Marzaluk rezka adkazaŭ tym, chto sprabuje pravodzić paraleli pamiž BNR i nacystami
U Instytucie historyi Akademii Navuk 15 sakavika pačała rabotu kanfierencyja, pryśviečanaja 100-hodździu abviaščeńnia Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
Adnym z tych, chto pieršym trymaŭ słova, staŭ člen-karespandent Akademii navuk, staršynia parłamienckaj kamisii pa adukacyi, kultury i navucy Ihar Marzaluk.
Jon raskazaŭ pra novyja fakty ŭ vyvučeńni historyi BNR — dakumienty znajšlisia ŭ archivach śpiecsłužbaŭ.
Deputat i navukoviec Marzaluk ličyć BSSR lehitymnym spadkajemcam BNR.
«U 1925 hodzie ŭ Bierlinie ŭrad BNR skłaŭ ź siabie paŭnamoctvy i pieradaŭ svoj mandat uradu BSSR — tudy pryjechaŭ Alaksandr Uljanaŭ [pasoł SSSR] i Źmicier Žyłunovič. Jany zaklajmili ŭsie astatnija centry jak varožyja, a absalutnaja bolšaść dziejačaŭ BNR pierajechała ŭ Biełaruś i atrymała tut pasady: u Akademii navuk ci ŭ narkamatach i stała pracavać na karyść krainy. Tamu z 1925 hoda BSSR de-jure źjaŭlajecca pramym i lehitymnym spadkajemcam uradu BNR. Heta była šyroka abvieščanaja padzieja: padymicie choć padšyŭki «Savieckaj Biełarusi» za 1925 hod. Zrešty, na vystavie pra BNR, što adkryłasia ŭčora, lažyć pratakoł z archivaŭ KDB ab pieradačy paŭnamoctvaŭ — na im praŭki rukoj Ćvikieviča! Heta klučavy dakumient. Tamu paśla 1925 hoda Vasil Zacharka, jaki sam siabie abvieściŭ prezidentam, byŭ prezidentam usiaho tolki Biełaruskaj Rady — hramadskaj arhanizacyi pa fakcie, luby moža takoje stvaryć».
Marzaluk rezka adkazaŭ tym, chto sprabuje skampramietavać BNR ujaŭnym supracoŭnictvam z nacystami.
«Hetaja hramadskaja arhanizacyja Zacharki vitała Adolfa Hitlera, dziakavała za vyzvaleńnie ad balšavikoŭ 22 červienia.
I kali prypisvajuć, što mienavita «rada BNR» była kałabaranckaj arhanizacyjaj, heta chłuśnia — ni premjera, ni rady, ni ŭrada BNR nie było.
I kałabaranty, u tym liku Astroŭski, kali stvarali Biełaruskuju centralnuju radu, nie apielavali da BNR, bo vydatna viedali, što ŭradu bolš niama. A paśla vajny ŭžo znoŭ paŭstała heta pytańnie, kali viałosia zmahańnie za hrantavyja hrošy. Mikoła Abramčyk padciahnuŭ Barysa Rahulu i inšych, skazaŭ, što, nibyta, jamu Vasil Zacharka i Łarysa Hienijuš pieradali prezidenctva ŭ spadčynu. U heta navat bolšaść emihrantaŭ nie vieryła. I dakumientaŭ niama nijakich. Faktyčna heta taksama była niejkaja hramadskaja arhanizacyja, jakaja čym zajmałasia? Rekrutavańniem biełaruskich dyviersantaŭ dla zakidvańnia ŭ Nalibockuju pušču, Janku Filistoviča, naprykład. I za heta jany atrymlivali hrošy ad ZŠA. Słovam, siońniašniaja «Rada BNR» u Štatach nijakaj lehitymnaści nie maje, heta hramadskaja arhanizacyja.
Viarnusia taksama trochi nazad — nie treba abvinavačvać siońnia prychilnikaŭ palityčnaha prajektu «BSSR». Moj asnoŭny tezis — nie było tam, siarod dziejačoŭ taho času, drennych ludziej. Usie jany chacieli stvaryć biełaruskuju dziaržaŭnaść. Da revalucyi nie było nijakaj dziaržaŭnaści, u 1920 hodzie, kali treci raz adnavili Biełaruś u šaści pavietach, Łuckievič napisaŭ u svaim dziońniku: «Dziakavać bohu — maskoŭski centralizm atrymaŭ kančatkovuju parazu, ciapier Biełaruś budzie dakładna».
Zrazumiejcie, dla ich heta było kałasalnaje dasiahnieńnie [BSSR]. I krytykavać ich z pazicyi XXI stahodździa, što jany ŭ Savieckuju Biełaruś pryjechali… Nichto nie viedaŭ, u tym liku kiraŭnictva Savieckaj Biełarusi, što budzie 1937 hod.
I siońnia pazicyja dziaržaŭnych uładaŭ takaja, što šturškom da źjaŭleńnia sučasnaha razumieńnia biełaruskaj nacyi staŭ Usiebiełaruski źjezd, dalej — BNR, potym — SSSR, ciapier — Respublika Biełaruś».
