Baćki zaklikali Minadukacyi ŭziacca za biełaruskamoŭnyja sadki: «Spynicie svaje adpiski! Pabačcie realnyja siemji ź ich patrebami!»
«Ziamny pakłon siemjam i addanym svajoj spravie vychavalnikam, dziakujučy jakim my majem chacia b tyja kvołyja parastki biełaruskamoŭnaj daškolnaj i školnaj adukacyi». Baćki biełaruskamoŭnych dziaciej, Minsk, 2018.
Prablema pieršaja: nichto nie pytajecca ŭ baćkoŭ, na jakoj movie jany chočuć sadok dla dziaciej
Baćki imknucca zapisać dziaciej va ŭstanovy daškolnaj adukacyi adrazu paśla naradžeńnia, bo ahulnaviadoma, što sadki pierapoŭnieny i možna nie trapić u pažadany, kali zapisacca pozna.
Zapis adbyvajecca praz słužbu «Adno akno» ŭ rajonnaj administracyi. Heta pieršy i abaviazkovy krok pry pastanoŭcy na ŭlik. Baćki vybirajuć adzin ci niekalki sadkoŭ, u jakija chočuć addać dzicia. Abrać movu navučańnia pry hetym niemahčyma. Na pytańnie, u jakich sadkach buduć hrupy z navučańniem pa-biełarusku, śpiecyjalisty «Adnaho akna» adkazvajuć «nie viedajem», bo hrupy farmirujucca na pačatak kožnaha novaha navučalnaha hoda. Formu pastanoŭki na ŭlik supracoŭnik zapaŭniaje ŭ kampjutarnaj prahramie. Hety praces nie bačny baćkam, jany atrymlivajuć na ruki razdrukoŭku z numaram čarhi i śpisam abranych sadkoŭ. Sam błank jość tolki na ruskaj movie.
Zvyčajna na hetym etapie baćki i zdajucca, bo na rukach niemaŭla, jakoje patrabuje ŭvahi 24 hadziny na dzień, a ŭ sadok jašče tolki praz dva ci try hady. Jany zapisvajucca ŭ bližejšy i chavajuć ruskamoŭnuju razdrukoŭku ŭ sumku.
Dalej [zhodna z pastanovaj Ministerstva adukacyi Biełarusi № 234 ad 16.08.2011] dadzienyja błankaŭ uliku zanosiacca ŭ tablicu z nazvaj «Śpis dziaciej, jakija majuć patrebu ŭ nakiravańni va ŭstanovu adukacyi dla atrymańnia daškolnaj adukacyi». Hrafy z pažadanaj movaj navučańnia ŭ hetaj tablicy niama. Mienavita hetaja pastanova — hałoŭnaja pieraškoda atrymańnia biełaruskamoŭnaj adukacyi. Jana nie praduhledžvaje zbor infarmacyi pra pažadanuju movu navučańnia.
Zhodna z hetaj pastanovaj farmirujecca adna ahulnaja čarha, u jakoj biełaruskamoŭnyja dzieci, a taksama dzieci, baćki jakich chočuć addać ich u hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia, apynajucca daloka adzin ad adnaho. I navat kali ŭjavić, što baćki samaarhanizujucca i pryjduć vialikaj kampanijaj u 20-30 čałaviek u «Adno akno», kab zapisacca adzin za adnym u kankretny sadok, to i heta nie harantuje «aazis biełaruščyny», bo pierad imi akažucca zapisanymi jašče stolki ž čałaviek ź inšymi pryjarytetami.
Apošnija niekalki miesiacaŭ rajonnyja administracyi ažyvilisia i pačali prapanoŭvać upisvać movu navučańnia ŭ hrafu dla zapisu numara sadka. Ale niezrazumieła, jak jany źbirajucca vykarystoŭvajuć hetuju infarmacyju, kali pastanova № 234 nie praduhledžvaje sistematyzacyju takich źviestak.
Prablema druhaja: u siami ź dzieviaci rajonaŭ Minska niama biełaruskamoŭnych sadkoŭ
Całkam biełaruskamoŭnych sadkoŭ u Minsku dva: № 534 u Frunzienskim i № 187 u Centralnym rajonach. Tolki ŭ hetych dvuch rajonachmožna stać na ŭlik i być upeŭnienym, što tvajo dzicia budzie čuć biełaruskuju movu na zaniatkach. U inšych siami rajonach horada takich sadkoŭ niama. Adpaviedna, nichto nie viedaje, budzie stvoranaja biełaruskamoŭnaja hrupa praź niekalki hadoŭ u abranym sadku ci nie.
Navat kali vy sarvali džek-pot, i ŭ vašym dvary jość sad ź biełaruskamoŭnaj hrupaj, to šancaŭ, što vaša dzicia budzie tudy chadzić, vielmi mała. Pakul sfarmiravanuju hrupu nie daviaduć da škoły, novuju nie nabirajuć praz adsutnaść piersanału, jaki vałodaje biełaruskaj movaj.
«Stvareńnie» ŭ sadku novaj hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia taksama moža akazacca zusim nie radasnaj navinoj, bo tudy aŭtamatyčna pierachodzić nabranaja za hod da hetaha ruskamoŭnaja jasielnaja hrupa.
Šaniec navučacca pa-biełarusku milhaje pierad baćkami pry zaličeńni ŭ sadok. Jany zapaŭniajuć ankiety, dzie mohuć paznačyć movu navučańnia. Kali bolšaść baćkoŭ vykažucca za biełaruskuju movu, hrupa moža pačać navučacca pa-biełarusku. Adnak časta administracyja nastojvaje na tym, što ŭ hrupie, ruskamoŭnaść jakoj vyznačana zahadzia, nielha abrać biełaruskuju movu pry pastupleńni, bo taki paradak afarmleńnia dakumientaŭ. Zatym zahadčyk moža admović stvaryć biełaruskamoŭnuju hrupu z pryčyny niedachopu mietadyčnaha materyjału i adsutnaści vychavalnikaŭ, jakija dobra razmaŭlajuć pa-biełarusku. Prapanova znajści kvalifikavanych vychavalnikaŭ taksama adchilajecca, bo «štat ukamplektavany, i ja nie chaču jaho mianiać».
U lubym razie, miechanizm pryniaćcia rašeńnia vybaru movy navučańnia ŭ hrupie nie prapisany ŭ zakanadaŭstvie, tamu navat kali bolšaść baćkoŭ za biełaruskuju movu, nichto ničoha nie harantuje.
Prablema treciaja: vychavalniki nie viedajuć biełaruskaj movy
I ciapier najbolš istotnaje. Navat kali vam pašancavała i vy pieraadoleli ŭsie pieraškody, vaša hrupa ź biełaruskaj movaj navučańnia — absalutnaja fikcyja.
Sfarmavanaja pa ahulnaj čarzie na 90% z ruskamoŭnych dziaciej, jana z ranicy da viečara stasujecca pa-rusku. Ruskamoŭnaja kamunikacyja pačynajecca z apraŭdańniaŭ vychavalnikaŭ, što dzieci ich kiepska razumiejuć. I heta narmalna dla ruskamoŭnych dziaciej, kali ŭžo Minadukacyi tak stvaraje hrupy. Ale prachodzić miesiac, dva, hod, hady, a kamunikacyja zastajecca ruskamoŭnaj, tamu što ad vychavalnikaŭ biełaruskaj nie patrabujuć. Čamu nie patrabujuć? Tamu što bolšaść dziaciej — ruskamoŭnyja. Čamu bolšaść ruskamoŭnyja? Tamu što tak stvaraje hrupy pastanova № 234 Minadukacyi. Heta pastanova, bieź pierabolšvańnia, źjaŭlajecca padmurkam rusifikacyi hramadstva. Zrabiŭšy biełaruskamoŭnych biaspraŭnaj mienšaściu, možna rabić usio što zaŭhodna. Naprykład, siońnia vychavalnikam pa zakanadaŭstvie navat nie patrebna viedać biełaruskuju movu, kab pracavać u hrupie ź biełaruskaj movaj navučańnia!
Ale navat u vypadku, kali bolšaść dzietak u hrupie mohuć razmaŭlać pa-biełarusku, jany ŭsio adno pierachodziać na ruskuju movu, bo pa-rusku pravodziacca zaniatki muzyki, fizkultury, matematyki, pa-rusku razmaŭlajuć niani, inšyja vychavacielki, baćki dziaciej, dy navat namieśnica zahadčycy i zahadčyca. Takoje ličycca narmalnym i prymalnym u «hrupie ź biełaruskaj movaj navučańnia».
Zaniatki, jakija pavinny pravodzicca pa-biełarusku, ujaŭlajuć saboj raspovied pa-rusku pra biełaruskuju movu. Dzieci vučać biełaruskuju movu tak, jak vučyli b zamiežnuju. U małodšaj hrupie dla dziaciej ad 3 da 4 hadoŭ vychavalniki pačynajuć uvodzić biełaruskuju movu: na zaniatkach jany znajomiać dziaciej ź niekatorym biełaruskimi słovami kštałtu «dobraj ranicy» ci «smačna jeści». Što pavinny rabić na hetych zaniatkach dzieci, jakija doma ad naradžeńnia razmaŭlajuć pa-biełarusku?
Sa śviataŭ tolki kalandarnyja biełaruskija ładziacca pa-biełarusku — naprykład, Kaladki. Kali pacikavicca, jak jany prachodziać, to akažacca, što pad tradycyjnym śviatkavańniem supracoŭniki razumiejuć čytańnie biełaruskich vieršaŭ, vykanańnie biełaruskich piesień i biełaruskich narodnych tancaŭ. Kamunikacyja pry hetym idzie pa-rusku.
Možna śćviardžać, nie bajučysia pamylicca, što hrup, kudy b dzieci prychodzili i traplali ŭ atmaśfieru biełaruskaj movy, dzie b jany i ŭsie navokał razmaŭlali pa-biełarusku, ciapier nie isnuje. Toje, što Ministerstva adukacyi nazyvaje «hrupaj ź biełaruskaj movaj navučańnia» pa sutnaści źjaŭlajecca hrupaj, dzie biełaruskuju movu čujuć na niekatorych zaniatkach niekalki razoŭ na tydzień.
U całkam biełaruskamoŭnych sadkach situacyja anałahičnaja, bo tudy traplajuć dzieci pa ahulnaj čarzie. I navat u samym papularnym sadku Minska № 314, jaki daŭno viadomy jak najlepšy vybar dla biełaruskamoŭnych dziaciej i baćkoŭ, u hrupie moža akazacca tolki pałova takich dzietak.
Heta iluzija, što niedzie ŭ Minsku isnuje «pravilnaja» biełaruskamoŭnaja hrupa, jakuju treba tolki znajści. U realnaści kožny, chto akazaŭsia ŭ takoj hrupie, pieražyvaje mocnaje rasčaravańnie, bo biełaruskaj movy, za jakoj jon pryjšoŭ, u sadku nie akazvajecca. «Pakidaje ŭražańnie sucelnaj prafanacyi» — prykładna takoj farmuliroŭkaj baćki dzietak apisvajuć stanovišča ź biełaruskaj movaj u sadkach.
Uvosieni 2017 hoda nieabyjakavyja biełarusy nakiravali ŭ Ministerstva adukacyi kalektyŭny zvarot, u jakim prasili źmianić isnujučuju sistemu ŭliku dziaciej i dadać mahčymaść vybaru movy navučańnia na pieršym kroku zapisu ŭ daškolnyja ŭstanovy ー u rajonnych administracyjach. Było sabrana 482 podpisy, adnak ministerstva nie ŭbačyła prablemy.
U toj ža čas u Maładziečnie było sabrana 500 podpisaŭ za źmienu sistemy ŭliku.
U Homieli na praciahu dvuch hadoŭ baćki damahajucca stvareńnia asobnaj čarhi ŭ hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia.
Prapanovy, adrasavanyja Ministerstvu adukacyi:
— Źmianić sistemu zapisu dziaciej u sadki. Dadać hrafu «Pažadanaja mova navučańnia (biełaruskaja ci ruskaja)» u błank, jaki zapaŭniajecca pry pastanoŭcy na ŭlik u słužbie «Adno akno». Stvaryć błank na biełaruskaj movie. Vieści adkrytuju statystyku pažadańniaŭ baćkoŭ.
— Sfarmiravać asobnuju čarhu dla baćkoŭ, jakija chočuć addać svaich dziaciej u hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia. Raźmiarkoŭvać dziaciej z adnoj čarhi ŭ hrupy razam.
— Uvieści ŭ słužbovyja patrabavańni da piedahahičnych rabotnikaŭ (kvalifikacyjny daviednik) punkt pra abaviazkovaje vałodańnie biełaruskaj movaj na ŭzroŭni svabodnaha vykanańnia pracoŭnych abaviazkaŭ.
— Narmatyzavać paniaćcie «hrupa ź biełaruskaj movaj navučańnia» i jasna prapisać u zakanadaŭstvie miechanizm stvareńnia i patrabavańni da takich hrup.
— Ukamplektavać dziciačyja sadki nastaŭnikami muzyki, fizkultury i inšymi, jakija vałodajuć biełaruskaj movaj.
— Spynić štohadovuju ratacyju hrup ź biełaruskaj movaj navučańnia pa vypadkovych sadkach.
— Stvaryć u kožnym rajonie Minska całkam biełaruskamoŭny sadok. U niekatorych rajonach, dzie bolšaja kolkaść žycharoŭ, zrabić niekalki takich sadkoŭ.
— Stvaryć roznaŭzrostavyja hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia.
Prosim Ministerstva adukacyi, Kamitet pa adukacyi Minharvykankama narešcie ŭziacca za spravu. Prablema isnuje — spynicie svaje adpiski. Za bravurnymi spravazdačami varta pabačyć realnyja siemji ź ich patrebami. Ź ich pravam, zamacavanym asnoŭnym zakonam krainy, pravam, jakoje, na vialiki žal, i na 27-m hodzie Niezaležnaści zastajecca tolki na papiery. …Inakš nie «adździełacca» ad pytańnia: «A navošta vy tady isnujecie (za naš košt!), vysokija ministerstvy i viedamstvy?»
Usich nieabyjakavych čytačoŭ prosim nie zastavacca ŭ baku ad hetaj dyskusii!
* * *
Baćki taksama stvaryli anłajn-pietycyju «Pieramožam dyskryminacyju dzietak pa moŭnaj prykmiecie!», jaje moža padpisać kožny achvotny.
* * *
Ad redakcyi. Nie tak daŭno my pisali pra toje, što na sajcie Svaje.by źjaviłasia poŭnaja mapa biełaruskamoŭnych sadkoŭ i hrup Minska. Sens hetaj karty nie tolki ŭ tym, što ŭsie sadki sabranyja ŭ adnym miescy, ale i ŭ tym, što pad kožnym luby moža pakinuć svoj vodhuk i vyznačyć rejtynh pa peŭnych paramietrach, u tym liku moŭnym. Baćki, jakija napisali hety zvarot da Ministerstva adukacyi, praviali tytaničnuju pracu i sabrali źviestki pra ŭsie 102 hrupy ź biełaruskaj movaj navučańnia ŭ stalicy. Pa hetaj spasyłcy vy znojdziecie padrabiaznaje apisańnie situacyi pa kožnym z sadkoŭ.
