tolki 7 śniežnia 1991 hoda ŭ Śviata-Pietra-Paŭłaŭskim sabory prajšła pieršaja za doŭhija hady liturhija — adbyłosia heta za dzień da padpisańnia znakamitych Biełaviežskich pahadnieńniaŭ, što pastavili tłustuju kropku ŭ historyi ateistyčnaj impieryi.
Samy lehiendarny
U ChIII (pa inšych źviestkach — u ChIV) stahodździ na stromkim schile Trajeckaj hary, pa-nad Svisłačču, byŭ zasnavany Spasa-Uźniasienski pravasłaŭny mužčynski manastyr, jaki ličyŭsia adnym z najbahaciejšych u Vialikim Kniastvie Litoŭskim: jamu naležali šmatlikija ziemli, u biblijatecy zachoŭvałasia mnostva drukavanych i rukapisnych knih, pry im dziejničali škoła i prytułak. Kali ŭ kancy ChV stahodździa manastyr mocna paciarpieŭ ad pažaru, na dapamohu jamu pryjšła žonka vialikaha kniazia Alaksandra — Alena, pieradaŭšy manacham majontak Traścianiec blizu Minska. Mienavita ŭ carkvie Uźniasieńnia Haspodnia pry manastyry, vierahodniej za ŭsio, maliŭsia ŭletku 1514-ha vialiki hietman Kanstancin Astrožski — pierad tym jak jaho vojska rušyła ŭ bok Oršy, kab dać adpor maskavitam.
Dvojčy na praciahu ChVI stahodździa ihumieny minskaha manastyra, Jona i Michaił, byli paśviečany ŭ mitrapality Kijeŭskija (Litoŭska-Navahradskija), a jašče adzin, Vasijan, staŭ archimandrytam Kijeva-Piačerskaj łaŭry. Niekatory čas va Uźniasienskim manastyry słužyŭ Michaił Rahoza — śviatar, pad čyim staršynstvam u 1596 hodzie carkoŭny sabor abviaściŭ Bresckuju uniju. U tym ža hodzie jon byŭ pazbaŭleny pravasłaŭnaha sanu, adnak zastaŭsia mitrapalitam va ŭnijackaj carkvie. Tady minski Spasa-Uźniasienski manastyr razam sa svaim ihumienam pierajšoŭ u vuniju.
Na žal, carkva Uźniasieńnia (jakuju minčuki čaściej nazyvali «Biełaj», a vulica, što prachodziła pobač, zvałasia Biełacarkoŭnaj) nie zachavałasia. Ale ž manastyrski budynak źbiarohsia — siońnia heta adzin z karpusoŭ Ministerstva abarony Biełarusi.
Samy schavany
U 1799 hodzie dla niadaŭna ŭtvoranaj Minskaj pravasłaŭnaj jeparchii byŭ vykupleny plac u rajonie sučasnaha Alaksandraŭskaha skviera. Tut ciaham ChICh stahodździa źjaviŭsia ceły ansambl Archirejskaha padvorku, pry jakim spačatku dziejničała napaŭdraŭlanaja Uśpienskaja carkva, a z 1885 hoda — na miescy razabranaj papiarednicy — muravanaja carkva Pokryva Praśviatoj Baharodzicy, vykananaja ŭ retraśpiektyŭna-ruskim styli.
Paśla revalucyi budynki byłoha Archirejskaha padvorku na niekatory čas zaniali savieckija ŭradavyja ŭstanovy, tamu Śviata-Pakroŭskuju carkvu chutka zakryli, źniali ź jaje kupały. Nieŭzabavie bažnicu litaralna ŭmuravali ŭ hmach Doma Čyrvonaj Armii, sprajektavany słavutym Iosifam Łanhbardam tak, kab carkoŭnyja ścieny i padmurki zachavalisia. Pierš za ŭsio, heta značna paskarała budaŭnictva. Zakładka pieršaha kamienia DČA adbyłasia ŭ lutym 1934 hoda, a ŭžo ŭ listapadzie 1936-ha na prystupkach svajho architekturnaha tvoru Łanhbard prymaŭ u padziaku za pracu patefon z ruk kamandarma Cimašenki.
Padčas hitleraŭskaj akupacyi ŭ levym kryle DČA (mienavita tym, jakoje vyrasła nad Pakroŭskaj carkvoj) niemcy zrabili publičny dom i sałdacki kinateatr. A ŭ 1946-m tut adbyŭsia sudovy praces nad nacystami, jakija lutavali ŭ Minsku… Na žal, ciońnia mała chto navat z karennych žycharoŭ stalicy zdahadvajecca, što, zachodziačy ŭ Dom aficeraŭ, my ŭ peŭnym sensie traplajem u chram.
Samy vysoki
Na pačatku XXI stahodździa na ŭschodniaj uskrainie Minska vyrasła hihanckaja carkva, aśviačonaja ŭ honar Usich Śviatych. Jana na 14 mietraŭ vyšejšaja za maskoŭski sabor Vasila Błažennaha, na 5 mietraŭ — za sabor Paryžskaj Božaj Maci i navat na 40 santymietraŭ — za Nacyjanalnuju biblijateku Biełarusi, što staić niepadalok. Vyšynia minskaj bažnicy razam z kryžom — 74 mietry, i siońnia heta samy vysoki chram u našaj krainie.
U krypcie Usichśviackaj carkvy pachavany reštki troch nieviadomych sałdat, jakija zahinuli padčas Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojn, a taksama ŭ vajnu 1812 hoda (choć heta davoli sprečny momant, bo biełarusy tady vajavali na abodvuch bakach). A ŭ śniežni 2016-ha ŭ chramie-pomniku zakłali kapsułu ź ziamloj, uziataj z mahiły paeta Maksima Bahdanoviča na jałcinskich mohiłkach. Chaciełasia b, kab heta byŭ pieršy krok pa stvarenni nacyjanalnaha miemaryjału ci panteonu vialikich biełarusaŭ, pachavanych pa-za miežami Ajčyny.
