Biełarus piać hadoŭ pražyŭ na Jamale. Hutarka pra purhu, niencaŭ, ałkahol i hrošy
Pavieł Batujeŭ z Salihorska ŭ Biełarusi pracavaŭ elektrykam. U 2012 hodzie Pavieł razam z žonkaj pierajechaŭ na Jamał. Tam u jaho naradzilisia dzieci — syn Kazimir i dačka Jadviha. Letam 2017 Batujeŭ viarnuŭsia ŭ Biełaruś, «NN» pahutaryła ź im pra paŭnočny byt.
«Naša Niva»: Ci byli ŭ vas niejkija ŭjaŭleńni pra Poŭnač pierad pajezdkaj i ci supali jany z realnaściu?
Pavieł Batujeŭ: Kali ja tudy jechaŭ, to dumaŭ, što tam zaŭsiody choładna. Nasamreč ža, jak kaža narodnaja mudraść, akazałasia, što «nie byvaje vielmi choładna, byvaje mała adpaviednaj vopratki». Taksama ja dumaŭ, jak by heta bolš miakka skazać, što tam nie zusim cyvilizacyja. Dyk hetyja čakańni apraŭdalisia na ŭsie sto pracentaŭ. U našym pasiołku Siejacha (adny miascovyja kazali, što nazva značyć «raka, jakaja śpiavaje», inšyja kazali prosta «vuście») adsutničała infrastruktura, niejkaje kulturnaje žyćcio, kiepska pracuje internet (jašče jon vielmi darahi), mabilnaja suviaź (pracuje epizadyčna). Z kulturnaha žyćcia mahu zhadać tolki «Što? Dzie? Kali?». Kožnaje pradpryjemstva, jakoje jość u siale, hulaje ŭ «ŠDzK», maje svaju kamandu. Turniry pravodzilisia dzieści raz na dva miesiacy.
«NN»: Kolki ludziej žyło ŭ vašym pasiołku?
PB: Razam z navučencami škoły-internata — kala 2 tysiač. Moładzi davoli šmat. 80% nasielnictva — heta niency, u ich vialikaja naradžalnaść. Nakolki ja zaŭvažyŭ, ludzi imknucca zastacca na tym miescy, adkul pachodziać. Ja amal nie čuŭ historyi, kab maładyja pierabiralisia ŭ Salechard ci stalicu vobłaści Ciumień. Na vučobu — tak, časam jeździać, ale potym viartajucca dachaty.
«NN»: Vialikaje adroźnieńnie pamiž niencami i ruskimi?
PB: Absalutna vialikaje. Jany viaduć rozny ład žyćcia. Kali kazać pra tych niencaŭ, što žyvuć u siale, to mnohija ź ich stracili svaje karani, mnohija zusim nie viedajuć svajoj movy ci viedajuć jaje niedastatkova dobra. Kali ž kazać pra tych, chto žyvie ŭ tundry, to hetyja ludzi, chutčej, nie viedajuć ruskaj movy, jeździać u samarobnych nartach, chodziać u samarobnaj vopratcy. Pry hetym navat u tundry jość elemienty cyvilizacyi: jany majuć śniehachody, hienieratary, navat spadarožnikavaje telebačańnie jość u čumach. Ja byŭ tolki ŭ takich łubočnych čumach, jakija vystaŭlajuć na Dzień alenievoda, u sapraŭdnych byvać nie davodziłasia.
«NN»: A za košt čaho vyžyvajuć tyja niency, što žyvuć u tundry?
PB: Heta tradycyjnyja promysły: aleniehadoŭla, zbor pantaŭ (rahoŭ) — jany dosyć doraha kaštujuć, kala 30 dalaraŭ za kiłahram. Zdajuć aleniaŭ na miasa, vyrablajuć šmat čaho sa skury alenia — boty, pantofli. Skažam tak, što heta ŭsio taksama nie tannyja tavary. Kaniečnie, ryba, palavańnie. Amal kožny nieniec maje strelbu — heta nie chobi, a nieabchodnaść. Što tyčycca ryby, to niency majuć peŭnuju kvotu na jaje łoŭlu. Naprykład, kali rybu budzie łavić zvyčajny pasiałkovy ruski, to heta budzie ličycca brakańjerstvam i jon moža atrymać za heta niemały štraf, to dla nienca budzie dziejničać kvota, bo heta nieabchodna dla padtrymańnia tradycyjnaha ładu žyćcia. Tyja ludzi, što žyvuć u tundry, atrymlivajuć tak zvanyja «kačavyja», to bok dziaržava płacić za toje, što jany žyvuć u takich niespryjalnych umovach. Nakolki ja pamiataju, heta nie duža vialikija hrošy — kala 2000 rubloŭ na čałavieka ŭ miesiac.
«NN»: Ci vyvučajecca ŭ škołach nienieckaja mova?
PB: Tak, vyvučajecca. U pasiołku była škoła-internat, bo baćki dziaciej žyvuć u tundry. Dziaciej naprykancy žniŭnia źbiraje viertalot i advozić u škołu. Faktyčna baćkoŭ dzieci bačać dva-try razy na hod. U mai ž dziaciej raźbirajuć, niedzie sami baćki pryjazdžajuć na śniehachodzie, dzieści znoŭ viertalotam razvoziać pa rodnych čumach.
«NN»: Pavieł, ci ŭdałosia vam vyvučyć choć niešta na miascovaj movie?
PB: Naturalna, adrazu pa pryjeździe vyvučyŭ paru słovaŭ, kab vitacca ci raźvitvacca. U mianie było bahata supracoŭnikaŭ niencaŭ, tamu ja vyvučyŭ frazu: «Idzi pracuj». Kali ja zvaniŭ na poštu, to moh papytacca pa-nieniecku, ci jość pasyłki dla Batujeva.
U realnaści mova vielmi składanaja, tamu navat skazać, što ja jaje zasvoiŭ, chaj navat na pobytavym uzroŭni, budzie pierabolšvańniem. Vyvučyŭ tolki samyja nieabchodnyja dla mianie 20—30 słovaŭ. Nielha skazać, što niency poŭnyja braterskaj lubovi da tych, chto pryjazdžaje da ich. Ale ŭ adkrytuju ahresiju heta nie pierarastaje. Byvali niekalki razoŭ razmovy, maŭlaŭ, voś ty siudy panajechaŭ, u ciabie takaja dobraja praca. Na heta ja adkazvaŭ prosta: kab u vas była adpaviednaja adukacyja, to ja b nie pryjechaŭ siudy i vakansii takoj by nie isnavała.
«NN»: A ŭ čym zaklučałasia vaša praca?
PB: Ja byŭ načalnikam učastka ciepłazabieśpiačeńnia. U maim padparadkavańni było čatyry kacielni, stancyja vodaačystki. Maja praca zaklučałasia ŭ tym, kab pa mahčymaści heta pracavała bieź pierabojaŭ. Kali marazy dachodzili da minus 50, to ŭsie zboi ŭ ciepłazabieśpiačeńni mahli b skončycca vielmi kiepska dla pasiołka. U majoj pracoŭnaj knižcy navat jość padziaka za likvidacyju nastupstvaŭ štormu. U lutym 2013 hoda tam była prosta piakielnaja purha. Paryvy vietru dachodzili da 40 mietraŭ za siekundu, zryvała dachi, rvała draty enierhazabieśpiačeńnia. My potym mieli z hetym šmat kłopatu. Ja pamiataju, što syšoŭ na pracu ŭ piatnicu a 6 ranicy i viarnuŭsia ŭ subotu a 7 viečara. Vyjšli ŭsie, tam realna viałasia havorka pra vyžyvańnie.
«NN»: Bura ŭ nas i bura na Poŭnačy — heta absalutna roznyja rečy?
PB: Kali ja čuŭ słova «purha», to mnie ŭjaŭlałasia takaja zavirucha, biaskryŭdnaja, mileńkaja, fotki dla instahrama. Ale na spravie heta zusim nie tak. Časam viatry dachodzili da takoha, što mianie, čałavieka, u jakoha bolš za 100 kiłahramaŭ vahi, źbivała z noh. Śniehu ŭ purzie stolki, što bačnaść moža źmianšacca da 4—5 mietraŭ. Kali ty vyjdzieš u siało, to možaš zabłukać, bo niama nijakich aryjenciraŭ, tolki śnieh-śnieh-śnieh. Dychać vielmi ciažka, śnieh baluča siače pa tvary. Adčuvańnie takoje, što ty na chutkaści hałavu z mašyny vysunuŭ. Rekordnaja purha pry mnie praciahvałasia 8 dzion. U kaho praca źviazanaja ź niejkaj bieśpierapynnaj vytvorčaściu, jak u mianie, vymušanyja byli chadzić na pracu pry lubym nadvorji. U mianie byli realnyja vypadki, kali byŭ vymušany paŭźci na pracu, bo nie moh ustać.
«NN»: Ludzi časta hinuć u takich umovach?
PB: Faktyčna kožnuju zimu niechta hinuŭ. Hetaj zimoj zahinuŭ adzin nieniecki chłopčyk. Jamu było 3 ci 3,5 hady. Niency zvyčajna pryviazvajuć svaich dziaciej za pojas, kab jany nie dabralisia da piečki i nie vyleźli z čuma. Maci adyšła ad čuma litaralna na 200 mietraŭ u pałonku pa vadu, jak pačałasia purha. Dzicio było nie pryviazanym, tamu zhubiłasia. Znajści kahości ŭ purhu amal niemahčyma, bo ŭsio zahłušaje hetaje skavytańnie purhi, kryčy nie kryčy. Nie mahli praz heta vyklikać i viertalot. Navat u darosłaha ŭ takich umovach nie było b šancaŭ vyžyć.
«NN»: Kolki doŭžycca tam zima?
PB: Śnieh u luboj kolkaści moža vypaści ŭ luby miesiac. Pastajanny ž śnieh vypadaje dzieści ŭ druhoj pałovie vieraśnia, byvała, što my ź dziećmi 18 vieraśnia ŭžo lapili śniehavikoŭ, a sychodzić u siaredzinie červienia. U lipieni admiarzaje zaliŭ, Obskaja huba. Aciaplalny siezon skančvajecca litaralna na miesiac, miesiac, kali možna pravieści ŭsie ramontnyja raboty — heta častka lipienia i žniŭnia.
«NN»: Ci ŭźnikali ŭ vas prablemy praz palarnuju noč?
PB: Nie, nijakich. Ja raniej dumaŭ, što palarnaja noč — heta jak vyjści ŭ Biełarusi na vulicy a druhoj nočy. Absalutnaja ciemień. Ale heta zusim nie tak. Palarnaja noč aznačaje, što sonca nie padymajecca nad dalahladam. Pieršyja dni palarnaj nočy navat možna bačyć soniečnaje śviatło, ale sam dysk nie źjaŭlajecca. Absalutnaj ciemry ŭdzień niama, chutčej šerań. Mnie heta dyskamfortu nie dastaŭlała. A 12-j ty idzieš na abied i vakoł dosyć śvietła, ale ŭ 15—16 užo sapraŭdnaja noč. Mnie bolš nie padabaŭsia palarny dzień, kali sonca ŭvieś čas na dalahladzie. Son parušajecca, treba ŭvieś čas zaviešvać vokny. I doŭžycca takoje bolš za dva miesiacy. Jašče jość tak zvanyja biełyja nočy, kali sonca spuskajecca za dalahlad na 20, 30 chvilin, na hadzinu. U mianie niama asablivaj mieteazaležnaści, tamu, naadvarot, navat było cikava.
Bačyŭ paŭnočnaje źziańnie. Kali pieršy raz ubačyli z žonkaj hetuju źjavu, to było sucelnaje rasčaravańnie. Heta byŭ taki zialony statyčny tuman pałasoj na niebie. Absalutna ŭjaŭlałasia pa-inšamu. My jašče spytali ŭ žančyny, jakaja prachodziła mima: a što heta takoje? Jana pahladzieła na nas jak na durniaŭ i adkazała, što heta źziańnie. A potym akazałasia, što takija źziańni, jak pakazvaje National Geographic, byvajuć dosyć redka. Kab byŭ niabiesny fotašop i nieba pieralivałasia ŭ roznych kolerach, byvaje dva-try razy na hod. Zusim nieabaviazkova, što ty jaho pabačyš. Jana źjaŭlajecca niečakana — raz i ŭsio nieba ŭ ahni. U mianie byvała, što ja bačyŭ u fortku paŭnočnaje źziańnie, chapaŭsia za štatyŭ i fotaaparat, vybiahaŭ na vulicu, a fotkać užo nie było čaho. A byvała takoje, što visieła ŭ niebie pa šmat hadzin.
«NN»: Ja čuŭ pra takuju cikavuju źjavu, jak miražy na poŭnačy.
PB: Tak, sutykaŭsia i z takim. Kali pabačyŭ upieršyniu, to nie pavieryŭ. Vakoł usie kazali, što heta miraž. Ja išoŭ dachaty, heta było paśla 9 viečara, baču — niejkija ahni, takoje adčuvańnie, što heta pasiołak ci mašyny jeduć, ale mašyny tam jechać nie mahli. Pryjšoŭ dadomu, zahuhliŭ, akazałasia, što na Poŭnačy dosyć raspaŭsiudžanaja źjava ŭ suchi maroz, kali niama vietru, tumanu. Byŭ bačny pasiołak Sabieta, dzie zdabyvajuć hazakandensat. Ja bačyŭ navat fakieł, u jakim zharaje spadarožnikavy haz. Adlehłaść ža da hetaha pasiołka 140 kiłamietraŭ.
«NN»: Dzie vy tam žyli?
PB: Z žyllom usio cikava. Pieršy čas, pakul ja byŭ na vyprabavaŭčym terminie, ja žyŭ u internacie. Na ahramadny internat, moža, žyło 5 čałaviek. Kali vyprabavaŭčy termin skončyŭsia, mnie vydali słužbovaje žyllo — bočku. Heta samaje dziŭnaje žyllo ŭ maim žyćci. Heta takaja cysterna, padzielenaja na adsieki. Kali ŭ haspadara ruki rastuć adkul treba, to tam jon robić duš, prybiralniu, kali nie, to na vyhody — na vulicy. U mianie bočka była z dušam, ja sam darabiŭ tam prybiralniu. Pa zručnaści vykarystańnia — heta takaja adnapakajovaja kvatera. Tam było dosyć ciopła, nie mierźli tam ni razu. Adzinaje, padčas purhi žyllo trochu chistaje, bo jano staić na palach, tam usio žyllo na palach. I kali purha vielmi mocnaja, to ŭražańnie, što jedzieš u traktary pa viaskovaj darozie.
Z maim karjernym rostam mnie vydali inšaje žyllo, tak zvany bałok. Heta takaja niekapitalnaja pabudova z druzu, došak, ababitaja rubieroidam. Źniešnie heta vyhladaje nie duža prezientabielna, ale ŭnutry — zvyčajnaja kvatera. Ciopłaja, z usimi vyhodami.
«NN»: A ź ježaj što?
PB: Ź ježaj bolš składana. Letam pa Obskaj hubie pryjazdžajuć karabli, tak zvanyja płyvučyja kramy. My spačatku z žonkaj rahatali, bo heta vielmi śmiešna, kali prychodzić karabiel i ŭvieś narod idzie na zakupy. Tam možna kupić usio — ad ježy da kvadracykłaŭ. Kali ŭ ich čahości niama, to damaŭlaješsia: chłopčyki, pryviazicie mnie nastupny raz kanapu. Muzyka tam ihraje, jak u biełaruskich maršrutkach, usio heta vyhladaje vielmi kałarytna.
Kali zima i vodnaha šlachu niama, to prabivajucca «zimniki» — mašyny ź ježaj. Byvaje, što ich zaśpiavaje purha i jany niekalki dzion stajać u darozie, ježa pryjazdžaje pieramarožanaja. Šlach ad Salecharda da pasiołka jany mohuć prajści za dva dni, a mohuć za tydzień. Ad hetaha zaležyć jakaść praduktaŭ.
Kali ž niama ni karabloŭ, ni zimnikaŭ, to składana: niama ni harodniny, ni sadaviny. U kramach u asnoŭnym krupy, kansiervy, toje, što nie vielmi chočacca ŭžyvać. Vielmi dobraja situacyja tam ź miasam. Alenina — narmalnaje miasa i kaštuje niašmat. Ale kali ty tam siadziš 10 miesiacaŭ, to pierad adpačynkam užo hladzieć na hetuju aleninu nie možaš. Chočacca narmalnaj śvininy ci luboha inšaha miasa.
«NN»: A z rybaj što?
PB: Cudoŭna ŭsio. Da taho, jak ja pajechaŭ na Poŭnač, rybu amal nie ŭžyvaŭ. A praz hod jeŭ u lubym vyhladzie: vialenuju, sušanaju, vendžanuju, syruju.
Ryba śviežaja, jość uvieś čas. Mnie jašče pašancavała, što było šmat supracoŭnikaŭ niencaŭ. A niency nie jaduć nijakaj inšaj ryby, aproč toj, što ź sierabrystaj łuskaj. Jość, naprykład, takaja ryba, jak charyus, ale ŭ jaje čornaja łuska, tamu pavierji zabaraniali jaje jeści. Niency jaje prosta razdorvali, tamu ja ŭvieś čas byŭ z rybaj.
«NN»: Biełaruskija tavary tudy dachodziać?
PB: Tak, jość biełaruskaja harełka. Jość rahačoŭskaja zhuščonka. Ja niekalki razoŭ bačyŭ, jak tundravyja niency stajali pa jaje ŭ čarzie. Heta adzin ź ich ulubionych praduktaŭ. Adzin čas tam navat byli niejkija kumpiaki Hrodzienskaha miasakambinata, ja nie ŭjaŭlaju, jak ich tudy davozili. Da biełaruskich praduktaŭ isnuje vialiki santymient. Biełaruskaje — značyć jakasnaje.
«NN»: Ci šmat pjuć na Poŭnačy?
PB: Šmat. Mahčyma, ludzi prosta nie ŭjaŭlajuć, jak možna bavić čas pa-inšamu. Za knižkaj ci niejak jašče. Šmat pjuć niency. Jany praz svaje fizijałahičnyja asablivaści chutka śpivajucca. Ja b skazaŭ, što pjuć našmat bolej, čym u Biełarusi. Možna skazać, što ŭsia maja karjera na Poŭnačy budavałasia praz ałkahol. Kali mianie ŭziali na pracu, to načalnik učastka byŭ u zapoi — i mianie ŭziali majstram, kab ja pierajmaŭ dośvied. Kali praz hod ja viartaŭsia, to dyrektar mianie vinšavaŭ prosta na viertalotnaj placoŭcy z tym, što ja novy načalnik učastka. Bo były znoŭ syšoŭ u zapoj. Jašče praz hod ja vykonvaŭ funkcyi hałoŭnaha inžyniera, i tam nie abyšłosia biez ałkaholu.
«NN»: A što tam z balnicami, daktarami?
PB: Tam jość balnica. Apošnija hady tam byŭ piedyjatr. Da hetaha byŭ tolki hałoŭny doktar — chirurh. Ja byŭ u balnicy, mnie akazali tam narmalnuju dapamohu. A sioleta tam lažali maje dzieci — u ich była vysokaja tempieratura. U Rasii abaviazkovaje miedyčnaje strachavańnie, u mianie hetaha dakumienta nie było. Adpaviedna balnica mnie vykaciła kruhłuju sumu za piać dzion, što syn i dačka praviali ŭ balnicy, — 50 tysiač rubloŭ (1500 rubloŭ). Za piać dzion u viaskovaj balnicy — heta niejak zamnoha. Kali zdarajecca niešta ekstremalnaje, to isnuje sanitarnaja avijacyja, jakaja transpartuje ludziej u Salechard albo ŭ rajonny centr Jar-sale.
«NN»: Ci ŭdałosia ŭ vyniku dasiahnuć svajoj mety — zarabić hrošaj?
PB: U mianie hałoŭnaj metaj byli navat nie hrošy. Paciahnuła na Jamał praz prahu pryhodaŭ, hrošy byli druhasnymi. Adnak i pieršaj mety, i druhoj udałosia dasiahnuć.
«NN»: Što b paraiŭ biełarusam, jakija chočuć jechać na Poŭnač?
PB: Składanaje pytańnie. Kali b ja viedaŭ usie biurakratyčnyja momanty, to moh by nie pajechać. Tudy niama sensu jechać na karotki termin. Kali ty pracuješ lehalna, to zarobak raście ŭ ciabie na 10% u hod. Mnie traplalisia biełarusy, jakich padmanuli na Poŭnačy, jany sudzilisia navat. Praca musić być lehalnaj. Pieršy hod hrošaj chapaje tolki na charčavańnie i vopratku. Naŭrad ci možna znajści pracu, dzie hrošy ŭdasca zarabić užo ŭ pieršy hod.
