Jak japonski konsuł nasupierak zahadu vyratavaŭ tysiačy žyćciaŭ jaŭrejaŭ — i 700 siemjaŭ ź biełaruskaha Mira
Ciune Suhichara słužyŭ konsułam Japonii ŭ Koŭnie. Napačatku vajny, nasupierak svajmu kiraŭnictvu, jon vydaŭ tysiačy tranzitnych viz jaŭrejskim biežancam — heta vyratavała ich žyćci. A kali konsulstva zakryłasia, pakinuŭ ludziam piačatku, kab jany mahli sami praciahvać vyrab dakumientaŭ. Siarod uratavanych byli i vychadcy ź biełaruskaha miastečka Mir.
Vyjava baltvilks.livejournal.com
Kali Suhicharu spytali, ci varta było tak ryzykavać, jon pracytavaŭ vyraz samurajaŭ: «Navat palaŭničy nie stanie stralać u ptušku, jakaja prosić u jaho abarony».
2 maja ŭ Mir źjechalisia dypłamaty i pradstaŭniki jaŭrejskaj supolnaści na adkryćcio miemaryjalnaj doški ŭ honar Ciune Suhichary. Jaje źmiaścili na budynku sučasnaj pošty, dzie kaliści znachodziłasia Mirskaja ješyva — jaŭrejskaja duchoŭnaja akademija.
Značnuju častku srodkaŭ na došku achviaravaŭ biźniesmen, viadomy svaimi šmatlikimi sacyjalnymi prajektami, staršynia rady dyrektaraŭ farmaceŭtyčnaha chołdynhu «Apteka hrup» i staršynia iŭdziejskaj relihijnaj supołki Viciebska Leanid Tomčyn.
Pieradhistoryja
Mirskaja ješyva była zasnavana ŭ pačatku XIX stahodździa i mieła vializny aŭtarytet. Pa značnaści jana sastupała tolki Vałožynskaj. Mir nazyvali «ješyvaj kiraŭnikoŭ ješyvaŭ» — tam vučylisia tyja, chto paśla kiravaŭ akademijami pa ŭsim kolišnim VKŁ.
Da pačatku Druhoj suśvietnaj vajny ŭ duchoŭnaj vyšejšaj škole ŭ Miry było bolš jak 400 studentaŭ ź Jeŭropy, Azii, ZŠA, Paŭdniovaj Afryki.
Heta była sapraŭdy bujnaja adukacyjnaja ŭstanova. Dla paraŭnańnia: samaja vialikaja ješyva Rasii Tarat Chaim siońnia naličvaje tolki 60 navučencaŭ.
U 1939 hodzie, kali nacysckaja Hiermanija zachapiła Polšču, a savieckija vojski ŭvajšli ŭ Zachodniuju Biełaruś, vučni i nastaŭniki Mirskaj ješyvy evakujavalisia ŭ Vilniu. Ale pahroza Druhoj suśvietnaj vajny zmušała dumać pra ŭcioki za miažu. Dziakujučy konsułu Suhicharu, udałosia atrymać tranzitnyja vizy ŭ Japoniju.
Vyratavalnyja vizy dypłamat pisaŭ pa 18 hadzin u sutki
Ciune Suhichara ros u siamji doktara. Baćka maryŭ, kab syn pajšoŭ pa jaho śladach. Ale samoha Ciune prafiesija lekara nie vabiła — jon śpiecyjalna zavaliŭ ekzamieny ŭ miedycynski kaledž i abraŭ karjeru dypłamata.
Suhichara dobra viedaŭ ruskuju movu. Mierkavałasia, što jon budzie pracavać u japonskim konsulstvie ŭ Maskvie, ale Saviecki Sajuz nie daŭ jamu vizu — zbajaŭsia, viedajučy jaho dypłamatyčnyja zdolnaści. Kali Suhichara pracavaŭ u Mańčžuryi, vioŭ z SSSR pieramovy nakont pakupki Kitajska-Uschodniaj čyhunki. Dla Japonii tyja pieramovy skončylisia paśpiachova, ale ŭ Maskvie dypłamat peŭny čas ličyŭsia piersonaj non-hrata.
Ciune zastaŭsia na dva hady ŭ Finlandyi, napiaredadni vajny jaho pieraviali ŭ Koŭna. Praca Ciune zaklučałasia ŭ zbory infarmacyi: ci nie płanujuć niamieckija nacysty napadać na Sajuz. Tady ž mnohija jaŭrei ŭ Litvie, adčuvajučy pahrozu, biehli.
«Jany chadzili va ŭsie pasolstvy ŭ Koŭnie, kab atrymać vizu. Ale nichto nie davaŭ, nijakija krainy, — raskazvaje syn Ciune Nabuki Suhichara, jaki pryjechaŭ u Mir na adkryćcio miemaryjalnaj doški. — Moj baćka spytaŭ va ŭrada Japonii, ci moža jon vydavać tranzitnyja vizy. Adkaz byŭ «nie». Try razy jamu admaŭlali».
Syn japonskaha konsuła Nabuki Suhichara (druhi sprava).
Nasupierak zahadam kiraŭnictva, dypłamat samavolna vypisvaŭ vizy jaŭrejam, jakija ratavalisia ad pieraśledu nacystaŭ. Kali skončylisia błanki, pisaŭ vizy ad ruki. Jon pracavaŭ pa 18 hadzin u sutki, kab dapamahčy jak maha bolšaj kolkaści ludziej. Kali konsulstva začyniłasia, Ciune vydavaŭ tranzitnyja dakumienty ŭ hatelnym numary. Navat u kupe ciahnika, jaki viartaŭ jaho na radzimu, Suhichara pisaŭ i pisaŭ vizy — usiaho bolš za 2100. Dakumient vydavaŭsia na siamju — pakinuć Litvu mahli i dva, i piać čałaviek.
Pa prybliznych padlikach, śmiełaść dypłamata dała mahčymaść vyratavacca šaści tysiačam jaŭrejaŭ. Siarod ich byli i 700 siemjaŭ studentaŭ Mirskaj ješyvy. Kali b nie Suhichara, jany byli b vyniščanyja ŭ časie Chałakostu.
Jaŭrejskija biežancy vyjazdžali praz Maskvu i Sibir da Uładzivastoka, a potym pierapraŭlalisia da bierahoŭ Japonii. Kali ž kraina, sajuźnica Hitlera, vyhnała jaŭrejaŭ, jany adpravilisia ŭ Šanchaj.
«Piać hadoŭ tamu pačała chadzić lehienda, što adnojčy kitajskuju miažu pierasiekli adnačasova 500 Rabinovičaŭ — i ŭsie ź Mira! Jość padstavy vieryć, što takoje sapraŭdy mahło być. Ciune Suhichara, kali adjazdžaŭ, pakinuŭ piačatku konsulstva tym, kamu nie paśpieŭ vypisać dakumienty svaimi rukami. Mirskija studenty nie viedali japonskaj movy, nie ŭmieli pisać ijerohlifaŭ, a tolki pieramaloŭvali dakumient. Zrazumieła, što mahło być i 500 Rabinovičaŭ adnačasova», — pryvodzić cikavy fakt namieśnik staršyni Karelickaha rajvykankama Rusłan Abramčyk.
Jak skłaŭsia los Suhichary i Mirskaj ješyvy paśla vajny
Paśla zakančeńnia vajny Suhicharu i jaho siamju trymali dva hady ŭ śpiecyjalnym łahiery dla dypłamataŭ. Ź japonskaha ministerstva zamiežnych spraŭ jaho zvolnili — u suviazi sa «skaračeńniem štatu».
U hety pieryjad siamji Suhichary prychodziłasia niaprosta. U 1960-ch były konsuł atrymaŭ miesca ŭ japonskaj kampanii ŭ Maskvie, dzie adpracavaŭ 20 hadoŭ.
Cikava, što Suhichara byŭ pravasłaŭnym. Novuju vieru jon pryniaŭ jašče ŭ 1920-ja ŭ Charbinie. Tam ža, u davajennym centry emihracyi z Rasijskaj impieryi, jon vyvučaŭ ruskuju movu. U Charbinie japoniec ažaniŭsia ź biełaruskaj Kłaŭdyjaj Apałonavaj. Jana była rodam ź vioski biełaruskich pierasialencaŭ na Amury, u Charbin uciakła z baćkam uzimku 1918-ha. U darozie jana mocna zastudziłasia i nie mahła mieć dziaciej. Mahčyma, heta i stała pryčynaj razvodu. Jany pražyli razam 14 hadoŭ. U Koŭna Suhichara pryjechaŭ z druhoj žonkaj, suajčyńnicaj.
Naščadki vyratavanych jaŭrejaŭ pra samaachviarnaść dypłamata nie zabyli. U apošni hod žyćcia Suhicharu prysvoili hanarovaje zvańnie «Praviednika śvietu».
Jaho imiem nazvanaja vulica ŭ Vilnie, u Koŭnie, u byłym budynku konsulstva pracuje jaho muziej, u Tokia jość ekspazicyja, pryśviečanaja jamu. Suhicharu šanujuć jak svajho śviatoha vierniki Japonskaj pravasłaŭnaj carkvy.
«Adnojčy ja spytaŭ baćku: a navošta ty vydavaŭ hetyja tranzitnyja vizy? Jon skazaŭ: «Niama nijakaj pryčyny — mnie było škada hetych ludziej. Im nie było kudy iści, nichto nie moh im dapamahčy, i ja vydavaŭ im vizy»», — uspaminaje Nabuki Suhichara słovy baćki.
Viadomaja niekali Mirskaja ješyva ciapier nie pracuje. Paśla vajny jana padzialiłasia na try: adna prymaje studentaŭ u Jerusalimie, jašče dźvie — u Ńju-Jorku, u Bruklinie. U pamiać ab radzimie było vyrašana zachavać staruju nazvu duchoŭnaj akademii — Mir.
Sam Mir vajna taksama źmianiła. Raniej u miastečku pražyvała šmat jaŭrejaŭ. Tut, naprykład, naradziŭsia treci prezident Izraila Šnejer Zełman.
Ale pa dadzienych pierapisu 2009 hoda, u Karelickim rajonie nie zastałosia nivodnaha jaŭreja.
Pamiać pra podźvih i jaŭrejskaje žyćcio ŭ Miry
Miemaryjalnaja doška ŭ Miry źjaviłasia ź inicyjatyvy vykanaŭčaha kamiteta «Limud FSU». Ideju padtrymali Sajuz biełaruskich jaŭrejskich hramadskich abjadnańniaŭ i abščyn i Karelicki rajvykankam. Pa dapamohu źviarnulisia da tych, chto musić zachoŭvać hetu častku historyi Biełarusi.
Niepasredna ź Miram siamja hałoŭnaha miecenata prajekta Leanida Tomčyna nie była źviazanaja — prodki žyli na Viciebščynie. Adzin dziadula byŭ represavany ŭ 1937 hodzie, druhi zahinuŭ u 1941-m u rajonie Lozna. Žanočaja častka siamji była ŭ evakuacyi — jany paśpieli źjechać da taho momantu, jak u horad pryjšli niemcy.
Ale historyja japonskaha konsuła, jaki vytaravaŭ stolki siemjaŭ, jaho vielmi kranuła.
Ceremoniju adkryćcia pamiatnaha znaka Leanid Tomčyn naviedaŭ razam z žonkaj Anžełaj Tomčynaj.
«80 hadoŭ pra heta nichto ničoha nie kazaŭ, ab podźvihu Ciune Suhichary było mała infarmacyi. Kali mnie stała viadoma pra heta, ja nie moh prajści mima, mnie nie ŭsio roŭna, — kaža Leanid Tomčyn.
— Toje, što Limud u Biełarusi adkryvajecca takoj padziejaj, sapraŭdy vielmi simvalična, bo tut, u Miry, mienavita ŭ hetaj ješyvie, było kaliści sapraŭdnaje jaŭrejskaje žyćcio. Taja miemaryjalnaja doška, jakaja źjaviłasia siońnia, jana ŭ nastaŭleńnie nastupnym pakaleńniam. Heta budzie adnym ź miescaŭ naviedvańnia turystaŭ, školnikaŭ i, dumaju, ekskursavody raskažuć im pra hety podźvih».
