Najlepšaja kniha pra Vilniu časoŭ savieckaj akupacyi vychodzić pa-biełarusku
Raman «Vilenski pokier» kultavaha litoŭskaha piśmieńnika Ryčarda Havialisa pierakłała biełaruskaja vilančanka Paŭlina Vituščanka, a vychodzić jon pad šyldaj vydaviectva «Łohvinaŭ», piša «Radyjo Svaboda».
Ryčard Havialis napisaŭ «Vilenski pokier» za časy brežnieŭskaha «zastoju», adnak vydać zmoh tolki ŭ 1989 hodzie. Nakład u 50 tysiač asobnikaŭ razyšoŭsia z rekordnaj chutkaściu. Toje ž paŭtaryłasia i praz hod — prytym što nakład druhoha vydańnia byŭ užo 120 tysiač.
«Vilenski pokier» staŭ bestseleram i byŭ pryznany novaj litoŭskaj klasykaj. Letaś vyjšła piataje vydańnie ramanu, jaki ŭ Litvie nazvali adnoj z hałoŭnych knih pra Vilniu za ŭsiu jaje historyju.
Zombi-kanuki, hnijučyja pravadyry i veteran savieckaha lahieru
Vokładka knihi. Mastak Hryhoryj Kacnelson.
Raman budujecca vakoł Vitaŭta Varhalisa, veterana savieckaha lahiera, jaki pačynaje zaŭvažać, što pa horadzie raspaŭzajecca dziŭnaja chvaroba. Ludzi tupiejuć, vočy ich zhasajuć, cieły ruchajucca byccam lalki. Jany tchnuć ćvillu, abrastajuć tłuščam, defarmujucca. Vitaŭt V. nia viedaje słova «zombi», ale imkniecca zrazumieć, što adbyvajecca, karystajučysia svajoj nazvaj chvorych ludziej: «kanuki».
U adroźnieńnie ad hierojaŭ videafilmaŭ, Vitaŭt V. nie śpiašajecca rastruščyć im hałovy dy pastralać. Pierš čym uziacca za nož i strelbu, Vitaŭt V. daśleduje pryčyny j krynicy pošaści, u biblijatečnych labiryntach adsočvaje jaje ŭ hłybini viakoŭ. Jon znachodzić kanukoŭ paŭsiul i zaŭždy. Schavanyja ad śvietu, jany źniščali cełyja cyvilizacyi. Z žacham jon uśviedamlaje, što savieckaja ŭłada ź jaje hnijučymi pravadyrami — tolki pryvatny vypadak paŭzučaj epidemii, što marudna žare čałaviectva.
Džaz, erotyka i vilenizacyja śvietu
Znajšoŭšy jadro hetaj ryzomy, Vitaŭt V. razumieje, što maje tolki adziny streł. U hety momant jon sustrakaje kachańnie svajho žyćcia… Ale heta tolki zaviazka ramanu. Dalej čytača čakajuć luboŭnyja dramy, hustaja erotyka, zabojstvy, sprečki pra palityku, raśśledavańni j kontra-raśśledavańni, džazavyja impravizacyi j tatalnaja vilenizacyja śvietu.
Vykarystoŭvajučy strukturu detektyvu, Havialis buduje ŭ niejkim sensie idealny detektyŭ, razhadać chady jakoha niemahčyma da apošniaj staronki.
Pramoŭlenaje pra zabaronienaje
Aŭtar ramanu Ryčard Havialis.
Aprača detektyŭnaj intryhi, advažnaj erotyki i novaha stylu, raman pramaŭlaje ŭsie palityčnyja temy, dahetul zabaronienyja da šyrokaha abhavorvańnia: supracoŭnictva mižvajennaj Litvy z SSSR u spravach adniaćcia ŭ Polščy Vilni, lutaść i absurd niekatorych dziejańniaŭ miascovych partyzanaŭ, nieabaviazkovaść suviazi nacyi z movaj, mižetničnuju nianaviść nasielnictva savieckaj Litvy, bieznadziejnuju zhrybiełaść nacyjanalnych symbalaŭ.
Havialis biaźlitasna składaje encyklapedyju słabaściaŭ savieckaha litoŭca. Abmierkavańnie, amal kanstatacyja ŭsich tych prablemaŭ adyhrała dla novaha litoŭskaha hramadztva mocnuju terapeŭtyčnuju rolu i, zdajecca, nie ŭ apošniuju čarhu z hetaj pryčyny kniha zaniała centralnaje miesca ŭ novaj litoŭskaj litaratury, staŭšy niečym abjadnalnym u sensie stylu, marali j kruhahladu budučyni.
Ciažkaści pierakładu
Biełaruski — piaty pierakład ramanu na inšyja movy (paśla łatyskaj, anhielskaj, francuskaj dy makiedonskaj), pieršy pierakład Havialisa na biełaruskuju ŭvohule, i, u pryvatnaści, pieršy pierakład «Vilenskaha pokieru» na adnu ź piaci endemičnych movaŭ Vilni. U vypadku ź «Vilenskim pokieram» hetaja akaličnaść istotnaja, bo raman napisany nia čystaj standartnaj litoŭskaj movaj, ale z mocnym prysmakam vilenskaha dyjalektu.
Pierakład adlustroŭvaje toje ž linhvistyčnaje śviatło sučasnaj vilenskaj biełaruskaj havorkaj, jakaja moža źlohku traŭmavać rafinavanaha čytača, ale nia bolej, čym treba było pavodle aŭtarskaj zadumy. Na hetych padstavach pierakładnica Paŭlina Vituščanka, vilenskaja bilinhva, aśmieliłasia adyści ad narmatyvaŭ i całkam aŭtaryzavała tekst, imknučysia pazbavić jaho ŭsich prykmietaŭ pierakładu, byccam jon spradviečna byŭ napisany vilenskaj biełaruskaj, ad nazvaŭ vulic da imia samoha aŭtara. Što, praŭda, sparadziła ciažkaści ŭ parazumieńni z redaktarami, jakich za čas padrychtoŭki knihi da vydańnia źmianiłasia ažno čatyry.
Čytajma «Vilenski pokier»
Było, jość, mahło b być… Kali Hiedymin byŭ by žyvy, to ja moh by spytać, kudy jon zaprapaściŭ tuju žančynu — tak ci inakš, jana nie była ducham, u joj pulsavała kryvia. Moža, ciapier skazaŭ by. Tady maŭčaŭ. Siłaj vykinuŭ jaje von, jana vyjšła zaniepakojenaja i sumnaja, ščyra-ščyra zasmučanaja. Papiałuška ŭ sukiency pryncesy, vykinutaja z karaleŭskaha pałacu. Hiedymin, toj čarnakryły anioł, žorstka nas razłučyŭ. Jana ž była maja. Ja siadzieŭ, adkinuty ŭ kut, zusim źniščany. A jana pasłuchmiana syšła, kinuŭšy na mianie poŭny tuhi pozirk. Tak i nie skazała ni słova. Tolki pahladzieła na mianie: nia tolki vačyma — i plačyma, i hrudźmi, i kaleniami, i svajoj nievierahodnaj vahinaj, čornaj dzirkaj, jakaja śviaciła praz usiu vopratku, ciahnuła mianie ŭ siaredzinu, peŭna, chočučy pahubić. Ničoha bolš ja i nie chacieŭ — tolki zahinuć u joj. Prahnuŭ toj saładžavaj, vilhotnaj hibieli. Ale Hiedymin byŭ macniejšy, zamknuŭ mianie na kluč, a viarnuŭsia ŭžo adzin.
