Aleksijevič pra «spravu BiełTA»: Pošuk vorahaŭ — sposab isnavańnia tatalitarnaj ułady
Nobeleŭskaja laŭreatka Śviatłana Aleksijevič raspaviała ŭ interviju Svabodzie, što jana dumaje pra pieratrusy i zatrymańni supracoŭnikaŭ BiełaPANu i TUT. BY, pra toje, što čakaje Biełaruś u bližejšaj budučyni, pra Rasieju i palityčnuju filazofiju Łukašenki.
— Što vy dumajecie pra «spravu Biełta», pra abvinavačvańni supracoŭnikaŭ BiełaPANu i TUT. BY u kradziažy infarmacyi ŭ Biełta? U miežach hetaj spravy prajšli pieratrusy ŭ supracoŭnikaŭ BiełaPANu i TUT. BY, niekalki čałaviek užo zatrymanyja.
— Pieršaje, što prychodzić u hałavu — heta sproba zapałochać nas usich. Idzie pravierka — ci isnujem my jak hramadztva, jakoje zdolnaje zrabić hramadzianski supraciŭ, ci nia isnujem. Vidavočna, što ŭłada bačyć pierad saboj vialikija prablemy, jakija zakranuć šmat ludziej i nieviadomaja ich reakcyja. Lubaja tatalitarnaja ŭłada baicca supracivu. Pakolki jana viedaje, što jana niezakonnaja, to jana zaŭsiody šukaje vorahaŭ, heta jaje sposab isnavańnia.
U našym hramadztvie, jakoje jak by i isnuje, i nia isnuje, ŚMI i mastactva, litaratura zastalisia adzinymi placoŭkami, jakija jašče nia ŭziatyja pad kantrol. I zaraz hetyja placoŭki pačali «začyščać».
Ja daŭno chacieła skazać niekalki słovaŭ pra Juryja Zisiera, jaki realizavaŭ nievierahodna pryhožuju ideju i patraciŭ na jaje ŭsio žyćcio. Zaraz u jaho niaprostyja časy.
My ŭsie, ja ŭžo nie kažu pra narod — hetaj katehoryi ŭ nas u zhurtavanym sensie nia isnuje, ale varta, kab my, presa, vykazali salidarnaść i supraciŭ. Inakš nas usich potym pa adnym buduć neŭtralizoŭvać, jak hetaja ŭłada ŭmieje, ci to ź niejkich nadumanych ekanamičnych pryčynaŭ, ci ź jakich zaŭhodna.
Ułada budzie rasstaŭlać svaich ludziej, budzie zapałochvać. Nia ŭsie heta vytrymajuć. Jak ja daviedałasia, tam byŭ niejki danos, zaŭsiody znojducca ludzi, zdolnyja da zdrady.
Zaraz sprava kožnaha z nas, mienavita zaraz adkazać, sabracca razam i skazać, što my jość.
— A vy nia dumajecie, što sprava tut prosta ŭ peŭnych parušeńniach peŭnych ludziej, skarystalisia jany parolami, jakimi nia mieli prava karystacca? Moža prosta ŭ hetym sprava?
- Kali b heta było tak, to heta nie paŭtarałasia b z takoj rehularnaściu. Niadaŭna była sprava Lipaja, raniej pamianiali ŭsich redaktaraŭ. Jak vy ni staŭciesia da Jakuboviča, ale heta była bolš mocnaja fihura, čym toje, što jość zaraz. Ja nia baču tut vypadkovaści. Ja baču, što heta najbolš realnyja nahody, jakija mohuć pierakanać narod, maŭlaŭ, jany niešta skrali. Heta moža asabliva pierakanać technična niepiśmiennuju častku nasielnictva. Kali b peŭnyja parušeńni i byli, jany nie patrabujuć publičnych aryštaŭ na try dni, takoha rozhałasu.
— A jakija, na vaš pohlad, tut byli psychalahičnyja nahody? Vybary niachutka…
— Ja miarkuju, što nas čakajuć ekanamičnyja ŭzrušeńni. Heta adčuvajecca, peŭnyja šturški. I da taho ž — uskładnieńnie stasunkaŭ z Rasiejaj, jakaja ŭsio čaściej kaža: my nia budziem vas karmić, a kali i budziem, to vy pavinnyja žyć na našych umovach. Heta čas ad času i praryvajecca ŭ Łukašenki, kali jon kaža, što my možam uvajści ŭ skład inšaj dziaržavy.
Niama biełarusa, jaki b nie adčuvaŭ narastańnie niebiaśpieki. Heta adčuvajuć i tyja, chto straciŭ pracu, i tyja, chto zamiest 8 miljonaŭ, kali ličyć pa-raniejšamu, zaraz atrymlivaje 2-3 miljona. Ja niadaŭna prajechała pa vioskach, tam niama ekanamičnaha entuzijazmu. Ludzi razhublenyja i ludzi bajacca.
— Vy ŭžo skazali pra Rasieju. Ale zdavałasia b, tut lohika pavinnaja była być advarotnaj. Kali Rasieja ciśnie, nastupaje, to nia varta napadać na tyja biełaruskija instytuty, na tyja ŚMI, jakija hetamu cisku supraćstajać?
— Ja dumaju, što taja ŭłada, jakaja zaraz isnuje, nie daviaraje ŭłasnamu narodu. Jana nia vieryć, što ŭłasny narod moža akazać padtrymku, što jana maje ŭ naroda padtrymku, jakaja była jašče hadoŭ 10 tamu. Tut psychalohija adzinočak. Ci adzinočki, jaki adčuvaje siabie ŭ takim zahnanym stanie.
— Litaralna dniami byŭ zrobleny krok u advarotnym nakirunku, ja maju na ŭvazie biaźviz dla zamiežnikaŭ na 30 dzion. Raniej byŭ na 5 dzion, a zaraz — na miesiac. Jak možna patłumačyć toje, što prymajucca takija supraćlehłyja rašeńni? Heta vynik bitvy «jastrabaŭ» i «hałuboŭ» ci niečaha inšaha?
— Heta adsutnaść dakładnaha śvietapohladu. Heta takoje pačućciovaje ŭspryniaćcio ŭłady. Heta nia toj vypadak, kali jość śvietapohlad, kali jość adnadumcy i paplečniki, kali jość koła idejaŭ, jakija buduć žyć i paśla ciabie.
Ja niadaŭna bačyła repartaž pra toje, jak raźvitvalisia z prezydentkaj Čyli. Boža moj, jak ź joj raźvitvaŭsia narod! Jak hodna jana kiravała svoj termin i jak hodna jana syšła. Jana źmienšyła karupcyju, biespracoŭje i samaje hałoŭnaje — była čystaja pierad svaim narodam.
Usie viedali, što ni centa nie prylipła da jaje ruk.
Voś tak jano byvaje, kali jość, što zastaniecca paśla ciabie. Pa-mojmu, u nas z hetym prablema.
Nakont biaźvizu dla eŭrapiejcaŭ — heta ad niepaśladoŭnaści. U Eŭropy zaraz šmat svaich prablemaŭ, Eŭropa zaraz nia budzie davać hrošy, jak Rasieja. Jana nikoli nia budzie davać stolki hrošaj, kolki Rasieja. A nam treba mienavita stolki, kolki davała Rasieja.
Ułada dziela ŭłady — heta nie ideja, jakoj moža trymacca dziaržava. Prynamsi, nia taja, na jakoj moža trymacca doŭha.
I jašče raz pra niepaśladoŭnaść. Kali ja pryjaždžaju va Ŭkrainu, ja adčuvaju, što ja čałaviek, jaki z krainy, jakaja nie vajuje. Ja rada, što maja dziaržava zdoleła nie ŭviazacca ŭ kanflikty. Heta nia značyć, što my abaronienyja ad hetaha nazaŭždy, ale mnie była pryjemnaja razmova ź niemcam, ź jakim ja lacieła ŭ samalocie.
Jon skazaŭ: Paśla Rasiei Biełaruś zrabiła na mianie ŭražańnie, u Biełarusi niama pieraśledu seksualnych mienšaściaŭ, pravasłaŭje nie takoje ahresiŭnaje. I ja była radaja heta čuć ad svajho paputčyka. Ale ŭ toj ža čas — na nastupny dzień što my ŭsie bačym?
Ale ŭ nas niama paśladoŭnaści, heta našaja biada. Kab mieć dziaržavu, hetaje zbudavańnie treba mieć u siabie ŭ hałavie spačatku.
