Juryj Zisier: Moj vystup 25 sakavika na ruskaj movie — pytańnie pryncypu
Hość «Intervju tydnia» na «Radyjo Svaboda» — zasnavalnik partała Tut.by Juryj Zisier. Jon tłumačyć, čamu nia bačyć ničoha apazycyjnaha ŭ śviatkavańni stahodździa BNR, zajaŭlaje, što ideja nacyjanalnaj dziaržavy daŭno pamierła, i nazyvaje try fundamientalnyja kaštoŭnaści svajoj kampanii.
Nia moža nacyjanalnaja ideja zaklučacca ŭ viartańni da niejkich «vytokaŭ»
— Kali nie pamylajusia, 25 sakavika vy ŭpieršyniu ŭ žyćci prymali ŭdzieł u apazycyjnym mitynhu ŭ jakaści vystupoŭcy. Vy nie apazycyjaner, vy pradprymalnik, jakomu, vobrazna kažučy, jość što hublać. Ci byli ŭ vas sumnievy, kali vas zaprasili vystupić na Dni Voli, nakont taho, ci varta heta rabić?
— Ja praktyčna adrazu pahadziŭsia, bo nie ličyŭ hetaje mierapryjemstva apazycyjnym. Što moža być apazycyjnym u śviatkavańni stahodździa BNR? Tym bolš što hetaje mierapryjemstva padtrymała dziaržava, zabiaśpiečyła achovu, medycynu i hetak dalej. Tak, hety dzień nie ŭvachodzić u systemu dziaržaŭnych śviataŭ.
Uvohule kažučy, ja nie pavinien zajmacca palitykaj. Bo medyja i palityka, uvohule kažučy, niesumiaščalnyja. Albo ja pavinien zajmacca medyja — tady być abjektyŭnym i nad schvatkaj. A kali ja za niešta vystupaju, to ja ŭžo nie nad schvatkaj, ja ŭdzielnik i nie mahu być biesstarońnim. Tamu palityka mnie zabaronienaja maim statusam. Ale ŭ śviatkavańni stahodździa BNR ja nijakaj palityki nia baču. Dyj pramova maja była nie palityčnaja.
— Kali kazać pra vašuju pramovu, to jany vyklikała davoli prykmietnuju dyskusiju ŭ sacyjalnych sietkach. Najbolš aktyŭna ludzi abmiarkoŭvali vaš tezis, što nielha pryvatyzavać nacyjanalnuju ideju. Vašy apanenty adznačali, što za dziesiacihodździ biełaruskaja nacyjanalnaja ideja była ŭžo sfarmavanaja ŭ peŭnych rysach, i kali jaje mianiać — to heta budzie ŭžo inšaja ideja. Ci vy ličycie, što heta žyvy praces, nad jakim treba pracavać, mianiać?
— Ja častkova adkazaŭ na hetaje pytańnie ŭ svaim vystupie. Što budučynia krainy nia moža zaklučacca ŭ jaje minułym. Što toje, što było sto hadoŭ tamu ci navat 50 hadoŭ tamu — mianiajecca na vačach. Ideja nacyjanalnaj dziaržavy pamierła 50 hadoŭ tamu, pačała pamirać jašče raniej.
Tym bolej u našych umovach. U nas polietničnaja dziaržava, u nas šmat narodaŭ i movaŭ. Tamu nacyjanalnaja ideja moža ŭsprymacca tolki ŭ hramadzianskim sensie, a nie ŭ etničnym ci moŭnym. Nia moža nacyjanalnaja ideja zaklučacca ŭ viartańni da niejkich «vytokaŭ». Bo za sto hadoŭ usio źmianiłasia.
Jašče mianie krytykavali, što ja admoviŭsia padčas pramovy vymavić «Žyvie Biełaruś». U mnohich ludziej čorna-biełaje myśleńnie. Jany ličać, što kali ja nie chaču ŭklučać hetyja słovy ŭ svaju pramovu, to ja suprać. U mnohich adnamiernaje myśleńnie, jany heta ŭspryniali tak, što ja suprać niezaležnaści. Bolšaha tryźnieńnia i prydumać nielha.
— Vy, zdajecca, adziny, chto z trybuny 25 sakavika vystupaŭ pa-rasiejsku. Miarkuju, kali b vy zachacieli — to mahli b vystupić pa-biełarusku. Ale vy vyrašyli, što pa-rasiejsku vam budzie vystupać lepš. Jakija tut u vas byli arhumenty?
— Pa-pieršaje, mnie tak praściej. Usio-tki ja nie vučyŭ biełaruskuju movu ŭ škole, ja vučyŭ ukrainskuju. A pa-druhoje, heta ŭ peŭnaj stupieni było pytańniem pryncypu. Nie sakret, što pieravažnaja bolšaść žycharoŭ Biełarusi ruskamoŭnyja. Tamu mnie padałosia važnym danieści svoj mesydž da ruskamoŭnych. Bo dla biełaruskamoŭnych i bieź mianie tam było šmat śpikieraŭ. Mnie padałosia važnym vystupić na rasiejskaj movie, kab adyści ad adčuvańnia niejkaj sekty.
Ułady pryhladajucca da mahčymaści lehalizavać 25 sakavika
— Kamentujučy ŭ Fejsbuku pavodziny ŭładaŭ u dzień 25 sakavika, vy ŭžyli słova «ambivalentnyja». Mahčyma, kab nie ŭžyvać słova «šyzafreničnyja» — nastolki jany byli supraćlehłyja ŭ niekatorych prajavach. Čym heta tłumačycca? Jana sami spałochalisia svajho liberalizmu i vyrašyli paddać zvyčajnych represij, kab narod nie zabyvaŭ, dzie znachodzicca?
— Ja dumaju, heta byŭ probny kamień, i tamu ŭłada šarachałasia ŭ roznyja baki. To dazvolić, to prymusić studentaŭ raśpisvacca, kab nie išli. Sa stužačkami ŭnutry možna, a zvonku nielha. Chacia ŭ hetym niama nijakaj lohiki, bo hetaja symbolika nie zabaronienaja. Ja bačyŭ ludziej, jakija chadzili pa horadzie ź bieł-čyrvona-biełymi farbami na ščokach, i ich nichto nie čapaŭ.
Lohiki ŭ dziejańniach uładaŭ było mała. Ja dumaju, jany pryhladajucca da mahčymaści lehalizavać hety dzień. Bo 3 lipienia… My ŭsie šanujem achviaraŭ Druhoj usiaśvietnaj vajny, ale 1944 hod ni pa jakich mierkach nia moža być śviatam niezaležnaści. Patrebna niejkaja inšaja data — albo 1991 hod, albo 1918.
Ułada jak palivała brudam usich, chto ź joj nia zhodny, tak i palivaje
— Jak vy staviciesia da pracesu, pra jaki adny pišuć, druhija admaŭlajuć jaho isnavańnie — zbližeńnia roznych Biełarusiaŭ? Miarkuju, važna mienavita vam zadać hetaje pytańnie — bo vy staicie pamiž hetymi vyraznymi barykadami.
— Surjoznaha zbližeńnia ja nia baču. Ułada jak palivała brudam usich, chto ź joj nia zhodny, tak i palivaje. Mnie spadabałasia natatka ŭ «Našaj Nivie», jakaja dała zahałovak «Što napisali dziaržaŭnyja ŚMI pra Dzień Voli?» Adkryvaju artykuł, i baču adno słova — «Ničoha». Heta bliskučaja natatka. Ale heta ŭžo prahres — chacia b nia łajali.
Ź inšaha boku, zaciatyja prychilniki pohladaŭ stohadovaj daŭnaści nienavidziać usich, chto havoryć na rasiejskaj movie, nienavidziać Rasieju, nienavidziać usich, chto dumaje nia tak, jak jany. Maja pramova była nakiravanaja na abjadnańnie biełarusaŭ — kab jany zanialisia ahulnaj spravaj, umacavańniem niezaležnaści i hramadzianskaj supolnaści.
Ja ŭvohule čytaju Tut.by adzin ci dva razy ŭ dzień
— Vy na pačatku našaj razmovy skazali, što nie pavinny zajmacca palitykaj. Ale jak palityka ŭmiešvajecca ŭ spravy Tut.by? Redakcyja, jak vy nieadnarazova zajaŭlali, dziejničaje ad vas dastatkova niezaležna. Ale ŭ čym tady vaša funkcyja?
— Mahčyma, jak luby zasnavalnik, ja niejki ściah. Ludzi mianie atajasamlivajuć z redakcyjaj, mnohija dumajuć, što ja siadžu i vyčytvaju kožny z 200 materyjałaŭ kožny dzień. Nasamreč ja ŭvohule čytaju Tut.by adzin ci dva razy ŭ dzień. Mnohija ŭvohule nia viedajuć, što ja prahramist, a nie žurnalist, i nikoli nia mieŭ adnosinaŭ da pracy redakcyi. Jany niezaležnyja, jany robiać što chočuć.
A ja niasu adkaznaść, apraŭdvajusia. Napadki iduć i sprava, i źleva. Adny ličać nas apazycyjnym ŚMI, inšyja — pradziaržaŭnym, što my vydańnie KDB. Na samoj spravie my niezaležnyja, i mnohim heta vielmi ciažka zrazumieć. Ja nia ŭmiešvajusia ŭ redakcyjnuju palityku, nie sprabuju ŭpłyvać na pracesy. Heta pryncypova, i heta zachodni padychod, kali redakcyja pracuje, a ŭłaśnik ličyć hrošyki.
— U lubym vypadku ŭłaśniki zadajuć svaim aŭtarytetam i pohladami niejki nakirunak dla svajho ŚMI. Usie viedajuć, što CNN — pieravažna za demakrataŭ, Fox — za respublikancaŭ. Kirunak padychodaŭ Tut.by vyznačajecca tolki redakcyjaj, ci vy jak zasnavalnik kaliści ŭsio ž zadali niejkija asnoŭnyja pryncypy?
— Napeŭna, usio pačałosia z našaha hałoŭnaha redaktara — Maryny Zołatavaj. Ja ŭpłyvaŭ jak minimum tym, što vybiraŭ, chto budzie hałoŭnym redaktaram, i vybiraŭ asabista redaktaraŭ, kali ja jašče zajmaŭsia najmańniem. Šmat čaho ŭ luboj arhanizacyi zaležyć ad kaštoŭnaściaŭ pieršaj asoby. «Ryba hnije z hałavy». Ale jana moža i kvitnieć. Tak što niejki ŭskosny moj upłyŭ, vidavočna, jość. Ale nie pramy.
Adzin znajomy biznesoviec, zahłybiŭšysia ŭ pracu Tut.by, ździŭlaŭsia — «Što heta ŭvohule za firma, dzie Zisier ničym nie kiruje?» Ale ja sapraŭdy nia ŭmiešvajusia, ja daju mahčymaść ludziam rabić toje, što jany ličać patrebnym. I heta adna z troch fundamentalnych kaštoŭnaściaŭ našaj kampanii — svaboda, sumlennaść i prava na pamyłku.
— Časam ludzi ŭ tych ža sacyjalnych sietkach razvažajuć na temu, jak ułada ŭpłyvaje na niezaležnyja ŚMI. Adkažycie na pytańnie, jakim cikaviacca mnohija — jak ułada ŭpłyvaje na Tut.by? Ci jość niejkija zvanki, razmovy, pažadańni?
— Viadoma, da nas źviartajucca dziaržaŭnyja orhany z samymi raznastajnymi prośbami. Samaja častaja — «Zdymicie publikacyju». Ale my nie zdymajem, bo heta adrazu ŭsie zaŭvažać. Zdymajucca publikacyi, moža, niekalki razoŭ na hod, kali tam jość fakty, jakija nie adpaviadajuć rečaisnaści. Uličvajučy, što my stavim 200 publikacyj u sutki — takoje vielmi redka, ale byvaje. Adnak kali kamuści prosta nie padabajecca artykuł, my ničoha nie zdymajem. My nie pavinny heta rabić, bo inačaj stracim davier karystalnikaŭ.
Usie sajty siońnia roŭnadastupnyja, usio dasiahajecca adnym klikam, i ŭsio biaspłatna. Čałaviek vybiraje toj ci inšy sajt dziela davieru i reputacyi. Tamu my tłumačym, što nia možam ničoha źniać, i ŭsio. Viadoma, časta niezdavolenyja, skardziacca — ale pracujem, pakul nie začyniajuć.
