Ahna, Biruta, Kaciaryna… Viadomyja i nieviadomyja kachanki biełaruskich manarchaŭ
Vychad rasijskaha filma «Macilda», jaki raskazvaje pra adnosiny baleryny Macildy Kšesinskaj i cesareviča Mikałaja Alaksandraviča, budučaha impieratara Mikałaja II, vyklikaje šał u «pravasłaŭnaj hramadskaści». A što było ŭ nas? Ci mieli kachanak biełaruskija kiraŭniki minułaha? I chto byli hetyja žančyny? Pačniom ad staražytnaści.
Biezymiennyja nałožnicy
Pra luboŭnyja pryhody połackich kniazioŭ letapisy nie danieśli navat skupych źviestak. I čaho jašče chacieć ad takoha cenzuravanaha žanru. «Savieckaj Biełarusii» navat nie śniŭsia toj impet, ź jakim usio ideałahična nieadpaviednaje vykreślivałasia ź siaredniaviečnych chronik. Ale
pra noravy toj epochi možna mierkavać pa tym, što ŭ kijeŭskaha kniazia Uładzimira (?—1015) było ci to 900, ci to 2000 nałožnic.
Viadoma, chryścijanstva patrabavała manahamii. Moža, heta i było pryčynaj taho, što źviestki pra kachanak Usiasłava i Bračysłava nie zachavalisia ŭ letapisach?
Ahna i Mindoŭh
Piačatka Mindoŭha, kala 1255 hoda.
Što ž kazać pra pieršych kniazioŭ litoŭskich — jazyčnikaŭ. Charakternaja historyja adbyłasia ŭžo z stvaralnikam biełaruska-litoŭskaj dziaržavy — Mindoŭham (1195—1263). Jon mieŭ žonku Martu, a paśla jana raptoŭna pamierła. Na pachavańnie pryjechała Ahna, siastra Marty. Jana była zamužam, ale Mindoŭh prosta ŭziaŭ i pakinuŭ jaje pry sabie, spasłaŭšysia na apošniaje žadańnie pamierłaj.
Ci była Ahna paśla zakonnaj žonkaj Mindoŭha — niajasna, jak niajasna i toje, dzie była miaža miž zakonnaściu i niezakonnaściu ŭ hetym pytańni. Mindoŭh, aproč Marty, mieŭ i inšych žonak, dyj Martu jon u svoj čas uziaŭ, zabiŭšy jaje pieršaha muža i jaho bratoŭ.
Paźniej Daŭmont, muž Ahny, zhavaryŭšysia ź inšymi pakryŭdžanymi, zabiŭ Mindoŭha. Što stała z Ahnaj — nieviadoma. Daŭmont paśla byŭ pskoŭskim kniaziem i navat byŭ kananizavany. Na ikonie CHIII stahodździa pobač ź im vyjaŭlenaja žonka, jakuju zvali Maryja Dźmitryjeŭna.
Biruta i Kiejstut
Byvali kachanki, jakija paśla rabilisia zakonnymi žonkami vialikich kniazioŭ. Takaja historyja Biruty i Kiejstuta. Jak kaža padańnie, małady Kiejstut, syn vialikaha kniazia Hiedymina, sustreŭ pryhažuniu Birutu niedaloka ad Pałanhi, siońniašniaha znakamitaha kurortu. Dziaŭčyna tak spadabałasia kniažyču, što toj prosta vykraŭ jaje. A Biruta była vajdełotkaj — pahanskaj manaškaj, abiacanaj baham, i zamuž joj vychodzić zabaraniałasia.
Biruta. Ramantyčnaja vyjava XIX st.
Ale bahi daloka, a ŭsiemahutny Hiedymin — pobač… Pahanskija žracy paŭpiralisia dla paradku — i dali dazvoł na šlub. Tym bolš sama Biruta była jaŭna nie suprać. Jana naradziła Kiejstutu jak minimum šeść synoŭ, siarod jakich byli budučyja vialikija kniazi Vitaŭt i Žyhimont.
Manahamny Vitaŭt
Vitaŭt Vialiki, pa śviedčańni chranistaŭ, byŭ vialikim šanavalnikam žanočaj pryhažości. Časam jon navat kidaŭ pasiarod važnaha pachoda vojska, kidaŭ surjoznuju naradu dy imčaŭsia da čarhovaj kachanki. Mahčyma, hetym i tłumačylisia jaho vajskova-palityčnyja parazy hadoŭ da 50-ci. A jak nahulaŭsia — staŭ vialikim kniaziem, uziaŭsia jak śled za kryžakoŭ, tataraŭ, Maskvu…
Vitaŭt z žonkaj Hannaj.
Kaciaryna Ochštat i małady Žyhimont
Maraŭskaja arystakratka Kaciaryna Ochštat ź Cielnicaŭ była maci vilenskaha biskupa Jana — taho samaha, u jakoha Francysk Skaryna byŭ sakratarom. A baćkam biskupa Jana byŭ ni chto inšy, jak karol Žyhimont Stary.
Praŭda,
kali hetaja suviaź pačałasia, Žyhimont Kazimiravič nie byŭ jašče ni karalom, ni starym, a mieŭ kala tryccaci hadoŭ. Z Kaciarynaj prync paznajomiŭsia pry krakaŭskim dvary. Ich suviaź była praciahłaj: aproč Jana, jany pryžyli dźviuch dačok.
Kazali, što i treciaja dačka Kaciaryny, krasunia Bieata Kaścialeckaja, taksama była ad Žyhimonta, a nie ad zakonnaha muža.
Pryhažunia Bieata Kaścialeckaja, mahčyma, taksama była dačkoj karala Žyhimonta.
Paźniej Žyhimont staŭ karalom, ažaniŭsia ź italjankaj Bonaj Sforca, prydbaŭ mianušku Stary, ale pamyłak maładości nie adrakaŭsia.
Dočkam padabraŭ mužoŭ: adnoj — karaleŭskaha sakratara, druhoj — hrafa de Manfora, treciaj — mahnata Astrožskaha. Pra adukacyju Jana dbaŭ, zrabiŭ jaho vilenskim biskupam u dvaccać ź niečym hod. Jan byŭ i padobny da baćki: zdaravienny, čornabarody, z masiŭnym «jahiełonaŭskim» nosam.
Barbara
Zakonny syn Žyhimonta Staroha taksama byŭ zamiašany ŭ amurnaj historyi.
Jana pačałasia ŭ Hieranionach, kudy małady Žyhimont Aŭhust pryjechaŭ prymać pad svaju ruku majomaść zaŭčasna pamierłaha mahnata Stanisłava Haštalda. Na parozie majontka jaho sustreła nizkim pakłonam maładaja ŭdava Stanisłava — Barbara z Radziviłaŭ…
Tak vyhladała Barbara Radzivił. Abličča rekanstrujavanaje antrapołahami pa jaje pareštkach.
Razznajomiŭšysia, jany sustrakalisia i ŭ Vilni, dzie Barbara mieła kamianicu niedaloka ad zamka. Tam Žyhimont Aŭhust i naviedvaŭ jaje. Ale nie było ničoha tajemnaha, pra što nie daviedalisia b braty kachanki — Mikałaj Čorny i Mikałaj Rudy. Zaśpieŭšy raz karala ŭ pakojach siastry, jany prapanavali jamu vybar: šlub abo skandał. Žyhimont Aŭhust vybraŭ šlub.
Dačka laśničaha i Batura
Surovy karol-transilvaniec Ściapan Batura nie tolki vajavaŭ z Maskvoj za Połack i zasnoŭvaŭ navučalnyja ŭstanovy. Było ŭ jaho, vidavočna, i asabistaje žyćcio, tym bolš, što z zakonnaj žonkaj, na 10 hadoŭ starejšaj, adnosiny ŭ karala nie skłalisia. Kab mieniej ź joj bačycca, Batura prapadaŭ na ŭschodnim froncie, a jašče čaściej — u pryfrantavym Hrodnie.
Karol Ściapan.
Dzieści ŭ navakolnych puščach i stajała taja leśničoŭka, u jakoj stomleny palavańniem karol spatkaŭ čaroŭnuju dačku leśnika. Kažuć, jana navat naradziła Baturu syna. Ale nie imionaŭ, ni źviestak pra dalejšyja losy ŭdzielnikaŭ hetaj historyi niama.
Kaciaryna II i Stanisłaŭ Aŭhust
Nu a samaja statusnaja kachanka była ŭ apošniaha karala Rečy Paspalitaj — Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha. Ni mnoha, ni mała — impieratryca rasijskaja Kaciaryna II.
Jana ŭpadabała maładoha aficera Paniatoŭskaha, jaki pryjechaŭ u Pieciarburh u śvicie anhlijskaha pasła. Mnohija — u tym liku i zakonny muž Kaciaryny II, impieratar Piotr III — byli peŭnyja, što dačka Kaciaryny, Hanna, jakaja naradziłasia ŭ 1757, była ad Paniatoŭskaha.
Hieapalityčnyja nastupstvy hetaj suviazi byli katastrafičnyja: Kaciaryna II z dapamohaj podkupu i siły zrabiła Paniatoŭskaha karalom Rečy Paspalitaj, a paśla anieksavała dziaržavu, padzialiŭšy jaje z Prusijaj i Aŭstryjaj…
Słovam, budźcie abačlivyja ŭ vybary siabrovak, a jak aženiciesia — trymajciesia šlubnych abaviazkaŭ!
