Suvierennaja hulnia z rehistrami: šviejcarskaja piśmieńnica pra apošni zbornik Razanava
Nie adnym Marcinovičam žyvicca zachodniaje ŭjaŭleńnie pra biełaruskamoŭnuju litaraturu. «Neue Züricher Zeitung» («Novaja Ciurychskaja hazieta») prezientavała čytačam Alesia Razanava. Litaraturaznaŭca i piśmieńnica Ilma Rakuza vysoka acaniła adnu z apošnich knih paeta.
Tvorčaść Razanava asabliva cikavaja ŭ niamieckamoŭnaj prastory tamu, što jon piša ŭ tym liku i pa-niamiecku. Mienavita apošniamu zborniku jaho niamieckamoŭnych tvoraŭ — «Von nah und fern» (kniha vyjšła ŭ Minsku ŭ 2016-m) — pryśviečany nievialiki stanoŭčy vodhuk Rakuzy.
«Chto viedaje Alesia Razanava? Najbolš značny biełaruskamoŭny paet sučasnaści zamkniona žyvie ŭ Minsku, nie robić šumu sa svajoj asoby, i nastojliva piša svaje tvory, jakija miž tym naličvajuć užo ahułam tuzin tamoŭ. Jahonaja apošniaja paetyčnaja praca stanović dyjałoh z tvorami pieršadrukara Francyska Skaryny, jaki piaćsot hadoŭ tamu pierakłaŭ Psałtyr na starabiełaruskuju movu», — pačynaje Ilma Rakuza svoj artykuł.
Paśla hetaj ahulnaj prezientacyi jana znajomić čytača bližej ź bijahrafijaj Razanava, adbirajučy ź jaje najbolš istotnyja momanty. Takimi stanoviacca jahonaja viaskovaja sacyjalizacyja (jana maje značeńnie, bo adbyłasia ŭ «movie biełaruskaj vioski»), kanflikt z savieckaj uładaj u pieryjad paśla Pražskaj viasny (pratest suprać rusifikacyi i vyklučeńnie z BDU). Jana źviartaje ŭvahu na žanravuju raznastajnaść tvoraŭ biełaruskaha paeta («paety, aleharyčnyja prazaičnyja minijaciury, afarystyčnyja refleksii i karotkija vieršy nakštałt chajku»).
Nieminuča źjaŭlajecca ŭ bijahrafii paeta i biełaruski prezident: «Darma što jon [Razanaŭ] unikaje palityčnych źmiestaŭ, niekatoryja aleharyčnyja teksty z krytyčnym u dačynieńni da režymu adcieńniem prynieśli paetu zabaronu drukavacca na niekalki hadoŭ». Zaviaršajecca heta ŭsio emihracyjaj: z 1999-ha Razanaŭ pieryjadyčna zaprašaŭsia ŭ Hiermaniju, Aŭstryju i Šviejcaryju, dzie vychodzili jahonyja pierakłady, a ź niejkaha času i ŭłasnyja tvory, napisanyja pa-niamiecku.
Niamieckaja paezija ŭ vykanańni Razanava ŭjaŭlajecca pazityŭnym vynikam niespryjalnych žyćciovych i palityčnych akaličnaściaŭ. Rakuza nadzvyčaj vysoka aceńvaje jahonyja paetyčnyja sproby ŭ niamieckaj movie, nazyvajučy ich «suvierennaj hulnioj z rehistrami». Zvyš za toje: «heta naohuł udajecca ź ciažkaściu, razhladać jaho jak nia-nośbita movy». Ale najpierš cikava, adznačaje recenzientka, što navat u zamiežnaj movie Razanaŭ zastajecca viernym sabie.
Tvorčaść Razanava charaktaryzujecca, na dumku Rakuzy, łakaničnaściu, sumieščanaj z hłybokim sensam i humaram. Asablivuju rolu pry hetym vykonvaje jahonaja schilnaść da «hukavoha boku movy». Hulnia z suhuččami i karaniami słoŭ, ryfmami i namiokami, adnak, nie stanovicca samametaj — praź ich paet imkniecca vyjavić «sutnaść» pradmieta havorki.
«Rabota paetyčnaha ŭščylnieńnia» maje na mecie, padsumoŭvaje ahladalnica, «vyjavić istotnaje, ale biez dydaktyčnaha ŭkazańnia». Heta dasiahajecca ŭ tym liku dziakujučy prychilnaść paeta da paradaksalnych pavarotaŭ i niečakanych efiektaŭ słoŭnaj hulni.
Ales Rasanau: Von nah und fern. Neue Wortdichte. Verlag Logvinau, Minsk 2016. 143 S.
* * *
Ilma Rakuza — doktar fiłasofii. Naradziłasia ŭ 1946-m u Słavaččynie ŭ słavacka-vienhierskaj siamji. Vyvučała słavistyku ŭ Ciurychu, Paryžy i Leninhradzie. Doŭhi čas pracavała va ŭniviersitecie Ciurycha, ciapier — svabodnaja aŭtarka. Piša dla «Die Zeit» i «Neue Züricher Zeitung».
