Čornyja pałkoŭniki i ich krach

Na miesca hibieli demanstrantaŭ u Afinskim nacyjanalnym techničnym univiersitecie i praz 50 hadoŭ prynosiać kvietki i płakaty. Fota: depositphotos.com 

Hrecyja stała adzinaj krainaj Uschodniaj Jeŭropy, jakaja nie ŭvajšła ŭ savieckuju zonu ŭpłyvu ŭ 1945-m.

«Anhličanka nahadziła»: brytanski premjer Uinstan Čerčyl ź lohkaściu addaŭ Stalinu Centralnuju Jeŭropu, ale za Hrecyju ŭstaŭ ścianoj. Hrecyja była varotami da Sueca, a Suec varotami ŭ Indyju. Ad Hrecyi zaležała zachavańnie impieryi.

Navat taki strateh, jak Čerčyl, nie pradbačyŭ, što impieryju nie ŭtrymać. Indyja i Jehipiet syduć amal adrazu paśla vajny, a reštki rassyplucca jak piasok. I sam Suec zastaniecca pad brytanskim kantrolem usiaho 9 hadoŭ, da 1954-ha. Tym nie mienš Čerčyleva bačańnie hieapalityki abumoviła miažu zachodniaha i kamunistyčnaha śvietu na čatyry dziesiacihodździ.

Bałharyju zaniali saviety, u Hrecyi pieramahli prazachodnija siły. Stalin prosta nie ŭvioŭ tudy vojski. Ale hreckim kamunistam pra padzieł Jeŭropy nie paviedamili. Jany pakłali 200 tysiač žyćciaŭ u hramadzianskaj vajnie, što ciahnułasia z 1943 da 1949 hoda. SSSR padtrymlivaŭ kamunistyčny partyzanski ruch u Hrecyi z terytoryi zaniatych savieckaj armijaj Bałharyi i Juhasłavii — roŭna nastolki, kab partyzany praciahvali baraćbu, ale nie nastolki, kab jany zdoleli zachapić uładu. Vajna była kryvavaj, ale bieznadziejnaj.

Voś hetyja padziei i vyznačyli palityčny kurs Hrecyi na nastupnyja 30 hadoŭ.

Zachad utrymaŭ Hrecyju, ale źniakroŭlenuju hramadzianskaj vajnoj, i byŭ vymušany mocna ŭkłaścisia ŭ jaje razbudovu. Zachad byŭ schilny mirycca tut navat z dyktaturaj, aby kraina nie pierajšła na bok praciŭnika ŭ chałodnaj vajnie.

Hramadzianskaja vajna ŭ Hrecyi, jak u 1936—1939 hadach u Ispanii ci ŭ 1917—1920 u SSSR, stvaryła siłavyja struktury, paviazanyja kryvioju. «Čornyja pałkoŭniki» ŭsie prajšli hramadzianskuju vajnu.

I radykalna levyja apazicyja taksama staviłasia da libieralnych sił nieprymiryma, bo pamiž imi pralahła kroŭ hramadzianskaj vajny.

Nieprymiryma stavilisia da manarchistaŭ i hrečaskija libierały.

Takim raskołatym hrečaskaje hramadstva vyjšła z hramadzianskaj. Levyja prahnuli revanšu i vieryli ŭ jaho. A siłaviki hatovyja byli zabivać tych, chto jašče niadaŭna zabivaŭ ich.

Niaŭdały karol

Karol Pavieł I, jaki sieŭ na tron u 1947-m, byŭ dobrym pieramoŭščykam. Jon umieła łaviravaŭ pamiž roznymi palityčnymi siłami, i pad kaniec 1950-ch zdavałasia, što chutka Hrecyja stanie typovaj jeŭrapiejskaj demakratyjaj.

Ale ŭ 1964 hodzie hety manarch pamior, i na tron uzyšoŭ jaho 23-hadovy syn Kanstancin II. Jon byŭ vydatny spartoviec, u 20 hadoŭ uziaŭ alimpijskaje zołata ŭ parusnym sporcie, mieŭ čorny pojas pa karate i vystupaŭ u płavańni taksama.

Prync Kanstancin — budučy karol Hrecyi Kanstancin II — atrymlivaje załaty miedal na Alimpijskich hulniach u Rymie. 1960 hod. Fota: townandcountrymag.com

Adnak jak palityk jon byŭ nijakuščy. Pry hetym, u adroźnieńnie ad baćki, małady karol jašče i maryŭ atrymać realnuju ŭładu ŭ krainie i dla hetaha intryhavaŭ, mianiaŭ staŭki.

3 krasavika 1967 hoda čarhovy premjer-ministr Iaanis Paraskievopułas syšoŭ u adstaŭku. Na jaho miesca karol prapanavaŭ Panajocisa Kaniełopułasa, kandydaturu jakoha adchilili deputaty. Tady Kanstancin II raspuściŭ parłamient i pryznačyŭ novyja vybary na 28 maja. Na ich jaŭna mieli pieramahčy libierały-respublikancy. Adnačasova manarch rychtavaŭ pieravarot, jaki daručyŭ hienierału Hryhoryasu Spandzidakisu. Ale toj niečakana padtrymaŭ nie karala, a hrupu pałkoŭnikaŭ na čale z Hieorhiasam Papadopułasam.

Aficery dziejničali pa daŭno raspracavanym płanie «Pramietej». Jon praduhledžvaŭ zachop ułady vajskoŭcami ŭ vypadku zamiežnaj ci ŭnutranaj pahrozy. Ranicaj 21 krasavika 1967 hoda žychary Afinaŭ pračnulisia pad hrukat tankaŭ. Pa radyjo pieradali zvarot Papadopułasa, jaki abviaściŭ pra revalucyju (prapahanda hetyja padziei paźniej tak i nazyvała — «Revalucyja 21 krasavika»).

21 krasavika 1967 hoda. Tanki na vulicach Afin. Na ŭzbrajeńni Hrecyi ŭ toj čas stajała amierykanskaja technika — tanki madeli M48 Patton III. Fota: mikropragmata.lifo.gr

Krainaj stała kiravać chunta «čornych pałkoŭnikaŭ» («čornych», bo takim byŭ koler ich paradnaj formy). Hramadzianie nie akazali supraciŭleńnia. Pa-pieršaje, jany stamilisia ad piermanientnaha palityčnaha kryzisu. Pa-druhoje, za XX stahodździe vajskoŭcy ŭ Hrecyi ŭžo nie raz zachoplivali ŭładu, ale zvyčajna viartali jaje, kali situacyja stabilizavałasia. Pa-treciaje, armii tut tradycyjna daviarali. Adziny, chto pasprabavaŭ źmianić situacyju siłaj, — karol Kanstancin II, jaki ŭsio maryŭ ab asabistaj uładzie. Jon zrabiŭ druhuju niaŭdałuju sprobu pieravarotu i ŭciok za miažu.

Papadopułas i inšyja «čornyja pałkoŭniki» adrazu raspačali represii suprać svaich palityčnych praciŭnikaŭ. Vybary byli admienienyja, partyi zabaronienyja, navat teatrami kiravali siłaviki. U svaim imknieńni da «adnaŭleńnia paradku» nie zabyli ŭłady i ab pryvatnym žyćci. Žančynam zabaranili mini-spadnicy, a mužčynam — doŭhija vałasy.

Apieracyja «Pramietej». Aroł u vobrazie «čornaha pałkoŭnika» kluje piečań mifičnaha Pramieteja, jaki simvalizuje narod Hrecyi. Karykatura na vokładcy savieckaha satyryčnaha časopisa «Krokodił», 1967 hod.

Važnyja pytańni losu krainy, kštałtu likvidacyi manarchii, vyrašalisia na refierendumach. Jaŭka na ich była abaviazkovaj, a tych, chto bajkatavaŭ plebiscyt, mahli pazbavić pracy, hramadzianstva, navat adpravić u turmu. Aficyjnaj ideałohijaj stała pravasłaŭje ŭ spałučeńni z nacyjanalizmam i ahresiŭnym antykamunizmam: «Hrecyja dla hrekaŭ-chryścijan» i «Anarchakamunizm nie projdzie».

Adnačasova Papadopułas i jaho paplečniki raspačali kurs na raźvićcio pramysłovaści. Za pieryjad dyktatury dola pramysłovaści ŭ vałavym unutranym pradukcie padniałasia z 10% da 32%.

Ekanomika, ekanomika

Pieršy niepryjemny zvanočak dla vajskoŭcaŭ prahučaŭ u krasaviku 1971 hoda — na čaćviortuju hadavinu «revalucyi». Niekalki socień studentaŭ vyšli na demanstracyju z patrabavańniem adstaŭki «pałkoŭnikaŭ». Situacyja pahoršała ŭ kancy 1972-ha — pačatku 1973-ha. Urad adpuściŭ ceny na 150 tavaraŭ. Inflacyja pajšła ŭhoru, ale zakupačnyja ceny dla sialan nie źmianilisia, što vyklikała ich abiadnieńnie. Hreki rynulisia za miažu ŭ pošukach pracy.

Da hetaha dadałasia prablema niepryznańnia dyktatury zachodnimi demakratyjami. Režym «čornych pałkoŭnikaŭ» byŭ izhojem, jak i dyktatarskija Partuhalija i Ispanija. Papadopułas vyrašyŭ lehitymizavać svaju ŭładu. Hetaja ideja pa-hrečasku nazyvałasia «mietapalitefsi» («palityčny pavarot»). U lipieni 1973 hoda Papadopułas arhanizavaŭ refierendum, na jakim była pryniata novaja kanstytucyja. Jana zaćviardžała pierachod da respubliki, kiraŭnikom jakoj stanaviŭsia prezident. Zrazumieła, što im staŭ Papadopułas.

Zabastoŭka ŭ Afinskim politechničnym

Dyktatar paabiacaŭ svabodnyja vybary z udziełam usich palityčnych sił — ale tolki praz hod paśla pryniaćcia kanstytucyi. A narod nie chacieŭ čakać. 14 listapada 1973 hoda ŭ Afinach pałychnuła. Kali revalucyju hvaździkoŭ u Partuhalii ŭ 1974-m arhanizavali maładyja aficery, to ŭ Hrecyi ŭ avanhardzie akazalisia studenty.

Afinskaja palitechnika — Nacyjanalny techničny ŭniviersitet — znachodzicca ŭ centry Afin. Mienavita siarod hetych budynkaŭ u styli kłasicyzmu adbylisia dramatyčnyja padziei 1973-ha. Fota: shutterstock.com by Aerial_motion

Iskraj staŭ pryzyŭ u armiju «destruktyŭnych elemientaŭ ź liku studentaŭ». Palitrekrutaŭ brali i raniej, i pratesty zdaralisia raniej, ale tut ščoŭknuŭ niejki tumbler. Raniej papratestujuć i razyducca, a ŭ hetym vypadku 15 listapada studenty Afinskaha politechničnaha ŭniviersiteta vyrašyli ŭ znak pratestu zaniać budynki svajoj VNU. Moładź zabarykadavała ŭvachody va ŭniviersitecki haradok. Va ŭniviersitet ściakalisia ludzi, niečakana šmat, 16 listapada źjaviłasia novaje palityčnaje patrabavańnie — «adstaŭka chunty».

Papadopułas spačatku vahaŭsia, ale 16-ha — piatnica, 17-ha, u subotu, u palitechnicy mahło sabracca jašče bolš ludziej… I Papadopułas zajaviŭ, što «pratestunoŭ» padbuchtorvaje SSSR (nasamreč, prasavieckija studenckija arhanizacyi nie padtrymali pratest, u palityku Leanida Brežnieva takoje nie ŭpisvałasia), antykamunizmam chunta apraŭdvała ŭsie svaje dziejańni.

U noč na 17 listapada pačaŭsia razhon. Adzin tank prataraniŭ čyhunnyja varoty ŭniviersiteta, na jakich žyvym ščytom stajali ludzi… Zahinuli 24 čałavieki, studentaŭ siarod ich nie było, achviarami stali žychary Afin, jakija sabralisia, kab abaranić moładź. Jašče 1103 čałavieki byli paranienyja, 2100 było zatrymana.

17 listapada 1973 hoda. Praz chvilinu tank prataranić aharodžu Afinskaha politechničnaha ŭniviersiteta. Fota: greekcitytimes.com

Hrecyja pieražyła šok.

«Jastraby» ŭ hienieralitecie abvinavacili va ŭsim Papadopułasa i jaho libieralizacyju. Jany adnavili vajennaje stanovišča. 25 listapada faktyčnym kiraŭnikom krainy staŭ samy reakcyjny z hienierałaŭ Dzimitryjas Iaanidzis.

Pamyłka hienierała

Nastupiŭ pieryjad palicejskaj dyktatury.

Iaanidzis zrabiŭ staŭku na vajskovuju palicyju, jakaja atrymała dadatkovyja paŭnamoctvy. Jaje supracoŭniki mahli aryštavać luboha hramadzianina ŭ luby čas. Dastatkovaj padstavaj było padazreńnie ŭ «zdradzie». Paśla aryštu čałaviek traplaŭ u śpiecyjalnuju turmu ŭ Afinach. Ździeki i katavańni tam ličylisia zvyčajnaj źjavaj. Źbićcio, pazbaŭleńnie snu, šantaž, zabarona listavańnia, paŭtornyja terminy.

Chunta chuntaj, ale žyćcio praciahvałasia: konkurs pryhažości «Mis suśviet» u 1973 hodzie prajšoŭ u Hrecyi. Fota: bygonely.com

Vyrašyć ekanamičnyja prablemy heta nie dapamahło. Novy ŭrad vyrašyŭ adciahnuć uvahu ad unutranych prablem z dapamohaj «maleńkaj pieramožnaj vajny». Było vyrašana dałučyć Kipr ź jaho pieravažna hrečaskim nasielnictvam.

Ale kala piataj častki hramadzian vostrava składali etničnyja turki-musulmanie. Adnosiny miž hrekami i turkami na vostravie byli varožyja zdaŭna, prykładna jak miž armianami i azierbajdžancami.

15 lipienia 1974 hoda pa sihnale z Afin na Kipry adbyŭsia pieravarot. Putčysty skinuli prezidenta krainy — im byŭ archijepiskap Makaryjas, kiraŭnik Pravasłaŭnaj carkvy vostrava, tonki palityk-realist, jaki bałansavaŭ miž Afinami i Łondanam, nacyjanalistami i navat kamunistami. Novyja ž ułady vostrava byli ciesna źviazanyja z hrečaskimi siłavikami i pavinny byli abvieścić pra ŭźjadnańnie z Hrecyjaj adrazu paśla čystki prychilnikaŭ Makaryjasa i kamunistaŭ.

Ale pałkoŭniki nie byli hatovyja da taho, što praź piać dzion na vostravie vysadziacca turki — pad pretekstam abarony tureckaj mienšaści. Hrečaskija siłaviki, jakija niadaŭna tak biaźlitasna razahnali studentaŭ u Afinach, akazalisia niazdolnyja procistajać tureckaj armii. 20 lipienia turecki desant vysadziŭsia na adnym ź plažaŭ Kipra, 22 lipienia turki zdoleli zachapić port Kirenieja i prabicca da tureckaha ankłava ŭ stalicy Nikasii. A hrečaskija samaloty z padmacavańniem nie zmahli navat sieści na vostravie, u biazładździ ich padbili svaje ž.

Turecki tank na vulicach tureckaha kvartała Nikasii — stalicy Kipra. 1974 hod. Fota: nytimes.com

Tureckija vojski rušyli da miežaŭ Hrecyi. Uźnikła realnaja pahroza poŭnamaštabnaj vajny.

U toj ža dzień, 22 lipienia, hienierał Fiedan Hizikis pa rašeńni kaleh-aficeraŭ zaprasiŭ na sustreču šerah dziaržaŭnych dziejačaŭ i hramadskich lidaraŭ. Na sustrečy było vyrašana adpravić u adstaŭku kiraŭnika chunty Iaanidzisa — jaho zrabili achviarnym kazłom — i prapanavać post premjer-ministra Kanstancinu Karamanlisu — palityku, jaki ŭžo 11 hadoŭ jak znachodziŭsia ŭ emihracyi ŭ Francyi. Jon trojčy kiravaŭ krainaj pry karalu Paŭle I — pravacentryst, chryścijanski demakrat, čałaviek prazachodni.

Zhodna z płanam Hizikisa, hienierały zachavali b kantrol nad siłavymi strukturami, ale admaŭlalisia ad palityčnaj ułady. Hienierał Hizikis nabraŭ telefon Karamanlisa.

Karamanlis vysłuchaŭ prapanovy hienierała. I skazaŭ «nie»: «Chočacie, kab ja ŭznačaliŭ urad — siłaviki pavinny padparadkavacca mnie».

Hienierał uziaŭ čas na abdumvańnie.

Pakul hienierały šukali vyjście, na nastupny dzień, 23 lipienia, Karamanlis vylecieŭ u Hrecyju na samalocie francuzskaha prezidenta Valery Žyskara d'Estena. Heta było pasłańnie Zachadu hienierałam, kiprskaja avantura jakich pierapoŭniła čašu ciarpieńnia nie tolki ŭnutry Hrecyi, ale i ŭ stalicach zachodnich sajuźnikaŭ.

Hizikis pasłańnie zrazumieŭ: Karamanlis byŭ pryznačany premjeram na jahonych umovach. A Hizikis zastaŭsia prezidentam da momantu praviadzieńnia svabodnych vybaraŭ.

U toj ža dzień było zaklučana pieršaje pieramirje na Kipry.

U krainie źniali ŭsie raniejšyja zabarony — ad doŭhich vałasoŭ da muzykaŭ z čornaha śpisu.

U listapadzie ŭ Hrecyi prajšli pieršyja za 11 hadoŭ svabodnyja vybary, na jakich pieramahli pravacentrysty Karamanlisa. Druhoje miesca zaniali levyja libierały-respublikancy (tyja samyja, jakich chunta na dapuściła da ŭłady ŭ 1967-m), treciaje — sacyjalisty, čaćviortaje — kamunisty. Prychilniki chunty navat nie prajšli ŭ parłamient, nastolki jany dyskredytavali siabie.

A ŭ 1975 hodzie kiraŭniki chunty paŭstali pierad sudom.

Karamanlis za 6 hadoŭ pryvioŭ krainu ŭ Jeŭrasajuz (tady heta była jašče Jeŭrapiejskaja ekanamičnaja supolnaść), a praz 5 hadoŭ viarnuŭ i ŭ NATO, adkul kraina była vyjšła na chvali padziej 1974-ha. Karamanlis jašče budzie vyjhravać i prajhravać vybary (sacyjalist Andreas Papandreu doŭhi čas budzie jaho vizavi). I tolki ŭ 1995 hodzie 88-hadovy Karamanlis narešcie pakinie palityčnuju arenu. Z pasady prezidenta.

Dzieviać miesiacaŭ i dva dni

U vyniku pravału avantury na Kipry dyktatura «čornych pałkoŭnikaŭ» abrynułasia za dva dni. Ale historyki sychodziacca na tym, što heta byŭ tolki finał pracesu, a sapraŭdny ideałahičny kałaps režymu zdaryŭsia za dzieviać miesiacaŭ da taho, u vyniku pratestaŭ u Afinskim politechničnym univiersitecie. Žorstkaje padaŭleńnie vystupu studentaŭ pryviało da takoj chvali hramadskaha abureńnia, jakaja całkam razburyła mif pra «ŭsienarodnuju padtrymku chunty», a reakcyja ŭładaŭ pakazała, što chunta daloka nie manalitnaja. Žorstkaść hienierałaŭ tady pryviała da ich delehitymizacyi ŭnutry krainy i za miažoju. A ŭ lipieni 1974- ha prosta supali pamyłka i čałaviek: pamyłka kiraŭnika chunty Iaanidzisa, jaki praličyŭsia z Kipram, i hienierał Hizikis, jaki znajšoŭ u sabie śmiełaść źmianić sistemu.

Ciapier 17 listapada — heta vychadny dzień va ŭsich univiersitetach Hrecyi, dzień pamiaci, kali va ŭsich VNU začytvajuć śpis achviar 7-hadovaj dyktatury.

0

0

0

0

0

0