Viktar Prakapienia: «Usio prosta: budziecie maŭčać — budziecie pakutavać». Pra SIZA, strach i hrošy
Try hady płanavałasia hetaje intervju. Pisalisia razumnyja pytańni, udakładnialisia, adkładalisia. A potym adzin z samych viadomych pradprymalnikaŭ krainy, zasnavalnik VP Capital, doktar navuk, aficyjny dalaravy miljanier i šmatrazovy najbujniejšy padatkapłacielščyk krainy Viktar Prakapienia ŭziaŭ i ździviŭ. «Davajcie zrobim, — kaža, — ale adna ŭmova: kab ščyra i vostra». Pra toje, čamu jon nie baicca publična vykazvać svajo mierkavańnie, jak vypravić, narešcie, zmročny nasupierak usim namahańniam biźnies-klimat, čamu navučyŭsia ŭ Michaiła Huceryjeva i navošta jaho dzieviacihadovy syn naniaŭ dvuch pakistancaŭ i adnaho kitajca, Viktar Prakapienia raspavioŭ u intervju TUT.BY.
Fota: Dźmitryj Bruško, TUT.BY
Nie publičnaść viadzie ŭ SIZA
— Kolkaść zhadak vašaha imia ŭ ŚMI za apošnija dva hady bolšaja, čym usich inšych biełaruskich biznesoŭcaŭ. Vy prymudrylisia vykazacca pa ŭsich balučych pytańniach: ad amnistyi biznesmienaŭ (što, uvohule, łahična) da pakarańnia śmierciu. Sprabavali kupić upłyvovy ŚMI (ścipła pachvalim TUT.BY). Heta vyhladaje jak krok…
— U bok SIZA? (Śmiajecca.)
— Ja chacieła pakul pra inšaje, ale vy sami abvastryli. Takim čynam, vy krychu znachodziciesia ŭ Łondanie, ale realna pastajanna prylatajecie ŭ Biełaruś. Tut kampanii, prajekty, inviestycyi. I ryzyki. Jak vas žonka adpuskaje?
— Vy pra žančyn? (Uśmichajecca.)
— Nie.
— Pra mužčyn?! (Śmiajecca.)
— Viktar, ja surjozna! Ja pra Śledčy kamitet. Ci nie baiciesia, što takaja vialikaja kolkaść zhadak vašaha proźvišča ŭ miedyja pryviadzie da pavyšanaj uvahi z boku siłavikoŭ?
— Niama karelacyi pamiž publičnaściu i ŭvahaj siłavikoŭ. Chutčej, čym bolšaja publičnaść, tym bolš abhruntavanaj pavinna być heta ŭvaha. Juryj Zisier — histaryčna samy publičny biznesoviec u Biełarusi. Biznesmien, pazicyju jakoha nichto, i tym bolš čynoŭniki, nie moža nazvać łajalnaj da ŭłady. Jon zrabiŭ vialikuju spravu dla raźvićcia krainy, zachoŭvajučy niejtralitet hałoŭnaha ŚMI, nikoli nie sprabavaŭ usim padabacca. Dyk voś, u jaho doma navat pieratrusu ni razu nie było. (Stukaje pa stale.)
— Heta značyć, publičnaść abaraniaje?
— Mnie zdajecca, u nas siłaviki ničoha nie bajacca. Prosta da publičnych pierson niezakonnyja mietady prymianiać nie buduć. Byli b zakonnyja pryčyny pryjści da Juryja Anatoljeviča — pryjšli b.
— Nu, tady Viktar Prakapienia možna ličyć siabie zastrachavanym. Śpiecyjalna pastajanna śvieciciesia ŭ ŚMI, kab abaranicca ad «złych duchaŭ»?
— Usia maja aktyŭnaść tak ci inakš źviazana z raźvićciom IT u našaj krainie. Śviet mocna źmienicca za nastupnyja 10—20 hadoŭ, i važna, kab naša kraina była napieradzie hetych źmianieńniaŭ, a ekanomika nie zastałasia razburanaj nastupstvami rabatyzacyi, jakaja čakaje suśvietnuju ekanomiku.
— U nas jana ryzykuje nie dažyć da rabatyzacyi pad pryhniotam prablem nierefarmavanych dziaržhihantaŭ. Ale IT tut hrech skardzicca — nie biez vašaha aktyŭnaha ŭdziełu virtuozna «prabili» samy znakamity dakumient apošnich hadoŭ — dekret № 8, jaki, biez usialakich žartaŭ, moža nazaŭsiody źmianić chod historyi IT.
— Publičnaść — dobry sposab vyrašeńnia sacyjalnych prablem. Ułada jak nikoli hatovaja da dyjałohu ź biznesam — i dekret №8 heta paćviardžaje. Kali ŭ biznesu niama mahčymaści vykonvać patrabavańni zakanadaŭstva, značyć, zakon treba mianiać. Siadzieć i maŭčać u takoj situacyi — voś što pryvodzić u SIZA, a nie publičnaść.
Dumać treba šyrej. Časta byvaje: biznesmien kupiŭ dom za horadam, a tam na apošnim kiłamietry niama asfaltu. Biehaje pa bahatych susiedziach, sprabuje sabrać hrošy, u vyniku pluje na ŭsio i buduje darohu sam.
Biełaruś budzie bolš paśpiachovaj, kali ludzi buduć ličyć, što ich kraina nie zakančvajecca dźviaryma kvatery abo doma, a ich kraina — heta ŭsia Biełaruś, i buduć adkryta kazać pra svaje prablemy i inviestavać u stanoŭčyja źmieny. Maŭčańnie — atruta.
Kali rehulavańnie industryi adarvanaje ad žyćcia i biznesoviec z hetaj industryi nie stanovicca hierojem navin, jaki nie kaža ab tym, što heta nieabchodna źmianić, to rana ci pozna jon stanovicca hierojem navin pra SIZA.
— Prosta čyrvonaj nitkaj u nas SIZA ŭ razmovie. Tady samaje hałoŭnaje pytańnie: jak vyjści ź SIZA ź minimalnymi stratami? Vy jak vyjšli?
— Z Božaj dapamohaj. (Uśmichajecca.)
— Heta vy pra Alaksandra Ryhoraviča?
— Volha, nie bluźniercie (śmiajecca).
— Darečy, ź Michaiłam Huceryjevym vy paśla vašaj historyi sa Śledčym kamitetam paznajomilisia?
— «Historyja» skončyłasia ŭ 2015-m, a pracavać my razam pačali našmat paźniej, u 2016-m.
— Tady jakuju paradu možna dać tym, chto ŭžo tam? Malicca? Advakata šukać?
— Malicca nikomu nie zaškodziła. Nakont advakata… Mnie pašancavała, u mianie byŭ vielmi dobry advakat. Dakładniej, najlepšy — Viktar Ivanavič Čajčyc. Maja ciotka — jaho kaleha, prezident kalehii advakataŭ adnaho z rehijonaŭ Rasii, paprasiła jaho dapamahčy.
Amierykancy lubiać kazać: kali ty sam sabie advakat, značyć, tvoj klijent idyjot. Siońnia ŭ Biełarusi 0,2% apraŭdalnych prysudaŭ. U dziaržavie skłałasia dziŭnaja praktyka, pry jakoj pryznańnie pamyłak — heta słabaść i strata ŭłady. Ale na samaj spravie pryznańnie pamyłak uzmacniaje ŭładu, stvarajučy vialikuju lehitymnaść i davier.
— Tym, u kaho niama ciotki, što rabić?
— Nikoli nie ekanomić na jurystach. Naohuł, ja liču, što heta biazhłuździca — sadžać biznesmienaŭ u SIZA. Padatkovyja pretenzii da biznesu pavinny vyrašacca biez hetych miechanizmaŭ. Spadziajusia, što ŭžo ŭ najbližejšy čas heta pytańnie dla krainy pierastanie być aktualnym. Vieru, što chutka mnohaje źmienicca ŭ lepšy bok.
— Biznesmieny — dziejnyja, aktyŭnyja ludzi. Što jany robiać, kali apynajucca ŭ SIZA?
— SIZA. U kamieru zachodzić načalnik. Baču, adzin mužyk u ślazach. Načalnik jamu: «Moj dzied tut u 37-m kožny dzień pa 100 čałaviek zabivaŭ biez suda i śledstva — a ty tut z televizaram, pad koŭdraj…» Mužyk bolš nie nyŭ. Takoha šmat — ludzi łamajucca. Ale jość i inšy bok. Niejak znajomy biznesmien mnie skazaŭ: «Z zadavalnieńniem by viarnuŭsia nienadoŭha nazad: nijakich prablem, čytaju knižki, nichto nie telefanuje i nie turbuje». Schavać u SIZA možna tolki cieła — kali vy ŭmiejecie čytać, vaš mozh ni dnia nie praviadzie ŭ źniavoleńni. Naohuł, heta dobraje vyprabavańnie duchu. Ja navat dzieści hanarusia, što prajšoŭ jaho, nie złamaŭsia, a staŭ značna macniejšym. Zrešty, dla treniroŭki duchu jość sposaby i lepšyja, i ŭžo sapraŭdy tańniejšyja dla ekanomiki. U situacyi, kali krainie, jak nikoli, patrebny ekanamičny rost, važna dapamahać kožnamu, chto stvaraje pracoŭnyja miescy i hety samy VUP pavialičvaje. Jašče Šałamaŭ kazaŭ, što turma — heta admoŭnaja škoła ź pieršaha da apošniaha dnia. Niama čaho tam rabić čałavieku. U nas, viadoma, nie HUŁAH, ale ŭsio roŭna — nie pavinna być turemnaha dośviedu ni ŭ kaho — niama ŭ im i nie moža być ničoha dobraha.
Košt pasadki
— Vy nie ŭ pieršy raz viartajeciesia da pytańnia, jakoje ŭ paradku dnia čynoŭnikaŭ zaraz prachodzić jak «raźniavoleńnie dziełavoj inicyjatyvy». Hetuju temu niemahčyma abmiarkoŭvać biez amnistyi. Zrešty, nakolki ja viedaju, jaje pakul vielmi akuratna abmiarkoŭvajuć u kalidorach ułady.
— U chimii jość katalizatary. Jany paskarajuć chimičnuju reakcyju ŭ dziasiatki i sotni razoŭ. Ja zaŭvažaju, što ŭ Minsku ludzi pa vulicach chodziać našmat pavolniej, čym u Łondanie. Usio ruchajecca nietaropka, nichto nikudy nie śpiašajecca.
Chimičnyja pracesy ŭ našaj ekanomicy taksama zamarudžany. Damahčysia vysokich tempaŭ jaje rostu ŭ takim asiarodździ vielmi składana. Katalizatary ŭ ekanomicy — heta pradprymalniki. Jany zaradžajuć akružeńnie svaimi idejami. Ludzi pracujuć chutčej i bolš efiektyŭna. Źjaŭlajecca efiekt ad taho, što «vočy harać». Ja bačyŭ heta šmat razoŭ. Efiektyŭnaść pracy padvyšajecca ŭ dziasiatki razoŭ.
U nas jość rezierv «katalizataraŭ» — ale jon nie vykarystoŭvajecca. Vielizarny resurs dla nadańnia paskareńnia ekanomicy vyviedzieny z ekanamičnaha žyćcia. Hety resurs abo ŭ turmie, abo za miažoj — bajacca viarnucca. U vyniku my jak dziaržava i jak hramadstva prajhrajom kankurencyju inšym krainam.
Treba pravieści poŭnuju, biezumoŭnuju amnistyju biznesu — takuju rysu, za jakoj daravać staryja hrachi pa ekanamičnych złačynstvach. Biznesmieny vyjduć z turmaŭ, viernucca tyja, chto źjechaŭ. Heta nie značyć ŭsiodazvolenaść — za parušeńni paśla amnistyi biznesu pavinny nieści adkaznaść. Takaja miera nadaść mocny impuls biznesu i hramadstvu.
— Vy realna ličycie, što kali publična havaryć ab takich prablemach, to navat u Biełarusi možna niešta źmianić dla biznesu?
— A jak jašče možna niešta źmianić, kali nie kazać pra heta? Niaŭžo my dahetul vierym u toje, što da nas u ofis pryjdzie čynoŭnik i tak piaščotna spytaje: «Jak ža vam dapamahčy? Moža, dakumientaabarot spraścić? Moža, niejkija zakony papravić?»
Dyk heta nie pracuje — ni ŭ nas i nidzie ŭ śviecie. Ale ŭ nas čamuści dumajuć, što ŭłada pavinna ŭsio zrabić sama. Usio prosta: budziecie maŭčać — budziecie pakutavać. Tak było i budzie zaŭsiody i ŭsiudy.
— Voś pačuli b vas biznesmieny. Intervju ni ŭ kaho nie ŭziać — chavajucca, kažuć, ad hrachu dalej…
— Nu voś i ja pra što. U nas mnohija pradstaŭniki bujnoha biznesu śmiełyja na kuchni, a jak prychodzić žurnalist z pytańniem, što ŭ vas nie tak, — usie «ŭ kusty». U Radu pa raźvićci pradprymalnictva ŭvachodzić dziasiatak multymiljanieraŭ, jakija nie mohuć skinucca tysiač pa 100 dla pracy jurystaŭ, kab palepšyć rehulavańnie roznych halin. Dla źmien treba rastłumačyć hramadstvu — praź ŚMI, — čamu i što treba mianiać, i pačać dyjałoh z uładaj. Hety dyjałoh bieź istotnych vydatkaŭ na jurydyčnaje supravadžeńnie niemahčymy. Prosta pryjści ŭ kabiniet i papłakać, jak usio žudasna, ničoha nie daść. Situacyja pačnie źmianiacca paśla taho, jak u radu abo ŭ jaki-niebudź inšy orhan pastupić sfarmulavany na jurydyčnaj movie dakumient i jaho ekanamičnaje abhruntavańnie. Dekret №8 mienavita tak stvaraŭsia.
Ułada ciapier, jak nikoli, adkryta da dobrych idejaŭ. Biznesu niejmavierna pašancavała — dziakuj prezidentu, što va ŭradzie źjaviŭsia taki nieabyjakavy i enierhičny pieršy vice-premjer, jak Alaksandr Turčyn. Čałaviek ničoha nie baicca — pracuje pa 20 hadzin u sutki, kab biznes moh paśpiachova pracavać.
— Vy niejak padličvali, kolki kaštuje krainie śmiarotnaje pakarańnie. A kolki — pasadka? Da prykładu, kaho-niebudź z top-200 samych viadomych i ŭpłyvovych…
— Daŭno para paličyć i pryznać, što luby aryšt vielmi doraha abychodzicca krainie. Za jaho płacić ŭsia ekanomika, usio hramadstva, usie my.
Spyniłasia pradpryjemstva — straty. Syšli inviestary — straty. Źbieh kapitał — straty. Nie pryjšli inviestary, jakija mahli pryjści, — straty. Nie pryjšoŭ kapitał, jaki moh pryjści, — straty.
Aryštavali adnaho — pačuli i spałochalisia sotni. A što značyć spałochalisia? Heta nie značyć, što jany spałochalisia i stali sumlennymi. Heta značyć, što jany zharnuli vytvorčaść, vyvieźli kapitały. Heta značyć, što jany raspaviali jašče dziasiatkam pradprymalnikaŭ, što ŭ Biełarusi nielha inviestavać.
— Vydatki stračanych mahčymaściaŭ — heta łohika ekanamičnaja, jaje na stoł nie pakładzieš, sabie ŭ dasiahnieńni nie zapišaš. A vytras paru miljonaŭ ź siadzielca — adrazu jasna, chto małajčyna.
— Treba ž ličyć pramyja i ŭskosnyja straty! Vidavočna, što jany ŭ dziasiatki razoŭ pieravyšajuć toj mizerny efiekt, jaki dajuć štrafy i kampiensacyi. Žorstkuju palityku pravaachoŭniki viaduć daŭno. Tady čamu kraina nie stanovicca bahataj? Ci nie z-za taho, što kožny tydzień kahości sadžajuć, u nas da hetaha času niama ŭ siarednim choć by «pa piaćsot»?
Ja nie mahu skazać, što pravaachoŭniki nie majuć racyi. U mnohich vypadkach realna parušajecca zakon, jość karupcyja, niedapłačvajuć padatki. Byccam by ŭsio łahična: parušyŭ — adkazvaj. Ale ž hałoŭny vynik pavinien być adzin — mahutny rost ekanomiki i raskvit krainy. A hetaha pakul niama. Samo žyćcio nam kaža: šukajcie inšyja šlachi.
Nie pieramahčy karupcyju, kali čynoŭnik atrymlivaje kapiejki, a rasparadžajecca miljonami. Nie prymusić płacić padatki, kali jany praźmiernyja. My ž nie sprabujem parušyć zakony fiziki — skoknuć z 9-ha paviercha i palacieć. Tady čamu my chočam pieramahčy zakony ekanomiki aryštaŭ? Heta prosta bieśpierśpiektyŭna.
— Nie my adny sprabujem.
— Navat u stalinskija časy pry cisku siłavikoŭ u 10 000 razoŭ bolšym, čym ciapier, byli pavalny kradziež i čorny rynak. U našaha prezidenta dastatkova mudraści heta razumieć. Mienavita adsiul i idzie pastupovaja libieralizacyja ŭ ekanomicy.
Sa Śviatłanaj Aleksijevič na ŭručeńni premii «Čałaviek spravy». Fota: Vadzim Zamiroŭski, TUT.BY
«Kali nie zrobim narmalnuju sistemu adukacyi — moładź źjedzie»
— Davajcie da 8-ha dekreta i IT-krainy. Asnoŭny pasył dakumienta byŭ pavialičyć kolkaść stvaranych praduktovych kampanij u krainie. Užo zrazumieła, ci atrymałasia heta?
— Atrymałasia! Dev.by niadaŭna pravioŭ cikavaje daśledavańnie.
Za 2018-y hod mabilnyja dadatki, stvoranyja biełarusami, spampavali bolš za 600 młn razoŭ! Jak minimum na kožnym dziasiatym smartfonie ŭ śviecie staić biełaruski mabilny dadatak. Heta nievierahodna kruta dla nievialikaj jeŭrapiejskaj krainy.
— Heta cudoŭna, ale zrazumieła, što IT - -chaj i vielmi važnaja, ale tolki adna halina, joj nie vyciahnuć usiu ekanomiku.
— Za 2018-y hod IT-siektar vyras u Biełarusi bolš čym na 40% — siońnia jon daje bolš za 1,5 młrd dalaraŭ układu ŭ VUP. Heta vialikija hrošy dla našaj krainy.
Z momantu padpisańnia dekreta źjaviłasia bolš za 250 novych IT-kampanij u PVT — bolš, čym za papiarednija 12 hadoŭ. IT całkam moža być adnym z asnoŭnych drajvieraŭ biełaruskaj ekanomiki.
— Boh ź joj, z usioj ekanomikaj, ale dakładna jość jašče adna śfiera, dzie biez vas nijak. Ja pra adukacyju.
— Chutka budzie narada ŭ prezidenta pa IT, navat bolš pravilna skazać, pa ekanomicy viedaŭ. Nas, ajcišnikaŭ, z punktu hledžańnia raźvićcia IT-haliny, u pieršuju čarhu cikavić adukacyja. My zaraz za svaje asabistyja hrošy — ni ŭ kaho ničoha nie prosim — zamovili šerah daśledavańniaŭ na temu, što treba dla palapšeńnia sistemy adukacyi ŭ krainie.
Źviartajusia da čytačoŭ. Kali ŭ vas jość z hetaj nahody dumki, vam nie ŭsio roŭna i vy sapraŭdy chočacie zrabić tak, kab naša kraina stała lepšaj, dasyłajcie prapanovy i dumki na [email protected] — tolki ŭ asensavanym, zrazumieła apisanym farmacie. Kali vy ekśpiert, to my razumiejem, što vaš čas kaštuje hrošaj, i hatovyja płacić.
— Vašy, zdajecca, siem vyšejšych adukacyj dazvalajuć i vas pryciahnuć u jakaści ekśpierta. Što nie tak z našaj sistemaj adukacyi?
— Chtości ź vialikich kazaŭ: kali chočaš razburyć krainu — dazvol žulničać na ispytach.
U nas nie vyhaniajuć z VNU bieznadziejnych studentaŭ, i z-za hetaha kaštoŭnaść dypłoma devalvavałasia jak nikoli ŭ historyi. Zahuhlicie: u Biełarusi vielizarnaja kolkaść kampanij piša kursavyja i dypłomnyja pracy za hrošy — idealnaja karupcyjnaja schiema. Vykładčyk zadaje kursavuju studentu — toj jaje kuplaje, hrošy atrymlivaje vykładčyk — za napisańnie hetaj ža kursavoj. Nu ci ž nie biazhłuździca?
U VNU bolšaść prafiesaraŭ — pažyłyja ludzi. Moładź nie zastajecca. Jaki zdolny student zastaniecca na kafiedry z kapiejeiečnym zarobkam, kali ŭ biznesie jon zarobić u piać razoŭ bolš?
Nie chaču nikoha kryŭdzić, ale mnohija vykładčyki — u baku ad suśvietnych pracesaŭ. A tam chutka źmianiajecca absalutna ŭsie: viedy, mietodyki, padychody. Nie treba mieć iluzij, što ŭ nas usio vydatna i tamu da nas jeduć vučycca. Chto jedzie? Niemcy, palaki, prybałty? Pałova zamiežnych studentaŭ — z Turkmienistana. I ich nie adličvajuć, navat kali jany ničoha nie viedajuć. Jany, akazvajecca, šmat płaciać!
Biednaja Siaredniaja Azija! Ujaŭlajecie, jakuju škodu im moža nanieści biełaruskaja VNU, adpraŭlajučy tudy paśla piaci hadoŭ navučańnia nazad moładź z dypłomami i adčuvańniem taho, što jany zaraz usio viedajuć? Niaŭžo nichto nie dumaje pra imidž Biełarusi ŭ hetym aśpiekcie?
Mnohija biełaruskija talenavityja školniki ŭsio jašče imknucca źjechać i źjazdžajuć vučycca ŭ Jeŭropu i ZŠA.
Para pryznać: niama ŭ nas užo toj vyšejšaj adukacyi, jakoj my hanarylisia ŭ saviecki čas. Z adukacyjaj u nas biada. Jaje treba stvarać nanova. Hetuju prablemu mnohija nie bačyć…
— Ci nie žadajuć bačyć?
— Nie bačyć, nie chočuć bačyć. Nivodnaha biełaruskaha VNU niama ŭ top-100 najlepšych univiersitetaŭ śvietu. Mahčyma, klučavuju rolu tut pavinien adyhrać Park vysokich technałohij. Razam ź IT-supolnaściu. Razam z najbolš kankurentazdolnymi kafiedrami ŭ isnujučych VNU. Zaprašajučy zamiežnych vykładčykaŭ i vykarystoŭvajučy suśvietny dośvied, my mahli b zrabić niešta typu novaha ekśpierymientalnaha ŭniviersiteta.
Kali my hetaha nie zrobim, to moładź źjedzie vučycca ŭ inšyja krainy — i nie viernucca. Ajcišniki taksama źjazdžali — ale dla ich stvaryli ŭmovy, i ciapier mnohija viartajucca. Asnoŭnuju prybavačnuju vartaść u novaj ekanomicy stvaraje i budzie stvarać intelekt.
Pra błokčejn, Huceryjeva i samuju karysnuju inviestycyju
— Paśla stvareńnia PVT u dačynieńni da prajekta i haliny było šmat skiepsisu — da taho času, pakul biełaruski ajcišnik Viktar Prakapienia nie pradaŭ Viaden Media izrailskamu miljarderu Tedzi Sahi. Stała zrazumieła: halina zdolnaja hienieravać surjoznyja hrošy. A kali sam Viktar Prakapienia zrazumieŭ, što jaho stvareńnie varta prystojnych hrošaj?
— My byli adnoj ź pieršych kampanij, jakaja pačała rabić mabilnyja dadatki.
U IT tak časta byvaje: uvachodziš u industryju adnym ź pieršych, i niejki čas usio składana i ciažka. A potym na rynak prychodzić uśviedamleńnie trendu, jakim vy daŭno zajmajeciesia, i ŭsie jak byccam pračnulisia — usie chočuć kupić vašu kampaniju. Vielmi padobna na «Noj vyhladaŭ jak idyjot, pakul nie pačaŭsia doždž».
Adrazu paśla ździełki patelefanavaŭ hałoŭny kankurent našaha kupca — jon daviedaŭsia, što my viadziom pieramovy, ale nie viedaŭ, što ździełka zavieršana, i prapanavaŭ u dva razy bolš na praciahu 48 hadzin.
Nie samaje pryjemnaje adčuvańnie razumieć, što moh atrymać jak minimum u dva razy bolš, — u toj čas ja jašče nie prajšoŭ kurs pa stratehičnych pieramovaŭ u Stenfardzie. Tady ja i ŭśviadomiŭ, nakolki važna ŭmieńnie vieści pieramovy. Tedzi Sahi ŭ hetym vielmi virtuozny.
— Kinošna-teatralnaja biada — zastacca akcioram adnoj roli — zdajecca, dosyć časta sustrakajecca i ŭ biznesie. Prydumaŭ — raskruciŭ — pradaŭ, i ŭsio — novyja prajekty vychodziać vidavočna słabiejšymi za papiarednija. Udačlivy pradaviec adzinaha stvareńnia stanovicca «viasielnym hienierałam», kansultantam, ekśpiertam, ale nablizicca da svajho ž pośpiechu nie atrymlivajecca. U vas ža paśla «Vijadena» «streliła» niekalki prajektaŭ: EXP (Capital), jaki pracuje ŭ najlepšym ofisie Minska, prajekty z brytanskaj IG Group, Banuba, kryptabirža… Jaki samy pierśpiektyŭny, praryŭny, lubimy i darahi?
— Usie našy pośpiechi tolki i vyklučna dziakujučy niejmavierna krutym ludziam, jakija ŭ nas pracujuć. Nam vielmi šancuje z kadrami. U Biełarusi šmat talentaŭ suśvietnaha ŭzroŭniu. Mnohija ścipłyja i navat nie ŭśviedamlajuć svaju značnaść.
U adnosinach da prajektaŭ — to heta jak pytańnie, kaho z svaich dziaciej vy bolš lubicie. Mnie padabajecca dastatkova raznastajnaje partfolia kampanii — lubić zajmacca roznymi kirunkami, kab dumać nad roznymi madelami. Usio, čym my zajmajemsia apošnija vosiem hadoŭ, tak ci inakš ci vakoł fintecha, ci vakoł štučnaha intelektu, ci heta ŠI ŭ fintechu. Vakoł štučnaha intelektu jość mnostva čakańniaŭ i abiacańniaŭ. Na moj pohlad, siońnia samyja ŭražlivyja pierśpiektyvy — u kampjutarnaha zroku.
— A błokčejn?
— Li Kuan Ju, adzin sa stvaralnikaŭ sinhapurskaha «ekanamičnaha cudu», u svaich miemuarach pisaŭ, jak u pačatku 60-ch usim zdavałasia: decentralizavany kapitalizm prajhraŭ. Spadarožnik, Haharyn, sacyjalistyčnyja krainy, masavaja industryjalizacyja ŭ SSSR — z boku sacyjalizmu vyhladała niejmavierna mahutna. Ci Kuan Ju ŭspaminaŭ, što dla vyrašeńnia maštabnych zadač, jakija stajali ŭ toj čas pierad hramadstvam, idealna padychodziła centralizacyja sacyjalizmu. Ale žyćcio pačało ŭskładniacca, i my bačym, da čaho Saviecki Sajuz pryviało toje, što jon nie ŭśviadomiŭ nieabchodnaści decentralizacyi. Hajdar napisaŭ cudoŭny «rekvijem» pa ekanomicy SSSR — «Pahibiel impieryi».
Chutkaść źmianieńniaŭ i składanaść narastaje. Piramidalnyja struktury stanovicca archaizmam. Kab raźvivacca, śviet pavinien decentralizavaccca. Technałohii raźmierkavanaha rejestra, da jakich adnosicca błokčejn, — heta ŭsiaho tolki adzin z techničnych sposabaŭ vyrašeńnia prablemy decentralizacyi. Nie vyklučna, i nie adziny — a prosta adzin z.
Možna pa-roznamu stavicca da pierśpiektyŭ błokčejnu, ale heta staŭleńnie ničoha nie kaža pra budučyniu — tolki pra toje, chto heta staŭleńnie pakazvaje.
U samym efiektyŭnym vyhladzie decentralizavanaje kiravańnia nazyvajecca fondavym rynkam ci navat praściej — biržaj. Ludzi prychodziać i hałasujuć svaimi hrašyma za tyja kampanii, jakija jany ličać bolš relevantnymi. Kali ludzi hałasujuć hrašyma, a nie biuleteniami, jany taksama mohuć być nieracyjanalnymi — adnak u značna mienšaj stupieni, čym pry palityčnym hałasavańni.
Uvohule, ja vieru ŭ pravilnyja decentralizavanyja sistemy i liču, što tolki za imi budučynia ŭ novym śviecie.
— U vas vielmi cikavyja partniory pa biznesach — Hurski, Huščyn, Huceryjeŭ, vy ich pa marfałahičnaj prykmiecie vybirajecie ci jość niejkaja inšaja eŭrystyka?
— Ja pracuju tolki z tymi, u kaho možna niečamu navučycca. Usie pieraličanyja vami ludzi supierkrutyja, i ja šmat čamu ŭ ich navučyŭsia.
— Cikava, čamu vy navučylisia ŭ Huceryjeva?
— Nie bajacca maštabu. Michaił Huceryjeŭ dumaje niejmaviernymi maštabami: stahodździ, kantynienty, płaniety, miljardy. Niama bolš złoj siły, čym strach. Strach usio spyniaje. Strach — heta tormaz. Strach — heta stres. U nas mnohija čynoŭniki tolki i dumajuć pra biaśpieku — svaju abo dziaržavy, i pierš za ŭsio z-za strachu. I z-za hetaha mnohija rečy abo nie robiacca naohuł, ci robiacca vielmi pavolna.
Rost i prahres mahčymy tolki pry adsutnaści strachu.
Prezident Biełarusi ŭ ofisie adnoj z kampanij Prakapieni. Fota: pres-słužba prezidenta Biełarusi.
— My brali intervju ŭ Michaiła Safarbiekaviča, i jon vielmi pazityŭna pra vas kazaŭ — što vy vialiki patryjot Biełarusi i h.d. Heta dla jaho važna?
— Michaiła Huceryjeva cikaviać tolki sapraŭdy maštabnyja i krutyja prajekty. Pry hetym jon vydatkoŭvaje niejkaja nievierahodnyja hrošy na dabračynnaść, dapamahaje dzieciam, doryć ludziam dom, układajecca ŭ mastactva. Jon šmat zrabiŭ dla taho, kab siońnia IT u Biełarusi tak kłasna raźvivalisia. Usio heta blizka i mnie.
— Prezident šmat jeździć pa pradpryjemstvach. I paśla takich vizitaŭ nie tolki pierniki razdajecca — niechta na nastupny dzień i ŭ šmatkroć nami ŭzhadanyja siońnia miescy adpraŭlajecca. Jak tak atrymałasia, što paśla vašaj sustrečy z prezidentam IT-industryi dali poŭnaje zialonaje śviatło? Jak vy jaho pierakanali? Škoła pieramovaŭ u Stenfardzie dapamahła?
— My prosta adkryta abmierkavali ŭsie prablemy IT-haliny i šlachi ich vyrašeńnia. Pry hetym važnym było nie tolki toje, što miery, jakija prymajucca, daduć u pierśpiektyvie dvuch-troch hadoŭ, ale i ŭ pierśpiektyvie 10—15—30 hadoŭ.
Prezident razumieje, što śviet mianiajecca ź nievierahodnaj chutkaściu i nam nieabchodna raźvivać ekanomiku viedaŭ, kab kraina mahła być paśpiachovaj i kvitniejučaj u XXI stahodździ.
— Darečy, čamu ŭsio ž taki vučać u Stenfardskaj škole pieramovaŭ?
— Šmatlikim karysnym rečam, ale hałoŭnaje, što važna razumieć biznes: pieramovy — heta nie pra toje, kab u kaho-niebudź što-niebudź adcisnuć, ci mnie bolš, a tabie mienš. Pieramovy — heta pra stvareńnie kaštoŭnaści.
— Naprykład?
— Dźvie dziaŭčynki svaracca za apielsin. Łajucca, šukajuć, jak jaho padzialić — napałovu, 60 na 40 i h.d. Narešcie vyrašajuć pahavaryć, i akazvajecca, što adnoj dla piraha patrebna cedra, a druhoj dla soku — miakać. Tak uładkavany śviet, što adna i taja ž reč maje roznuju kaštoŭnaść dla roznych ludziej. U lubych pieramovach važna maksimalna zrazumieć intaresy adzin adnaho. Znajści punkty, jakija majuć roznuju kaštoŭnaść dla kožnaha z bakoŭ (dla adnoj dziaŭčynki łupiny majuć nulavuju kaštoŭnaść, a miakać maksimalnuju, dla druhoha ŭsio naadvarot), i damovicca tak, kab maksimizavać kolkaść kaštoŭnaści dla kožnaha boku.
— I kolki kaštavaŭ kurs?
— Zdajecca, 10 tysiač dołaraŭ.
— Vas za 10 tysiač navučyli apielsiny dzialić? I jak, akupilisia?
— Nikoli tak vyhadna nie vydatkoŭvaŭ hrošy. Akupiłasia ŭ tysiačy razoŭ.
Tak uładkavany biznes, što asnoŭnaja kaštoŭnaść stvarajecca ŭ pieramovach. Byvaje tak, što ludziam soramna prasić bolš i niazručna vieści pieramovy, mieć znosiny, damaŭlacca, asabliva ŭ našaj kultury. Prostaja statystyka. Studenty, jakija viaduć pieramovy ab pamiery zarabotnaj płaty pry pryjomie na pracu, atrymlivajuć u siarednim na 7% bolš. U vyniku, kab tym, chto pieramovy nie vioŭ, zarabić za ŭsio žyćcio stolki ž, jak tym, chto pieramovy vioŭ, treba pracavać na 7 hadoŭ bolš! 15 chvilin soramu i dyskamfortu suprać 7 hadoŭ. Vidavočna, što heta maje sens — niahledziačy na ŭjaŭnuju niesumiaščalnaść z našaj kulturaj.
— Jakich śpiecyjalistaŭ vašym kampanijam asabliva vostra nie chapaje ŭ Biełarusi?
— Pradukt-mieniedžary, chakieraŭ rostu.
— Chakieraŭ? Ja viedaju ź dziasiatak, ale jany banalnyja, naŭrad ci vam padyduć…
— Nie, nie banalnych! (Śmiajecca.) Heta praca na sutyku pradukt-mieniedžmientu, markietynhu i analityki. Pastajannaja hienieracyja vialikaj kolkaści ekśpierymientaŭ dla pavieličeńnia paramietraŭ biznesu, źviazanych abo z pryciahnieńniem novych klijentaŭ, abo z utrymańniem starych. Darečy, niešta zašmat siłavikoŭ u nas u razmovie!
— Advykli? Heta vam nie Łondan.
— Inviestklimat…
— Tak! Darečy, jak jaho pamianiać? Realna, a nie na papiery. A to dekrety, ukazy prymajuć, a ŭ nas usio roŭna — to sud, to pasadka …
— Tut nam nie treba prydumlać ničoha novaha — usio pytańnie ŭ sudach. Kali Viarchoŭny Sud robić apytańnie na svaim sajcie, adkul jaho potym vydalajuć, tak jak 90% respandentaŭ adkazvajuć, što nie daviarajuć sudovaj sistemie… Značyć, heta prablema numar adzin, i bieź jaje nie moža być prahresiŭnaha inviestklimatu.
— Fakt. U nas vyjhrać łatareju lahčej, čym u sudzie apraŭdacca.
— U hetym i sens najaŭnaści suda asobna ad usiaho astatniaha — kab byŭ spaborny praces, była mahčymaść apraŭdacca, vyjhrać.
«Naniaŭ dvuch pakistancaŭ i adnaho kitajca. Kitajca, praŭda, potym zvolniŭ»
— Takim čynam, Viktar Prakapienia šmat pracuje, šmat (kamuści zdajecca, što zanadta šmat) vučycca. Jašče niešta paśpiavaje?
— Moj baćka zaŭsiody kazaŭ, što čas — heta huma. I čym bolš u ciabie budzie sił, tym macniej ty jaje raściahnieš i bolš tudy źmieścicca. Ja tak zaŭsiody i staviŭsia da času. I ŭsio źmiaščałasia. (Uśmichajecca.)
Lublu čytać, čytaju 30+ knižak u hod, kali nie ličyć 2015-y, kali pračytaŭ bolš za dźvie sotni knih.
Dumaŭ, što čytaju šmat, pakul nie paznajomiŭsia z Usievaładam Jančeŭskim, ciapierašnim kiraŭnikom PVT. Dakładna nie viedaju, kolki čytaje jon, ale, pa-mojmu, bolš za 100 taŭščeznych knih na hod. Nam davodziłasia mieć znosiny na samyja roznyja temy, i ja zaŭsiody ździŭlajusia, nakolki hłyboka jon aryjentujecca ŭ roznych halinach.
Lublu padarožničać, lublu tyja vidy sportu, padčas zaniatkaŭ jakimi možna spakojna padumać: płavańnie, rovar, bieh. I samaje važnaje — siamja, dzieci. U ich abaviazkova treba inviestavać svoj čas.
— Vy pačali biznes u 13 hadoŭ — vidavočnaja rańniaja biznes-adoranaść. Synam pieradałasia?
— Małodšamu jašče tolki paŭtara hoda, pakul ranavata (uśmichajecca), 9 hadoŭ starejšamu. Letam pryjšoŭ da mianie i kaža: «Tata, chaču rabić mabilnyja hulni». Ja jamu: «Nu, syn, ty ž umieješ prahramavać, idzi i prahramuj». Jon kaža: «Nie, ja tak nie chaču, ja chaču jak ty: kab heta rabili prahramisty, a ja imi kiravaŭ». Ja vielmi ździviŭsia, spačatku nie viedaŭ, što adkazać. Potym padaryŭ jamu svoj rachunak ad freelancer.com. Jon tam raźmiaściŭ zakaz na stvareńnie hulni, naniaŭ dvuch pakistancaŭ i adnaho kitajca. Kitajca, praŭda, potym zvolniŭ. Zrabiŭ hulniu. I navat zarabiŭ niejkija hrošy na joj.
— Pra «zrabiŭ hulniu» — vieru. Ale jak zarabiŭ? Heta ž biurakratyja, banki, rachunki…
— Vielmi pieražyvaŭ, što jamu niekalki anłajn-bankaŭ admovili ŭ adkryćci rachunku, bo jaho ŭzrost patrabuje množańnia na dva dla minimalnaha paroha. Ale nie zdavaŭsia — uziaŭ mamčyn pašpart z «pravilnaj» dataj naradžeńnia i vyrašyŭ hetuju prablemu. Što mianie ździviła, dyk heta toje, što jon bieź ciažkaści adkryŭ sabie rachunak na App Store. Potym vyrašyŭ, što jon zusim darosły, i zamoviŭ sabie vizitoŭki. Ujaŭlajecie, jak ździviłasia jaho mama, kali dzieviacihadovamu dziciaci pryjšoŭ pačak vizitovak ź jaho imiem, telefonam i łahatypam jaho kampanii — zebiestudios.co.uk. Ciapier jon, kali jedzie ŭ mašynie na zadnim siadzieńni, pierapisvajecca sa svaimi rabotnikami, a nie hulaje ŭ hulni. Zadaje mnie pytańni nakštałt: «Tata, čamu Apple zaredžekciŭ moj apdejt-biłd?» Ja, viadoma, razumieju, što vychavańnie — heta pra toje, kab našy dzieci abychodzilisia biez nas, ale niejak chaciełasia b, kab heta zdaryłasia paźniej.
— Mnie zdajecca, jaho mamu ŭsio składaniej čymści ździvić. Vielmi ŭžo vy ŭsie dziejnyja.
— Heta ŭsio dziakujučy joj, majoj žoncy. Jana niejmaviernyja namahańni prykładaje da vychavańnia našych dziaciej, kab jany byli nie tolki adukavanyja, razumnyja, ale taksama ŭmieli stavić mety i chacieli chacieć. Jana nadziva lohka ŭmieje pryščaplać dzieciam dobryja zvyčki. Mnie niejmavierna pašancavała z žonkaj.
Pra TUT.BY, sudy i aptymizm
— My tut źlohku ździvilisia, što nas usich, u sensie TUT.BY, Juryj Anatoljeviča ledź nie pradaŭ vam u 2013-m. Jak ja razumieju, vy tolki pa košcie ŭ apošni momant nie syšlisia. Kali b vy kupili TUT.BY, jak by dziejničali? Voś, da prykładu, vy niejak aktyŭna pikiravalisia ź Siarhiejem Čałym. I što, zvolnili b?
— Viadoma, nie. Pa-pieršaje, kampanijami kirujuć kiraŭniki, a nie ŭładalniki. I heta ich rašeńnie, kaho ŭziać, a kaho zvolnić. Tym bolš što TUT.BY kirujecca dosyć efiektyŭna — numar adzin siarod ŚMI ŭ krainie. Pa-druhoje, TUT.BY — heta miedyja, i ŭmiešvacca ŭ jaho redakcyjnuju palityku, navat kali ty ŭładalnik, dla mianie za hrańniu. Tym bolš što ekanamičnaj analityki ŭ nas u krainie vielmi nie chapaje, a bieź jaje niemahčymy dyjałoh u hramadstvie.
Jak by ja dziejničaŭ? Ukłaŭ by ŭ TUT.BY, naprykład, 5 młn, kab było bolš jakasnaj žurnalistyki, kab kampanija mahła pryvieźci prafiesijnych žurnalistaŭ ź inšych krain, kab našy žurnalisty mahli jeździć na stažyroŭki. Heta kaštuje nie tak doraha, jak zdajecca. Nu i ŭžo dakładna, na moj pohlad, štrafy žurnalistaŭ kampanija pavinna apłačvać, a nie vydavać pad ich pazyku.
Dobra było b, kali b mabilnaja i veb-viersii stała bolš zručnaja dla karystańnia — zaraz šmat čaho na sajcie z pačatku 2000-ch pa ajcišnych sučasnych standartach.
A naohuł, treba razumieć, što pieramovy ab kupli TUT.BY byli ŭ 2013-m. I časta tak byvaje, što lepšaja ździełka — heta taja, jakuju nie ździejśniŭ. (Śmiajecca.)
Kali kazać pra ekanamičnuju analityku, to mnie padabajecca dumka Niaŭzorava, što publicystyka — heta, pierš za ŭsio, pra kanflikt. Kali b u ekanamičnych materyjałach TUT.BY było bolš sprečak, kanfliktaŭ i abmierkavańniaŭ pamiž ludźmi z roznymi punktami hledžańnia, heta b vielmi dapamahło našamu hramadstvu. U krainie nie chapaje jakasnych debataŭ.
— Dy ŭsio niama kali jakasna debatavać — to pieratrusy, to dopyty, to voś sud pačynajecca.
— Niadaŭna vielmi ździviŭsia, kali adzin čynoŭnik skazaŭ, što budzie sud nad Zołatavaj i jaje, vierahodna, pazbaviać prava zajmać kirujučyja pasady, a TUT.BY budzie inšym.
Adzinym vynikam hetaha suda budzie proćma niehatyŭnaj presy ŭ śviecie pra Biełaruś — i ničoha bolš. U nas niekatoryja na takija arhumienty kažuć: nu i što, heta ŭsiaho tolki słovy i artykuły. Niama bolšaj pamyłki ŭ XXI stahodździ.
Śviet taki ŭžo ad pryrody, što ŭ košcie praduktu časta 90% — heta reputacyja i słovy, a nie sam pradukt. Hety sud pryniasie vielizarnyja finansavyja straty prodažaŭ biełaruskich praduktaŭ, u tym liku IT, na zachodnim rynkach. Heta značyć, mienš hrošaj u biudžecie i mienšy VUP.
I kali raptam Marynu pazbaviać prava zajmacca kirujučaj dziejnaściu, heta ničoha nie źmienić dla TUT.BY. U kampanii, u miedyjasupolnaści krainy i śvietu ŭsie jak słuchali jaje, tak i buduć słuchać, u jakoj by pasadzie jana ni znachodziłasia. U pryvatnych kampanijach pasada na papiery i biurakratyja nie majuć značeńnia.
— Jak udała my pačali ź SIZA, a zakančvajem sudom. A ŭ siaredzinie — aptymizm i vialikija pierśpiektyvy. Vaš prahnoz? «Śvietłyja siły» pieramohuć?
— Biełaruś moža stać adnoj z samych ekanamična svabodnych i zamožnych krainaŭ rehijonu i navat Jeŭropy. Tut realna zrabić lepšyja ŭmovy dla kapitału. Biełaruś jak finansavaja havań Uschodniaj Jeŭropy — heta nie fantastyka. Hałoŭnaja ŭmova — biaśpieka i nadziejnaść dla kapitału. Aryšty i strachi treba pakinuć u minułym. Tady Biełaruś strelić, stanie kvitniejučaj i bahataj. Histaryčny momant ciapier dla hetaha vielmi spryjalny. Upeŭnieny, naš prezident jaho nie ŭpuścić.
— Vydatna! Voś takoje i pavinna było być usio intervju. A to SIZA niejkaje…
— Darečy, a možna ŭsio, što pra SIZA, ź intervju vydalić? (Uśmichajecca.)
— Jašče čaho!
— Nu i dobra. (Śmiajecca).
