#JanieBajusiaSkazać z 1831 hoda: sprava ab zhvałtavańni šlachcianki Ahaty Ždanovičaŭny

Tolki niadaŭna schłynuła chvala, uźniataja akcyjaj #JanieBajusiaSkazać, što niekalki tydniaŭ trymała ŭvahu hramadstva strašnymi historyjami pra pieražyty žančynami seksualny hvałt. Mnohija achviary raspaviadali pra vypadki, jakija adbylisia ź imi 10, 20, 30 hadoŭ tamu…

Mnie na vočy trapiłasia historyja, jakaja adbyłasia ŭ biełaruskaj vioscy 185 hadoŭ tamu. Jak tady prachodziła rasśledavańnie padobnych złačynstvaŭ, jak pavodzili siabie hvałtaŭniki, achviary i ich rodnyja i na jakija terminy asudžali abvinavačanych?

Ilustracyjnaje fota denizion.livejournal.com.

Asabliva ciažkaje z abciažarvajučymi

15 lipienia 1831 u Barysaŭski nižni ziemski sud źjaviŭsia šlachcic Silviestr Ždanovič i padaŭ zajavu, u jakoj skardziŭsia: žychary zaścienka Hałuby, što kniaziu Michajłu Radziviłu naležyć, šlachcicy Marka Ržavuski i Pavieł Babicki, zmoviŭšysia ź sielaninam taho ž Radziviła Ryhoram, 10 lipienia taho ž hoda dziaŭčat, što byli na načlezie pry koniach, usich razahnali, i, napaŭšy na śpiačuju tam ža małaletniuju dačku Ždanoviča Ahatu, jakaja maje nie bolš za 12 hadoŭ, pamianionyja Marka Ržavuski i Pavieł Babicki jaje trymali, a sielanin Ryhor zhvałciŭ, akryvaviŭ, padzior na joj adziežu i žorstkija pryčyniŭ paboi.

Dačka choć i kryčała krykam, a dziaŭčaty, što raźbiehlisia, toj kryk čuli, ale, bajučysia zhadanych šlachty i sielanina, nie aśmielilisia baranić».

U sud na ahlad baćka dačku nie vioz, bo jana była paśla taho «mocna chvoraja, navat ź niebiaśpiekaj dla žyćcia». Jaje, vyjechaŭšy na miesca, ahledzieŭ paviatovy lekar.

Takim čynam, achviaraj hvałtu stała 12-hadovaja dziaŭčynka. Pa zajavie baćki, jana tak mocna paciarpieła, što i praź piać dzion jaje žyćcio znachodziłasia ŭ niebiaśpiecy. Artykuł pa sučasnym biełaruskim Kryminalnym kodeksie i biez taho asabliva ciažki — ad 8 da 15 hadoŭ. Situacyja abciažarvałasia b jašče i tym, što napadnik byŭ nie adzin, dy jašče i pjany. Byli ŭ napadu i mnostva śviedak, chaj i takich ža, jak sama paciarpiełaja, faktyčna dziaciej. Tak što,

pa ciapierašnich mierkach, naŭrad ci padobnaja sprava prymusiła b śledčych mocna napružvacca, i prysud byŭ by pradkazalnym. Što kazać pra tyja časy, kali vinavataha paprostu mahli publična da śmierci zasiekčy bizunom na haradskoj płoščy?

Tym bolš čas byŭ surovy: paŭstańnie 1830—31 hadoŭ jašče nie było zadušana, terytoryja Biełarusi znachodziłasia na vajennym stanoviščy i sa złačyncam pavinny byli pastupić pa ŭsioj strohaści vajennaha času…

Ad soramu maŭčała try dni

Naturalna, śledčyja najpierš dapytali paciarpiełuju — Ahatu Ždanovičaŭnu (u Biełarusi tych časoŭ jašče zachoŭvalisia tradycyi časoŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, i niezamužnich dziaŭčat nazyvali, dadajučy da proźvišča baćki kančatak -aŭna — Ždanovičaŭna, u adroźnieńnie ad proźvišča zamužniaj damy, kali da proźvišča muža dadavali kančatak -ava — Ždanovičava).

Jaje pakazańni byli dapoŭnieny važnymi dla śledstva detalami — imionami śviedkaŭ:

«Kali była jana na načlezie pry koniach ź inšymi dziaŭčatami, Marynaj Vałasovičaŭnaju i Marjaj Fiadźkievičaŭnaj, rabotnik Jemialjana Šydłoŭskaha Ryhor, pryjšoŭšy da ich, kali jany spali, i znajšoŭšy jaje, Ahatu, z Marjaj Fiadźkovičaŭnaju i, z druhoha boku, Markam Ržavuskim, skazaŭ Ržavuskamu, kab puściŭ jaho lehčy pry joj, Ahacie. A kali jana nie chacieła, tady jon, Ryhor, malcam Paŭłu Babickamu i Marku Ržavuskamu, jakija pračnulisia, zahadaŭ jaje, Ahatu, ŭziać i, pavaliŭšy na ziamlu, zhvałciŭ.

Choć kryčała jana i prasiła zhadanych dziaŭčat, kab jaje baranili, ale tyja, bajučysia Ryhora, nijakaj dapamohi nie mahli dać».

Takim čynam, i sama paciarpiełaja, i jaje baćka raspaviali adnu i tuju historyju: dzieci spali ŭ načnym pry koniach, tudy źjaviŭsia hvałtaŭnik.

Jak budzie vyjaŭlena śledstvam, im akazaŭsia 20-hadovy sielanin kniazia Radziviła Ryhor Žyłkovič. Što ž dalej robić paciarpiełaja i jaje baćki? «Na zaŭtrašni dzień Ahata, prybyŭšy ŭ dom haspadara svajho, Makareviča, u jakoha słužyć, nikomu tady pra toje ničoha nie kazała ad soramu. A potym, praz try dni, pajšoŭšy da maci svajoj, Ždanovičavaj, raskazała pra takoje zdareńnie. Tady maci jaje, prybyŭšy ŭ Hałuboŭščyznu, pačała Ryhora łajać, a toj, nie prymajučy ad jaje vymoŭ, chacieŭ jaje bić. I z taje nahody maci jaje, pajšoŭšy ŭ Barysaŭ z baćkam jaje, Silviestram, padali ŭ Barysaŭski ziemski sud prašeńnie».

Takim čynam, pavodziny Ahaty charakternyja dla šmatlikich achviar — ad soramu jana nikomu ničoha nie raskazvaje i tolki na treci dzień adkryvajecca maci, jakaja idzie da hvałtaŭnika na «razborki».

«Zahadaŭ trymać, daŭšy dobraha kułaka»

Padobna, što pra zdareńnie maŭčali taksama ŭsie ŭdzielniki i śviedki. Raspaviadać pra złačynstva jany stali, tolki kali ich dapytvali śledčyja.

Maryna Vałasovičaŭna, 12-ci hadoŭ, i Marja Fiadźkievičaŭna, 13-ci hadoŭ, całkam paćvierdzili słovy paciarpiełaj.

Toje ž pakazaŭ i treci śviedka, Hierasim Šydłoŭski, 12-ci hadoŭ: «Ryhor Žyłkovič, schapiŭšy hvałtam Ahatu Ždanovičaŭnu i pavaliŭšy na ziamlu, zahadaŭ Marku jaje trymać, daŭšy jamu ŭ šyju dobraha kułaka, i Paŭłu Babickamu, a sam uźlez na jaje, ale što rabiŭ, jak małaletni, jašče nie viedaje».

Pakazalna, što Hierasim zhadvaje i pra toje, što jon nie viedaje, što mienavita rabiŭ Žyłkovič (h.zn., pa sutnaści, nie źjaŭlajecca śviedkam mienavita ździajśnieńnia seksualnaha aktu), i pra «dobraha kułaka», jaki atrymaŭ ad hvałtaŭnika Marka Ržavuski.

Apošni, taksama 12-hadovy, paćvierdziŭ usie hetyja pakazańni. Starejšym siarod dziaciej byŭ Pavieł Babicki, 16-ci hadoŭ, jaki raspavioŭ, što «pa zahadzie Ryhora Žyłkoviča trymaŭ jon dzieŭku Ahatu za ruku, potym pa prośbie jaje puściŭ, što ž rabiŭ Ryhor, pakolki heta było nočču, nie viedaje». Takim čynam, pakazańni paciarpiełaj, śviedak i ŭdzielnikaŭ napadu praktyčna całkam supadajuć.

Što ž kaža sam hvałtaŭnik?

«Ryhor Žyłkovič tłumačyŭ, što jon, choć byŭ na načlezie pry koniach razam ź inšymi ludźmi i z Ahataj Ždanovičaŭnaj lažaŭ, ale jaje nie hvałciŭ i Babickamu z Ržavuskim za ruki trymać nie zahadvaŭ». H.zn.,

niahledziačy na takuju kolkaść śviedčańniaŭ, abvinavačany sychodzić, jak heta ciapier nazyvajecca, «u hłuchuju niesaznanku».

Tady śledčyja dapytvajuć pad prysiahaj (a tady ličyłasia, što prysiaha, dadzienaja pierad Boham, zmušaje śviedak kazać tolki praŭdu) 12 daśviedčanych jaho susiedziaŭ. Piaciora stanoŭča adhukajucca pra Žyłkoviča, a voś siamiora śćviardžajuć, što jaho bačyli pjanym «z azardam i bojkaj». Akramia pakazańniaŭ takoj kolkaści śviedak suprać Žyłkoviča byŭ jašče vielmi važny, abjektyŭny dokaz: daviedka ad lekara, jaki zaśviedčyŭ, što «dzietarodnaje miesca» Ahaty Ždanovičaŭny sapraŭdy było paškodžanaje i apuchłaje. 

Pakaraŭšy bizunom, addać u sałdaty

Papiaredniaje śledstva było skončana, i sprava pastupiła ŭ Barysaŭski paviatovy sud.

Tut padazravany nie tolki praciahvaŭ zapiralnictva, ale i pierajšoŭ u nastup, zajaviŭšy, što Ahata «ŭžo pierš błudadziejničała». Praŭda, kali ad jaho zapatrabavali dokazaŭ, adroksia ad svaich słovaŭ. Bo suprać pakazańniaŭ stolkich śviedkaŭ Žyłkoviču było biessensoŭna dalej admaŭlacca. Jon pryznaŭsia, što tak, paprasiŭ Ržavuskaha i Babickaha trymać Ahatu za ruki, ale prosta lažaŭ na joj, nie hvałtujučy.

Babicki abaraniaŭ i siabie, i abvinavačanaha: «pa svavolstvie i hłupstvie, a bolš pad prymusam Žyłkoviča małaletniuju dziaŭčynu Ahatu Ždanovičaŭnu trymaŭ, na jakoj byŭ Žyłkovič, i kali jana vyryvałasia, to dapamahaŭ trymać Marka Ržavuski. Ale, kab tuju Žyłkovič zhvałciŭ, nie dumaje. Paśla ž jana płakała i na ŭsich ich narakała».

Zaŭvažym, što śviedka (a pa sutnaści, adzin z abvinavačanych) kaža tolki pra svavolstvy i sumniavajecca ŭ fakcie zhvałtavańnia. Adnak sud mieŭ na dziejańni ŭsich troch «harezaŭ» svajo mierkavańnie, jakoje adlustravaŭ u prysudzie:

«Pryznajučy vinavatymi jak sielanina Ryhora Žyłkoviča ŭ zhvałtavańni Ždanovičaŭny, tak roŭna Paŭła Babickaha i Marka Ržavuskaha ŭ dapamahańni ŭ tym, ź ich Žyłkoviča pa pakarańni bizunom, a Babickaha pa pazbaŭleńni dvaranstva, addać u sałdaty, za niazdolnaściu ž da vajskovaj słužby sasłać u Sibir na pasialeńnie, a Marka Ržavuskaha, jak małaletniaha, addać na vyrašeńnie viarchoŭnamu načalstvu».

Sud ličyŭ vartym dać Ahacie i materyjalnuju kampiensacyju, ale «jak padsudnyja nijakaj majomaści nie majuć, to i zdavolvacca joj, Ždanovičaŭnie, prysudžanym pakarańniem».

Takim čynam, pa zasłuhach atrymali ŭsie troje. Pryčym

Babicki, jaki «tolki trymaŭ», byŭ pakarany nie mienš žorstka, čym hvałtaŭnik — pazbaŭleńniem dvaranstva i addačaj u sałdaty, a Ržavuskaha vyratavała tolki niepaŭnalećcie.

Vinavatyja pakaranyja, spraviadlivaść pieramahła, ale …

«I jana da taho achvotu mieła»

Heta sprava mieła niečakany pavarot. Pavodle tahačasnych zakonaŭ prysudy paviatovych sudoŭ pastupali na reviziju i zaćviardžeńnie ŭ vyšejšuju instancyju — navat biez apielacyi asudžanych.

I voś sprava ab zhvałtavańni Ahaty Ždanovič traplaje ŭ Minskuju pałatu kryminalnaha suda, dzie znoŭ daśledujecca. Pierad abviaščeńniem kančatkovaha prysudu sudździ robiać spasyłku na isnujučyja zakony i pakarańnie, jakoje jany praduhledžvajuć. Dla sučasnaha čałavieka pakarańnie vyhladaje davoli ekzatyčna: «voinskimi artykułami: art. 167, kali chto žanočaha połu, staruju abo maładuju, zamužniuju abo chałastuju, u varožaj abo sajuźnickaj ziamli zhvałtuje i aśviedčycca, hetamu hałavu adsiekčy abo viečna na halery pasłać pa sile spravy. I art. 168, chto sumlennuju žonku, udavu abo dziaŭčynu tajemna źviadzie i zhvałcić… taho pakarać śmierciu, adsiekčy hałavu».

Zdavałasia b, dla hvałtaŭnika vybar nievialiki: abo naviečna na halery, abo zastacca biez hałavy. Ale pry ŭsioj prostaści hetych artykułaŭ, kamientary (ci, jak tady nazyvałasia, tłumačeńni) da ich zajmali značna bolš miesca — bo hałoŭnaje dla suda było vyznačyć, ci nie ŭźviała žančyna paklop na mužčynu: «hvałt možna zavsiedčyć: kali zhvałtavanaja śviedak maje, što jana ź vialikim krykam inšych na pomač klikała, a kali heta sprava ŭ lesie ci ŭ inšym jakim samotnym miescy była, to hetaj žančynie, choć by jana i ŭ dobraj słavie była, niemahčyma całkam vieryć. Adnak ža sudździa moža abstaviny razhledzieć i, kali znojdzie jaje sumlennaj, to moža jaho katavać abo da prysiahi pryvieści».

Pa jakich ža prykmietach možna vyśvietlić, što heta było mienavita zhvałtavańnie? «1. Kali ŭ žančyny ci ŭ hvałtaŭnika ci ŭ ich abodvuch znojdziecca, što adzieža ad abarony padranaja. 2. Kali ŭ adnaho abo ŭ druhoj abo siniaki, abo kryvavyja znaki znojducca. 3. Kali zhvałtavanaja pa chutkaj spravie da sudździ pryjdzie, i pra hvałt skarhu pryniasie. Pry jakim vypadku jaje prytvorstva i ŭčynki značna prykmiačać patrebna. A kali niejki čas pra toje zmaŭčyć, i ŭ toj samy čas skarhi nie pryniasie, ale pramaŭčyć adzin dzień abo bolš, dyk vielmi pa tym vidać budzie, što i jana da taho achvotu mieła».

Źvierniem uvahu, što adnym z asnoŭnych prykmiet zhvałtavańnia było: kryčała žančyna ci nie (uspomnim, što i baćka, i sama Ahata zhadvali pra toje, što jana kryčała). A taksama jak chutka paciarpiełaja paviedamiła ab zhvałtavańni. Uspomnim, što Ždanovič tolki na treci dzień adkryłasia maci.

Akramia taho, byŭ pracytavany śpiecyjalny artykuł Statuta Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, bo da 1840 mienavita pa im sudzili na terytoryi Biełarusi: «Litoŭskaha statuta častkami 11-j, artykułam 12-m, parahrafam trecim: kali b zdaryŭsia toj hvałt na miescy takim, dzie ludzi mahli b čuć kryk, ale dziaŭčyna ci žančyna nie kryčała b, patrabujučy dapamohi, a paśla b abviaściła toje ludziam, u takim vypadku — taja abjava nie moža ličycca dokazam hvałtu, i toj abvinavačany pavinien być volny ad pakarańnia. I 14-j častkaj, artykułam 3-m, parahrafam 4-m: pry razhladzie praŭdapadabienstva pavinien sud rupliva ŭdumvacca, i ŭ sumnieŭnym vypadku bolš schilacca da vyzvaleńnia, čym da pakarańnia».

U apošnim skazie ździŭlaje ŭžo zakładzienaja ŭ Statucie VKŁ 1588 hoda prezumpcyja nievinavataści, što było, sapraŭdy, pieradavym dasiahnieńniem taho času. I ŭ našym vypadku, padobna, mienavita jano adyhrała vyrašalnaje značeńnie.

Nie padviarhajučy strohaści zakonaŭ

Zdavałasia b, sudździam zastavałasia čystaja farmalnaść: zaćvierdzić prysud Barysaŭskaha paviatovaha suda. Adnak, padobna, u ich uźnikli niejkija sumnievy, jakija pa vyšejpadadzienym artykule Statuta treba było traktavać na karyść abvinavačanaha, a nie achviary: «Zahadali: choć šlachcianka Ahata Ždanovičaŭna … dakazvaje, što … sielanin Ryhor Žyłkovič pry dapamozie šlachty Marka Ržavuskaha i Paŭła Babickaha zhvałciŭ jaje. Ale, jak što Žyłkovič na dopycie i vočnych staŭkach pa zhadanym złačynstvie nie zrabiŭ pryznańnia, tolki skazaŭ, što ź joju lažaŭ i zahadaŭ jaje trymać. Dy i šlachcicy Ržavuski i Babicki, jakija dapamahali jamu, nie śćviardžajuć, kab jon učyniŭ hvałt Ždanovičaŭnie. Jakaja taksama pra toje nikomu tady nie skardziłasia pa viartańni ŭ dom, ale ŭžo na treci dzień abviaściła maci svajoj …. Tamu pa takich sumnieŭnych abstavinach, …nie padviarhajučy Žyłkoviča strohaści zakonaŭ, vydadzienych na padobny pradmiet,

pakarać tolki za samaje svavolstva nahajkami praz palicejskich nižnich słužycielaŭ 30-ju ŭdarami i pakinuć na raniejšym žycharstvie, a šlachcica Babickaha za aznačany ŭčynak vytrymać u astrozie dva tydni, pra Marka ž Ržavuskaha, bo małaletni, adasłać spravu naležnym paradkam u Kiraŭničy Sienat»…

Tut treba adčuć roźnicu: spačatku Žyłkoviča asudzili na pakarańnie bizunom — faktyčna, anałah śmiarotnaha pakarańnia. Niekalkimi ŭdarami bizuna — kali ŭ kata było takoje žadańnie — čałavieka možna było zabić abo zrabić invalidam. Pakarańnie nahajkaj było adčuvalnym, ale niebiaśpieki dla žyćcia i, pa vialikim rachunku, zdaroŭja nie mieła.

Prysud byŭ zusim niečakany. Padobna, što jon nie byŭ pryniaty adnahałosnym (kamplekt suda składali piać čałaviek) i sudovaje pasiadžeńnie vyjšła haračym. Bo

adrazu dva členy suda vykazali svaje asablivyja mierkavańni. Daradca Višniakoŭ ličyŭ, što sprava całkam dakazanaja i prapanavaŭ: «Žyłkoviča… pakarać bizunom, 10-ju ŭdarami, i, pastaviŭšy prykaznyja znaki (śpiecyjalnyja znaki stavilisia haračym žalezam prosta na tvar), sasłać na kataržnyja raboty, a Paŭła Babickaha… pazbaviŭšy dvaranskaj hodnaści, addać u sałdaty abo sasłać u Sibir na pasialeńnie …»

Padobnaje mierkavańnie vykazaŭ jašče adzin člen suda, tytularny savietnik Piatro Jacevič.

Na žal, nieviadoma, jak skłaŭsia dalejšy los hierojaŭ hetaj historyi — heta nie raman, i ja nie mahu śćviardžać, što ŭrešcie spraviadlivaść pieramahła. Vidavočna, što

kali ŭsio dla Žyłkoviča abmiežavałasia tolki 30-ju ŭdarami nahajkaj, to paśla pakarańnia jon jašče nie raz sustrakaŭsia z Ahataj Ždanovič, vymušanaj žyć pobač z hvałtaŭnikom.

Viadoma, u baćkoŭ paciarpiełaj jašče zastavalisia mahčymaści padavać apielacyi, abskardzić hetaje rašeńnie ŭ vyšejšych instancyjach, ale dla ŭsiaho hetaha patrebny byli žadańnie i hrošy. Mahčyma, što pry pastupleńni spravy na reviziju da hubiernatara ci ŭ Sienat asobnyja dumki adyhrali svaju rolu, i hvałtaŭnik byŭ pakarany pa zasłuhach.

Niemałavažna, jak skłaŭsia los samoj Ahaty Ždanovič, jakaja pieražyła nie tolki hvałt u takim rańnim vieku, ale i sutyknułasia ź niemahčymaściu davieści svaju praŭdu ŭ sudzie. Cikava, ci ŭziaŭ jaje chtości paśla hetaha zamuž, bo, pa sutnaści, padobny prysud pryroŭnivaŭ jaje da «kiepskich žančyn».

Dy i ŭ kansiervatyŭnaj sielskaj hramadzie tych časoŭ jana całkam mahła ŭ dalejšym usprymacca jak «sapsavanaja», i staŭleńnie da padobnych trahiedyj mahło ničym nie adroźnivacca ad mierkavańnia, jakoje sustrakajecca i ŭ našy časy: «Sama vinavataja».

U lubym vypadku, my bačym, što padobnyja spravy daloka nie zaŭsiody navat pry ŭsioj vidavočnaści vyrašalisia na karyść paciarpiełaj.

Biełaruscy Ahacie Ždanovič, jak i tysiačam žančyn usich časoŭ, było b čym padzialicca padčas akcyi #JanieBajusiaSkazać.

Ale ci zachacieła b jana pra heta raspaviadać, i, hałoŭnaje, ci zmahli b my pačuć jaje bol, raz navat zakon abaraniŭ nie jaje honar, a hvałtaŭnika i apraŭdaŭ jaho, a my, razhladajučy hetuju spravu z punktu hledžańnia zakonnaści, abaviazany być na baku suda?

0

0

0

0

0

0