«Tut zusim inšaja sistema». Biełaruska-hienietyk, jakaja pracuje ŭ Barsiełonie, pra hrošy ŭ navucy i ŭroki pandemii
Čamu navukovyja daśledavańni kaštujuć tak doraha, kolki času patrabujecca na raspracoŭku vakcyn i jak novy virus zmusić nas pierahledzieć naša žyćcio? U čas pandemii, kali rola navuki stanovicca jak nikoli zaŭvažnaj, svaimi nazirańniami padzialiłasia hienietyk Ina Bierniakovič. Doktar navuk, kaliści jany pracavała ŭ biełaruskaj Akademii navuk, a paśla — u daśledčych instytutach Miłana i Barsiełony. Zajmałasia prablemami stareńnia, ankałohijaj, hiennaj inžynieryjaj, stvałavymi kletkami.
Fota facebook.com
Biełaruski hienietyk Ina Bierniakovič ciapier žyvie ŭ Barsiełonie. A rodam z chutara Aleški Miadzielskaha rajona. «U 5 hod viedała, što budu zajmacca bijałohijaj, bo žyła ŭ miescy ź vielmi pryhožaj pryrodaj», — kaža jana.
Ina skončyła bijafak BDU, u 2000-ja pracavała ŭ Instytucie ekśpierymientalnaj bataniki imia Kupreviča NAN Biełarusi.
Doktara navuk abaraniała ŭ Miłanie na bazie Turynskaha ŭniviersiteta i Jeŭrapiejskaha instytuta ankałohii.
«Niekatoryja łabaratornyja myšy mohuć kaštavać pa 100 jeŭra»
Umovy pracy navukoŭcaŭ za miažoj zaležać ad haliny. Matematyka — heta adna sprava, bo formuły možna vyličvać u lubym miescy. A ŭ ekśpierymientalnaj bijałohii było b ciažka vieści daśledavańni ŭ Biełarusi na takim uzroŭni, jak u Jeŭropie, bo daśledavańni — reč nie tannaja.
Naprykład, kultury stvałavych kletak vielmi dalikatnyja i patrabujuć darahich śpiecyjalnych składnikaŭ dla pažyŭnaha asiarodździa. Nieabchodna taksama abstalavańnie — prybory, jakija pracujuć z prateinami i nukleinavymi kisłotami, ustanoŭki dla vyroščvańnia bakteryj, pakoi dla sterylnaj pracy z kletačnymi kulturami, virusami, čałaviečym materyjałam, ustanoŭki dla zamarozki, mikraskopy dla daśledavańnia malekuł i arhanieł, pakoi z kantralujemaj tempieraturaj (+4 i -20) dla zachoŭvańnia reahientaŭ i mnohaje-mnohaje inšaje.
Łabaratoryja kletačnych kultur u Centry rehienieratyŭnaj miedycyny ŭ Barsiełonie. Fota cmrb.eu
Asobnaja hrafa — praca z łabaratornymi žyviołami, niekatoryja madeli myšej mohuć kaštavać i sto jeŭra. Čamu tak doraha? Heta myšy z madyfikavanymi hienami — patrabujecca vielmi šmat času, kab ich zrabić. A jany nieabchodnyja, kali ty vyvučaješ funkcyju jakoha-niebudź hiena ŭ žyvym arhaniźmie.
Utrymańnie łabaratornych žyvioł taksama kaštuje doraha i pavinna adpaviadać mižnarodnym standartam: arandujecca miesca ŭ vivaryi sa sterylnymi ŭmovami, najmajecca vietnahlad, firmy, jakija dahladajuć žyvioł i pamiaškańnie, vypisvajecca śpiecyjalnaja ježa i h. d.
Finansavańnie, viadoma, lepšaje tut, čym doma. Jano moža iści ź dziaržaŭnych abo pryvatnych fondaŭ. Ci daśledavańni viaducca na srodki, jakija źbiraje nasielnictva. Dla hetaha pravodziacca roznyja kampanii.
Naprykład, u Katałonii štohod ładzicca televizijny šmathadzinny marafon, padčas jakoha raspaviadajuć pra chvaroby i źbirajuć hrošy na ich daśledavańnie. U Italii asacyjacyi pa baraćbie z rakam arhanizujuć dni, kali za adpaviedny košt pradajuć kvietki abo apielsiny, i takim čynam źbirajuć achviaravańni na navuku.
Jeŭrapiejski instytut ankałohii ŭ Miłanie. Fota facebook.com
Tam ža dla hramadzian isnavała mahčymaść abrać ustanovu, siarod jakich i daśledčy instytut, i płacić na jaho karyść adzin ź vidaŭ padatkaŭ (niekalki jeŭra na kožnuju tysiaču zaroblenych hrošaj).
Dziela hetaha navukovyja instytuty pravodzili rekłamu, jakuju zapuskali pa TB. Akramia taho, pradstaŭniki dabračynnych arhanizacyj mohuć źbirać hrošy na daśledavańni niepasredna na vulicy.
Finansavańnie navuki taksama zaležyć ad ekanamičnaha stanu ŭ śviecie, ad taho, jakaja partyja va ŭładzie i jak mnoha srodkaŭ jana źbirajecca nakiroŭvać na navuku. Ale va ŭsich krainach hrošy na hałavu ź nieba nie padajuć, za ich zaŭsiody idzie kankurencyja, ich treba šukać samomu.
A pa zarobku, napeŭna, navukoŭcy nidzie ŭ śviecie nie adnosiacca da vysokaapłatnaj katehoryi hramadzian. Heta nie taja halina, dzie vy razbahaciejecie.
«Praz kankurencyju na Zachadzie ŭ navucy bolš maładych i aktyŭnych ludziej»
Navuka prynosić tvorčaje zadavalnieńnie, ale heta davoli napružanaja praca. Pa-pieršaje, ekśpierymienty nielha adkłaści ŭ stoł, tamu navukoŭcy zatrymlivajucca da poźniaj nočy — biez dadatkovaj apłaty, prosta na vynik. A ŭ majoj halinie jašče i praktyčna kožnyja vychadnyja pravodziać na pracy i adpačynak časam taksama nie ŭvieś vykarystoŭvajuć. Z žyvymi kulturami, naohuł, jak ź dziećmi — treba karmić i dahladać pastajanna.
Sistema pracy kantraktnaja, ty pracuješ niekalki hod, a paśla, jak praviła, šukaješ inšaje miesca abo sychodziš z navuki. Z adnaho boku, ludzi nie abaronienyja, mnohija kvalifikavanyja śpiecyjalisty paśla nie mohuć znajści pracu, ale pazityŭny momant — pavyšeńnie kankurentnaj zdolnaści łabaratoryi.
Pa hetych pryčynach na Zachadzie ŭ navucy bolš maładych i aktyŭnych ludziej, bo pracavać u takim tempie da staraści składana. U łabaratoryi nie byvaje ludziej, jakija prosta prasiedžvajuć čas.
Lepšaje ŭ cełym finansavańnie navuki, biassprečna, viadzie da bolš dynamičnaha navukovaha žyćcia. Čym bolš reahientaŭ moža kupić navukoviec, tym bolš ekśpierymientaŭ jon praviadzie.
Centr rehienieratyŭnaj miedycyny ŭ Barsiełonie. Fota facebook.com
Što adnosna adukacyi biełaruskich śpiecyjalistaŭ, to jana, pa mienšaj miery ŭ moj čas, była na absalutna vysokim uzroŭni.
A voś što možna było b źmianić u biełaruskaj navucy, heta zrabić lahčejšaj sistemu atrymańnia srodkaŭ, taksama ź mižnarodnych fondaŭ, kab asabista sam navukoviec mienš zajmaŭsia biurakratyjaj. Važna bolš efiektyŭna vyvučać anhielskuju movu, kab lohka analizavać nieabchodnuju litaraturu pa temie.
«U Ispanii na raspracoŭku vakcyny ad karanavirusa vydatkavana 30 młn jeŭra»
Ciapier u suviazi z pandemijaj nahruzka idzie pierš za ŭsio na virusołahaŭ.
Na siońnia ŭ PabMiedzie, najbujniejšaj bazie miedycynskich i bijałahičnych publikacyj, užo zachoŭvajecca kala 1500 navukovych artykułaŭ, pryśviečanych karanavirusu, to-bok rabota idzie intensiŭnaja.
Navukoŭcy pavinny zrabić usiu pracu, pačynajučy ad rasšyfroŭki paśladoŭnaści nukleinavych kisłot virusa (jana ŭžo pračytana i jość u adkrytym dostupie dla luboha čałavieka ŭ internecie), pravieryć, jak virus raspaŭsiudžvajecca, ci pieranosiać jaho chatnija žyvioły, raspracavać dyjahnastyčnyja testy, vynajści i pravieryć vakcynu i leki (apošnim zajmajucca farmakampanii).
Raspracoŭki vakcyny iduć u mnohich miescach płaniety. U Ispanii na heta vydatkavana 30 młn jeŭra, kab zabiaśpiečyć zatym vakcynaj svaich hramadzian. U ZŠA ŭžo pačali pieršuju fazu kliničnych daśledavańniaŭ, ale tamtejšyja navukoŭcy ličać, što jašče hod jak minimum nieabchodny dla zakančeńnia vyprabavańniaŭ, a paśla jašče i čas na naład pramysłovaj vytvorčaści.
Fota Tedward Quinn, unsplash.com
Čamu dla raspracoŭki vakcyny patrebna tak šmat času? Kali hruba apisać, spačatku znachodziać antyhien, jaki vykliča imunny adkaz, biaśpiečny dla arhanizma. Praviarajuć na žyviołach. Zatym pačynajucca kliničnyja vyprabavańni na ludziach — spačatku na vielmi nievialikaj vybarcy, hladziać, kab nie było samych niebiaśpiečnych nastupstvaŭ. Zatym pašyrajuć kolkaść udzielnikaŭ i nazirajuć za imi bolš detalna i na praciahu bolšaha času. Zatym jašče pavialičvajuć kolkaść udzielnikaŭ.
Zvyčajna testy lekaŭ doŭžacca našmat bolš, hadami. Tut u nadzvyčajnaj situacyi biaruć minimalna mahčymuju praciahłaść nazirańniaŭ, ale jaje prajści treba abaviazkova. I tolki paśla buduć naładžvać vytvorčaść, na što taksama patrebny čas.
«Važna pierahledzieć adnosiny pamiž čałaviectvam i pryrodaj»
Užo paśla epidemii bolš detalna i masava praciahnuć vyvučać bijałohiju karanavirusaŭ. Spadziajusia, što, narešcie, surjozna budzie zakranuta pytańnie pra toje, jak papiaredzić epidemii, chacia pra heta varta było zadumacca jašče paśla ŭźniknieńnia karanavirusaŭ SARS i MERS.
Treba pierahledzieć roznyja aśpiekty ŭzajemadziejańnia čałavieka ź dzikimi žyviołami — ich užyvańnie ŭ ježu ŭ krainach Azii, vykarystańnie nietradycyjnaj kitajskaj miedycyny, palavańnie (u roznych krainach), utrymańnie ekzatyčnych žyvioł i inšyja faktary, jakija mohuć pavysić ryzyku ŭźniknieńnia zachvorvańniaŭ.
Ličycca, što pandemija vyklikana virusam, jaki źmianiŭ svaju hienietyčnuju strukturu, što dało jamu mahčymaść «pierakinucca» sa svaich naturalnych haspadaroŭ, dzikich žyvioł, na čałavieka.
Jość hipoteza, što čałaviečy karanavirus moh uźniknuć paśla rekambinacyi (abmienu hienietyčnym materyjałam) pamiž virusami kažanoŭ i panhalin. Dla hetaha dva virusy pavinny byli sustrecca miž saboj abo ŭ dzikaj pryrodzie, abo tam, dzie pa vinie čałavieka źmiešvajecca bijamateryjał roznych vidaŭ dzikich žyvioł. Paśla takoj rekambinacyi virusy mohuć atrymać ułaścivaść infikavać novaha haspadara.
Taksama važnaje pytańnie: jak spraŭlacca z pandemijami ŭ čas hłabalizacyi? Tyja ž asobnyja zachvorvańni MERS rehistrujucca štohod z 2012-ha, ale kali jany ŭźniknuć u takich vialikich haradach, jak Uchań, źviazanych transpartnymi šlachami z usioj krainaj i ź inšym śvietam, to dynamika raspaŭsiudžvańnia, viadoma, paskorycca. Naohuł, važna pierahledzieć adnosiny pamiž čałaviectvam i pryrodaj.
Navukoŭcy zastajucca ŭ cieni, ale treba pamiatać, što vyratavańnie žyćciaŭ niemahčyma i bieź ich pracy, pryčym nie tolki ŭ bijałohii, ale i ŭ inšych halinach.
