«Iluzijaŭ nie było». Biełaruska pra šlach ad pietrykaŭskaj škoły da namieśnicy dyrektara Globsec
Alena Kudźko — namieśnica dyrektara słavackaha Instytutu palityki Globsec, adkaznaja za daśledavańni. Jana zajmajecca pytańniami eŭrapiejskaj biaśpieki, mihracyi i rehijonam Uschodniaj Eŭropy. Siarod inšaha, arhanizacyja Globsec štohod ładzić adnu z najbujniejšych u śviecie kanferencyjaŭ u pytańniach biaśpieki. Jaje ŭdzielnikami byli Džon Makkiejn, Madlen Ołbrajt, Źbihnieŭ Bžezinski, prezydenty i premjer-ministry bolšaści krain Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropy, piša Radyjo Svaboda.
Alena Kudźko
Na sioletnim Forumie hlabalnaj biaśpieki ŭ Bracisłavie Alena Kudźko raskazała Radyjo Svaboda pra toje, jak ciapier hladziać na Biełaruś eŭrapiejskija palityki i daśledniki, a taksama pra svoj šlach ad alimpijady ŭ biełaruskaj movie praz vučobu ŭ Miensku, Talinie, Budapešcie i Kalifornii.
«Dahetul pamiataju sceny z «Čarnobylskaj malitvy»»
— Pietrykaŭ, dzie ja vyrasła, aficyjna nie Čarnobylskaja zona, ale ŭsio navokał traplaje ŭ zonu. U škole nas rehularna praviarali na rak ščytavicy. Baćki raskazvali, što ŭ miascovaj radzilni dziaciej adrazu praviarali — ci ŭsio ŭ ich na miescy, pieraličvali ruki-nohi. I ŭvohule ludzi mieli šmat prablemaŭ sa zdaroŭjem.
Škoła №2 u Pietrykavie, dzie vučyłasia Alena
Nam skazali ŭ škole: «Čytajcie «Čarnobylskuju malitvu»», a ja była surjoznaja dziaŭčynka i čytała ŭsio, što zadavali. Dahetul pamiataju sceny z «Čarnobylskaj malitvy» — jak tam ludzi pamirali, jak skura abłaziła. Kniha mianie vielmi ŭraziła, tamu ja była vielmi radaja, kali Śviatłanie Aleksijevič dali Nobeleŭskuju premiju.
Seryjał HBO «Čarnobyl» ja jašče nie hladzieła, ale jaho ciapier šmat abmiarkoŭvali, tamu treba pahladzieć. Ludzi ŭ Eŭropie navat asabliva nia viedajuć, što Biełaruś była zakranutaja Čarnobylem. Kali ja kažu, što ŭ nas paŭkrainy paciarpieła, usie vielmi ździŭlajucca.
Ja razmaŭlała z tymi, chto tut pahladzieŭ seryjał, i Biełaruś jak tema im nie zapomniłasia. Jany bolš byli ŭražanyja tym, jak pracavała savieckaja systema, što rabiłasia paśla katastrofy.
«Navat nia maryła, što zmahu trapić u licej BDU»
— Ja z rasiejskamoŭnaj siamji. Cikaviłasia biełaruskaju movaju, ale značna bolš matematykaj. U mianie byŭ kanflikt z nastaŭnicaj biełaruskaje movy. Ja padhavaryła svaich adnaklaśnikaŭ nie źjavicca na niejkuju aficyjnuju padzieju, bo mnie tam niešta padałosia niespraviadlivym. Ale moj tata byŭ dyrektaram škoły, u jakoj ja vučyłasia, a mama — nastaŭnicaj. I doma mnie za heta vielmi dastałasia. Mnie skazali: «Što za sabataž taki ŭ škole? Pojdzieš na alimpijadu pa biełaruskaj movie».
Daviałosia iści na biełaruskuju alimpijadu zamiest matematyčnaj. Ty pačynaješ sa škoły, a kali zajmaješ pieršaje miesca, dyk idzieš na rajonnuju i hetak dalej. Zakončyłasia heta ŭ Miensku, i zakončyłasia vielmi dobra, bo ŭ 2004-m ja pieramahła na ahulnanacyjanalnaj alimpijadzie i mianie ŭziali biez ekzamenaŭ u licej BDU. Ja da taho navat nia maryła, što zmahu trapić tudy — ź Pietrykava, zdajecca, uvohule tolki try čałavieki za ŭvieś čas tudy ŭziali.
Vypuskny ŭ licei BDU, 2006 hod:
Potym byŭ sam Biełaruski dziaržaŭny ŭniversytet, fakultet mižnarodnych adnosin sa specyjalizacyjaj «sučasnyja zamiežnyja movy». Ja vyvučała anhielskuju, niamieckuju i habrejskuju, ale ź iŭrytu ničoha ŭžo nia pamiataju. Škada, što nia maju mahčymaści ŭžyvać hetuju movu na pracy ci ŭ žyćci.
«U Štatach možaš pastupić va ŭniversytet, a potym vyrašyć, što budzieš vyvučać»
— Kali vučyłasia ŭ BDU, ja była na hadavoj prahramie studenckaha abmienu, jakaja finansujecca Dziaržaŭnym departamentam ZŠA. Trapić tudy było vielmi ciažka — na toj čas brali piać čałaviek ź Biełarusi. U 2009 hodzie, paśla treciaha kursu ŭ BDU, ja atrymała hetuju stypendyju, ale prablema była ŭ tym, što ja vučyłasia «na biudžecie». Va ŭniversytecie mnie kazali: «Ty možaš jechać, ale my ciabie vykidajem ź biudžetnaha. Kali chočaš, potym pastupaj nanoŭ ci idzi na płatnaje».
Ale maje baćki nia mieli zmohi na płatnuju adukacyju dla mianie, a Minsterstva adukacyi nie padpisała moj zapyt na akademičny adpačynak.
Mnie padkazali kreatyŭnaje vyjście. Maja babula ciapier užo pamierła, a tady joj było 87 hadoŭ. Jana była jašče vielmi badzioraja dla svajho ŭzrostu, ale vyjaviłasia, što ja mieła prava ŭziać akademičny adpačynak na hod, kab dahladać za babulaj. Ja ŭziała daviedku sa špitalu, što babula ŭžo staraja i što jaje treba hladzieć. Tak ja atrymała dazvoł i «dahladała» za babulaj u ZŠA.
Padčas vučoby ŭ ZŠA
— Va ŭniversytecie štatu Kalifornija ŭ Bejkierśfiłdzie ja vyvučała palitalohiju. Ale ŭ nas, kali ty pastupaješ, užo ŭ 15 hadoŭ musiš viedać, što chočaš rabić, i rychtavacca da testaŭ. U 15 hadoŭ bolšaść hetaha jašče nia viedaje. Za što ja vielmi pavažaju amerykanskuju systemu — u Štatach ty možaš pastupić va ŭniversytet, a potym vyrašyć, što budzieš vyvučać. Plus jašče ty možaš vučyć niešta, akramia asnoŭnaj specyjalnaści.
«Adrazu prapanavali hrać z arkiestram»
U Biełarusi ja vielmi surjozna zajmałasia muzykaj, vučyłasia ŭ muzyčnaj škole ŭ klasie fartepijana, vyjhravała konkursy. Ale ŭ 15 hadoŭ paŭstaŭ vybar — albo licej BDU, albo muzyčny licej u Miensku. Perspektyvy być muzykantam u Biełarusi, ščyra kažučy, nia vielmi dobryja, tamu ja abrała licej BDU. U Štatach ty nia musiš adrazu rabić taki vybar, i heta, pa-mojmu, samaje fajnaje, što jość u amerykanskaj systemie adukacyi. Kali ŭ ciabie atrymlivajecca i toje, i toje, — dyk rabi.
Na kancercie padčas vučoby z ZŠA
Mnie tam adrazu prapanavali hrać z arkiestram. U Biełarusi dla hetaha treba być zorkaj nieviadoma jakoha maštabu. A tam, kali jość dastatkova ludziej, hatovych heta słuchać, voś tabie arkiestar, idzi hraj.
Letaś ja kupiła elektryčnaje fartepijana. Užo zarablaju dastatkova, kab jaho nabyć [śmiajecca]. Ale hraju ŭžo tolki doma, kali maju čas, niesurjozna.
«Pačytała pra Silickaha, tolki kali padavałasia na prahramu»
— Hod ja vučyłasia ŭ Estonskaj škole dyplamatyi, a potym była prahrama imia Vitala Silickaha ŭ Budapešcie i ŭ Bracisłavie, u Centralnaeŭrapiejskim universytecie.
Pierad tym jak padavacca na prahramu Silickaha, ja ŭvohule nia viedała, chto heta taki, kali ščyra. Pačytała pra jaho, tolki kali padavałasia na prahramu.
Alena Kudźko paśla atrymańnia stupieni mahistra ŭ Centralnaeŭrapiejskim universytecie ŭ Budapešcie
Mnie baluča heta kazać, ale ŭ Słavaččynie systema adukacyi dahetul vielmi savieckaja. Jość pamknieńni heta źmianić, jość lepšyja vykładčyki i fakultety, ale styl pryblizna adnolkavy ź Biełaruśsiu. Na lekcyi ŭsie bajacca zadać pytańnie, nichto ničoha nia kaža. Taksama, jak i ŭ Biełarusi, adbyvajecca inflacyja dyplomaŭ — usie musiać mieć vyšejšuju adukacyju, kab byli «korački».
U Štatach usio pa-inšamu, bo praktyčna ŭsie płaciać za adukacyju.
«Dla eŭrapiejcaŭ Breksyt zabivaje ŭsie temy»
— U Słavaččynie mnohija majuć nierealistyčnyja čakańni — maŭlaŭ, skonču ŭniversytet pa specyjalnaści mižnarodnyja adnosiny i budu adrazu ledź nie ambasadaram. Ja takich iluzijaŭ nia mieła. U Globsec była vakansija administratara prajektu, heta adna z najnižejšych pasadaŭ, dzie ty dapamahaješ inšym, — ja z hetaha pačała. Plus Globsec u tym, što kali ty dobra robiš prajekty, dyk vielmi prosta atrymać pavyšeńnie. I nieŭzabavie ŭ mianie źjaviłasia značna bolš mahčymaściaŭ.
Alena Kudźko vystupaje na kanfierencyi «Zmahańnie ź niezakonnym handlem», Londan, vierasień 2017
— Temy Biełarusi ŭ našaj pracy amal zusim niama. Častkova heta tamu, što Biełaruś ciapier nia vielmi aktualnaja dla eŭrapiejcaŭ i amerykancaŭ. U ich šmat inšych prablemaŭ, jakija vymahajuć chutkaj reakcyi. Dla eŭrapiejcaŭ Breksyt ciapier tema, jakaja zabivaje ŭsie astatnija, navat Ukrainu.
Kali zdarajecca niešta vialikaje i žudasnaje, dyk adrazu da hetaha šmat uvahi. Ale kali jano praciahvajecca niekalki hadoŭ, dyk nastupaje stomlenaść ad temy. U suviazi z sytuacyjaŭ va Ŭkrainie dahetul robicca vielmi šmat pracy pa dyplamatyčnych kanałach na roznych uzroŭniach. Ale na niejkija radykalnyja zachady ciapier palityčnaj voli niama.
Razam z prezydentam Globsec Robertam Vasam (źleva) i ministram zamiežnych spraŭ Hišpanii Žuzepam Barelem (u centry)
Ciapier vialikaja tema dla ŭsich krain Eŭraźviazu — nastupstvy vybaraŭ u Eŭraparlament. Źmieniacca pradstaŭniki Eŭrakamisii, iduć sprečki pra biudžet na nastupnyja siem hadoŭ. Paśla Breksytu biudžet budzie mienšy, i ŭsie čakajuć, što mienš hrošaj budzie vydatkoŭvacca na Centralnuju Eŭropu.
«Biełaruś prysutničaje jak častka temy hibrydnych vojnaŭ»
— Rasieja zastajecca dla Eŭropy prablemaj u planie biaśpieki, ale mała chto čakaje, što budzie niejki kanvencyjny kanflikt. Bolš prablemnyja tak zvanyja hibrydnyja vojny — infarmacyjnyja i hetak dalej. Hetamu nadajuć šmat uvahi i ŭ Eŭraźviazie, i ŭ ZŠA.
Padčas mihracyjnaha kryzisu šmat chto chvalavaŭsia, što ŭvaha Eŭropy pieraklučycca na Paŭnočnuju Afryku. Ale ciapier mihranty ŭžo nie takaja prablema dla Eŭropy, jak niekalki hadoŭ tamu.
— Biełaruś u našaj pracy prysutničaje jak častka temy hibrydnych vojnaŭ — bolš jak kantekst infarmacyjnych vojnaŭ, jakija viadzie Rasieja. Kali ciapier iduć debaty pra mahčymuju vajskovuju bazu ZŠA ŭ Polščy, amal nichto nia dumaje pra nastupstvy dla Biełarusi jak dziaržavy. Dumajuć pra reakcyju z boku Rasiei, ale Biełaruś asobna nia vielmi ŭsprymajecca.
Paśla ŭkrainskaha kryzisu, kali aficyjny Miensk nie pryznaŭ aneksiju Krymu i ahułam krychu supraciŭlaŭsia Rasiei ŭ inšych pytańniach, Biełaruś stali ŭsprymać jak subjekt palityki. Pra heta nia buduć razmaŭlać adkryta, ale jość i ŭdziačnaść Biełarusi za toje, što tam niama prablemaŭ, jakija patrabavali b aktualnaj uvahi. Adnak pry hetym usie viedajuć, što kali idziecca, naprykład, pra «mienski praces», dyk Biełaruś tut prosta placoŭka dla pieramovaŭ, a nie palityčny hulec.
My raniej dasyłali zaprašeńni na kanferencyju ŭ Bracisłavu deputatam biełaruskaj Pałaty pradstaŭnikoŭ, ale tyja ich ihnaravali. Byli sproby zaprasić Łukašenku ŭ Miunchen na kanferencyju ŭ pytańniach biaśpieki, ale jon nie pryjechaŭ — pryjechaŭ Makiej.
«Nichto ŭ Eŭraźviazie ŭsurjoz nia kaža pra dałučeńnie Biełarusi ci Ŭkrainy»
— Pucin maje reputacyju zdolnaha na niečakanyja i ryzykoŭnyja rašeńni — takija, jak vajna ŭ Syryi, aneksija Krymu. Dyskusii pra toje, što Pucin dla pieraabrańnia na nastupny termin moža skarystać niejki scenar «abjadnańnia» ź Biełaruśsiu, užo daŭno abmiarkoŭvajucca ŭ rasiejskich i biełaruskich medyja. U zachodniaj presie heta pačało źjaŭlacca zusim niadaŭna, ź vialikaj zatrymkaj. Ale sam fakt takich publikacyjaŭ śviedčyć, što i zachodnija analityki razhladajuć taki scenar raźvićcia padziejaŭ.
— Siońnia nichto ŭ Eŭraźviazie ŭsurjoz nie razmaŭlaje pra dałučeńnie Biełarusi ci Ŭkrainy. Viadoma ž, sytuacyja moža źmianicca. Naprykład, pierad tym jak krainy Centralnaj Eŭropy dałučylisia da NATO, mnohija dumali, što nikoli ŭ žyćci hetaha nie adbudziecca. Ale źmianiłasia sytuacyja, źmianilisia ludzi, źmianilisia ŭmovy ŭ śviecie. Tamu nikoli nia varta kazać nikoli.
Ale na siońnia ŭsiaredzinie Eŭraźviazu hetulki prablemaŭ, što nikomu nia chočacca dadatkovych. Ciapier uźnikajuć prablemy z krainami Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropy. Dziela palityčnaj karektnaści takoje asabliva nie ahučvajuć, ale šmat chto ŭ Zachodniaj Eŭropie ličyć pamyłkaju dałučeńnie hetych krainaŭ da Eŭraźviazu.
Bolšaść surjoznych palitykaŭ ličać, što heta było pravilnaje rašeńnie — pracavać na intehracyju hetych krain i nie dazvolić im pieratvarycca nieviadoma ŭ što pa-za miežami EZ. Ale nasielnictva Eŭraźviazu ŭžo nia vielmi dobra stavicca da idei jaho pašyreńnia.
Kali ty pravodziš reformy ŭ Biełarusi ci Ŭkrainie, ty robiš heta nie dla Eŭraźviazu. Kali ty biełaruski, ukrainski ci serbski palityk, ty nia možaš skazać: «My nia ŭstupim u EZ, tamu ničoha nia budziem rabić». Ale, viadoma ž, heta ŭ intaresach Eŭraźviazu — dapamahać susiedziam, kab tyja pravodzili reformy.
