Jak na piku stalinizmu minskija studenty ŭźnialisia na pratest suprać płaty za navučańnie
Piša historyk Alaksandr Kurjanovič.
Dźvie viadučyja navučalnyja ŭstanovy krainy (BDU i BDUIR) vyrašyli padvysić ceny za navučańnie ad 1 sakavika hetaha hoda. Harantyi, što zaraz za fłahmanami adukacyi nie pojduć inšyja VNU, niama.
Cikava pryhadać, što mocnuju šokavuju terapiju ŭ vyhladzie płatnaha navučańnia ŭ VNU biełaruskija studenty paspytali jašče ŭ 1940-ja.
Ahitacyjny płakat stalinskich časoŭ.
Majecca na ŭvazie pastanova Savieta Narodnych Kamisaraŭ SSSR №1860 ad 2 kastryčnika 1940 hoda, pavodle jakoj uvodziłasia płata za navučańnie ŭ VNU. U Maskvie, Leninhradzie i stalicach sajuznych respublik jana składała 400 rubloŭ, u inšych haradach — 300. Najvyšejšaj była płata ŭ mastackich, teatralnych i muzyčnych ustanovach — 500 rubloŭ na hod (taksama ŭvodziłsia fiksavanaja płata za navučańnie ŭ 8—10 kłasach siaredniaj škoły, vučyliščach i technikumach).
Dla zavočnikaŭ płata była nižejšaja ŭdvaja.
Pastanova była ŭviedzienaja ad 1 vieraśnia 1940 hoda, h.zn. zadnim čysłom.
Stypiendyju ad 1 listapada mahli atrymlivać tolki vydatniki.
Ź niekatorymi źmianieńniami pastanova SNK SSSR №1860 praisnavała da 1956 hoda.
Takaja inicyjatyva dziaržavy mieła na mecie, pa-pieršaje, atrymać dadatkovyja hrošy (dla dalejšaj militaryzacyi); pa-druhoje, nakiravać masu moładzi ŭ ramiesnyja vučyliščy. Stalinisty razhladali ŭniviersitety jak mahčymyja ačahi valnadumstva i nie byli zacikaŭleny ŭ vialikaj kolkaści ludziej z vyšejšaj adukacyjaj.
«Prašu adličyć mianie…»
U Nacyjanalnym archivie zachavalisia spravazdačy, jakija śviedčać pra adnosiny biełaruskich studentaŭ da pastanovy №1860.
7 kastryčnika 1940 hoda zahadčyca adździeła ahitacyi i prapahandy CK KP(b)B Ryŭkina pisała, što ŭ asnoŭnym studenty nibyta padtrymlivajuć pastanovu SNK, bo jana, na ich pohlad, skiravanaja na pavyšeńnie jakaści navučańnia. Ryŭkina pryvodziła prykłady, kali baćki davali aptymistyčnyja telehramy dzieciam: nie chnykaj, dapamožam.
Adnak hučali i tryvožnyja notki. Ryŭkina kanstatavała, što ad studentaŭ masava pajšli zajavy z prośbaj adličeńnia z VNU, pieravodzie na zavočnaje albo akademičnym adpačynku.
U Minskim piedahahičnym instytucie za try dni paśla pastanovy zajavy padali 86 čałaviek (pry ahulnaj kolkaści 1500 studentaŭ), ŭ Viciebskim piedahahičnym — ad 80, u Minskim miedycynskim — ad 82.
Inšyja bajkatavali zaniatki. Pavodle infarmacyjnaj zvodki sakratara Minskaha harkama CK KP(b)B Kručkova, u Minskim piedvučyličšy imia Krupskaj 4 kastryčnika 1940 hoda na 1 i 2 kursie ranicaj adsutničali 100 čałaviek, stolki ž — na viačerniaj źmienie. U technikumie chlebapiačeńnia zaniatki prapuścili 26 čałaviek. Uvohule nie źjavilisia i studenty cełaj hrupy pieršaha kursa Viciebskaha piedvučylišča.
Administracyi VNU imknulisia pierałamić situacyju. U chod išli prafiłaktyčnyja hutarki sa studenami i baćkami, cisk. Ryŭkina adznačaje, što paśla adnoj takoj hutarki 20 studentaŭ piedinstytuta zabrali zajavy, matyvujučy heta tym, što im dapamohuć baćki.
Karcina mastaka V.M. Savickaha «Studentka-zavočnica».
Zakliki da demanstracyi
Samym niebiaśpiečnym dla administracyj VNU było, toje što studenty dazvalali sabie publičnuju krytyku. Samym apazicyjnym staŭ Minski miedinstytut. Dastatkova pryhadać niekatoryja vykazvańni. Studentka 3-ha kursa Kahan: «Hetaja pastanova SNK kontrevalucyjnaja. Źjavilisia hienierały, zastałosia ŭvieści papoŭ i ŭsio budzie pa-staromu». Studentka 2-ho kursa Bieleńkaja: «Zaraz adnolkavyja pravy narodam Anhlii, ZŠA i SSSR». Student hetaha ž VNU Čmychaŭ uvohule zaklikaŭ da demanstracyi.
Nie adstavali i inšyja. Student 3-ha kursa politechničnaha instytuta Savičaŭ paraŭnaŭ pastanovu №1860 z carskim zahadam «ab kucharčynych dziejaciach» i zajaviŭ, što, straciŭ try hady maładoha žyćcia.
Studentka 3-ha kursa Minskaha piedinstytuta Davydčyk: «Čakać lepšaha žyćcia ŭ suviazi za apošnimi zakonami nielha. Z červienia vydadzieny šerah zakonaŭ, jaki robić žyćcio našmat ciažej».
Razumnaja studentka mieła racyju. Dastatkova zhadać ukaz ab pierachodzie na vaśmihadzinny pracoŭny dzień, siamidzionny pracoŭny tydzień i zabaronie samavolnaha sychodu ź miesca pracy.
A student Minskaha technikuma chlebapiačeńnia Doŭnar dekłamavaŭ vierš rasijskaha paeta Lermantava:
Moje hriaduŝieje v tumanie, byłoje połno muki zła,
Začiem nie pozžie il nie rano mienia priroda sozdała…
Jak dakładvała Ryŭkina, usie «kontrevalucyjnyja razmovy» byli staranna zafiksavany i pieradadzieny śledčym orhanam.
U jurydyčnym instytucie studenty zdavali ŭ biblijateki padručniki z nadpisami: «Viartajem vam vašy padručniki».
Chto takija vydatniki?
Studenty šturmavali administracyi VNU pytańniami: čym ciapier adroźnivajucca savieckija studenty i studenty kapitalistyčnych dziaržaŭ? Što buduć rabić VNU, kali studenty raźjeducca pa damach? Ci budzie volnaje naviedvańnie zaniatkaŭ? Ci musiać płacić za navučańnie invalidy i siroty? Uzdymali i pytańnie abiacanaj stypiendyi.
«Źviazda» i «Sovietskaja Biełoruśsija» pieradrukavali hutarku sa staršynioj Usiesajuznaha kamiteta pa spravach vyšejšaj škoły pry SNK SSSR Siarhiejem Kaftanavym. Vysoki čynoŭnik kazaŭ, što stypiendyja za vierasień budzie vypłačana, ale tolki vydatnikam. Kab stać stypiendyjantam (pamier stypiendyi składaŭ 250—310 rubloŭ), na siesii treba było atrymać nie mienš za 2/3 adznak «vydatna» (astatnija — nie nižej za «dobra»).
S.V. Kaftanaŭ
Što da pieršakurśnikaŭ, dyk na stypiendyju mahli raźličvać vydatniki siarednich škoł, jakija prymalisia ŭ VNU biez ekzamienaŭ.
«Dzieci rabočych i sialan buduć paśvić śviniej»
Niehatyŭnaj była reakcyja baćkoŭ. Rabotnicy Viciebskaj fabryki «KIM» Dymient, Mazo, Bierman i Stronhina płakali, daviedaŭšysia pra pastanovu. Pracoŭny staličnaj typahrafii «Čyrvonaja Zorka» Rudavik kazaŭ: «Ciapier vučyć dziaciej zmoža toj, chto zarablaje 1000 rubloŭ, a dzieci rabočych i sialan buduć paśvić śviniej».
Ahulny nastroj adlustravaŭsia ŭ ananimnaj ulotcy «kontrrevalucyjnaha źmiestu», znojdzienaj 5 kastryčnika na vulicy Pulichava na dźviarach doma supracoŭnika staličnaha pramhandlu Rapaporta: «Tavaryšy baćki, što pišacca ŭ stalinskaj Kanstytucyi: hramadzianie SSSR zajmajucca biaspłatna. A hladzi što vychodzić: što niama jak z rabočaha ździerci apošnija kapiejki, dyk jany ŭstanavili svoj sabačy zahad. I tak studentu davodzicca adno z dvuch: pamierci hałodnaj śmierciu abo kidać instytut i iści pracavać na skurałupaŭ. Jany nie chočuć, kab dzieci rabočych byli jakimi-niebudź inžynierami abo technikami. A chočuć, kab pracavali na ich, jak pry cary. Dałoŭ novy ŭkaz! Pamiatajcie, što jon vas usich zakranie!».
Kiraŭnictva ŭviało pasłableńnie
Kiraŭnictva BSSR pavinna było reahavać. 22 kastryčnika 1940 hoda a vośmaj hadzinie viečara (taki paradak pracy isnavaŭ pa niepisanych stalinskich zakonach) adbyłasia śpiecyjalnaja narada u sakratara CK KP(b)B Malina z udziełam dyrektaroŭ i partorhaŭ viadučych staličnych VNU. Na naradzie pastanavili (kaniečnie, pad kantrolem Maskvy) uvieści, pačynajučy z druhoha kursa volnaje naviedvańnie traciny zaniatkaŭ i pieranieści ich bolšuju častku na ranicu i viečar, kab dniom studenty mahli padpracavać.
U suviazi z hetaj historyjaj ustaje šerah cikavych pytańniaŭ: nakolki siońnia biełaruskija studenty zdolnyja supraćstajać pastajannamu pavyšeńniu płaty za navučańnie ŭ dziaržaŭnych VNU, ci isnuje aficyjny manitorynh nastrojaŭ studentaŭ na hety kont. I, narešcie, samaje rytaryčnaje: ci ŭ stanie sučasny siaredniestatystyčny student pry akazii pracytavać Lermantava?
P.S. Est modus in rebus (Usiamu jość miaža — łac.)
