«Rasija pieratvarajecca z rasijskaj dziaržavy ŭ ruskuju»
Piša Maksim Machańkoŭ.
Časta, kali kažuć pra rasijski faktar i ŭpłyŭ Rasii na naš rehijon, Rasiju malujuć jak takuju raznarodnuju raźjadnanuju fiederacyju, adkul voś-voś i pačnuć raźbiahacca karennyja niaruskija narody. Na žal, heta zusim nie tak.
Sučasnaja Rasija (z 1991 hoda) zmahła zrabić toje, čaho nie ŭdavałasia zrabić navat Rasijskaj impieryi i SSSR — jana dabiłasia ašałamlalnych pośpiechaŭ u płanie rusifikacyi karennych narodaŭ. Raniej ja naiŭna dumaŭ, što hetaja rusifikacyja adbyvajecca tolki ź fina-ŭhorskimi narodami, a voś u musulmanskich narodaŭ Pavołža i Kaŭkaza ŭsio bolš-mienš narmalna i z demahrafijaj, i z etničnaj samaśviadomaściu, i z movaj. Ale ničoha padobnaha. Rusifikacyja mocna padkasiła i ich. Voś tolki niekalki ličbaŭ.
Baškartastan. Kali ŭziać 2 apošnija pierapisy nasielnictva Rasii, z 2002 pa 2010 hady kolkaść baškiraŭ, jakija vałodajuć baškirskaj movaj, skaraciłasia na 227 tysiač čałaviek (z 1,37 młn da 1,15 młn).
Usiaho baškiraŭ naličyli 1,67 młn, heta značyć paŭmiljona baškiraŭ nie vałodajuć svajoj rodnaj movaj ni na jakim uzroŭni, navat minimalnym.
Inhušecija. Za 8 hadoŭ kolkaść ludziej, jakija havorać pa-inhušsku, skaraciłasia na 100 tysiač čałaviek. A heta ažno 20% ad usich inhušoŭ.
I heta pry tym, što za hety ž pieryjad kolkaść inhušoŭ pavialičyłasia bolš čym na 30 tysiač čałaviek.
Čačnia. Navat tam, niahledziačy na dobruju demahrafiju, mocnuju samaśviadomaść i śpiecyfičny paŭaŭtanomny status u składzie Rasii, situacyja ciažkaja. Za 8 hadoŭ kolkaść čačencaŭ, jakija nie havorać pa-čačensku, pavialičyłasia z 30 tysiač da 80 tysiač.
I chaj vas nie źbivaje z pantałyku Ramzan Kadyraŭ, jaki ź ciažkaściu havoryć pa-rusku. Čačency kažuć, što jon i pa-čačensku havoryć nie lepš.
U realnaści, miarkuju, ličby jašče horšyja. Pa-pieršaje, ličby apošnija jość tolki za 2010 hod, miarkuju, u 2020 situacyja tolki pahoršała. Pa-druhoje, heta ličby ź pierapisaŭ. A na pierapisach ludzi mohuć havaryć, što vałodajuć niejkaj movaj, vyklučna z salidarnaści. Dy i ŭzrovień vałodańnia movaj nijak nie praviarajecca. Navat kali čałaviek moža skazać tolki niekalki słoŭ, heta farmalna moža ličycca vałodańniem movy.
Kali takija prablemy navat u musulmanskich narodaŭ, ujavicie, jakaja ciemra i biazvychadnaść u niaščasnych fina-vuhraŭ i paŭnočnych narodaŭ.
Rasija pastupova pieratvarajecca z rasijskaj dziaržavy ŭ ruskuju. I heta fakt, ź jakim nam treba niejak žyć.
