Расійскі біёлаг хоча стварыць генетычна мадыфікаваных дзяцей
Расійскі біёлаг Дзяніс Рэбрыкаў мае намер стварыць генетычна мадыфікаваных дзяцей, фактычна паўтарыўшы скандальны эксперымент кітайскага прафесара Хэ Цзянькуя, які абвесціў у лістападзе мінулага года аб нараджэнні першых у гісторыі блізнят з адрэдагаванай ДНК, піша bbc.com.
У адрозненне ад свайго кітайскага калегі, які правёў генетычны эксперымент употай ад навуковай супольнасці і па падробленых дакументах, Рэбрыкаў ахвотна распавядае пра свае планы журналістам і абяцае дамагчыся дазволу на правядзенне вопыту ад камісіі па этыцы расійскага Міністэрства аховы здароўя.
Расійскі генетык стаў аб'ектам расследавання агенцтва Блумберг, якое прыйшло да высновы: канчатковае рашэнне аб генетычна мадыфікаваных дзецях, па ўсёй бачнасці, будзе прымаць асабіста прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін.
Што хоча зрабіць Рэбрыкаў?
43-гадовы Дзяніс Рэбрыкаў — прарэктар Расійскага нацыянальнага даследчага медыцынскага ўніверсітэта імя Пірагова і кіраўнік лабараторыі рэдагавання геному Навуковага цэнтра імя Кулакова.
Першапачаткова яго каманда спрабавала вырашыць тую ж праблему, над якой працаваў Хэ Цзянькуй, — зрабіць дзіця неўразлівым да заражэння ВІЧ яшчэ на стадыі зародка, выдаліўшы частку гена CCR5, праз які вірус далучаецца да клетак.
Эксперымент удаўся: Рэбрыкаў і яго калегі апублікавалі вынікі свайго паспяховага вопыту яшчэ да сенсацыйнай заявы прафесара Хэ аб нараджэнні блізнят Лулу і Наны. Аднак да нараджэння дзіцяці эксперыменты расейцаў не дайшлі.
«Мая каманда таксама народзіць такое дзіця, проста мы ідзем да гэтага павольна, шматкроць правяраючы бяспеку тэхналогіі», — абяцаў вучоны ў снежні мінулага года.
У чэрвені ён двойчы паўтарыў абяцанне — спачатку часопісу Nature, а потым і Science. Рэбрыкаў нават паведаміў, што ўжо дамовіўся аб наборы ВІЧ-інфіцыраваных жанчын для ўдзелу ў эксперыменце (яшчэ не атрымаўшы дазволу камісіі па этыцы) — што толькі ўзмацніла шквал крытыкі ў яго адрас з усяго свету.
Аднак літаральна праз некалькі тыдняў ён раптам заявіў, што змяніў мэту эксперыменту. Зараз гаворка ідзе аб прадухіленні спадчыннай глухаты, выкліканай мутацыяй гена GJB2. Выправіўшы гэтую мутацыю ў эмбрыёна, расійскі вучоны хоча дапамагчы двум глухім бацькам завесці дзіця, што нармальна чуе.
Справа ў тым, што пасля скандалу з прафесарам Хэ навуковая супольнасць зацвердзіла строгія правілы рэдагавання ДНК чалавека. Унясенне генетычных змяненняў для вырашэння медыцынскай праблемы дапушчальна толькі «ў адсутнасць іншых прымальных альтэрнатыў».
Каб прадухіліць перадачу дзіцяці ВІЧ (і большасці спадчынных захворванняў), можна абыйсціся без геннай інжынерыі - проста адабраўшы здаровы эмбрыён. Менавіта гэта было адным з асноўных пунктаў крытыкі ў адрас кітайскага прафесара.
Аднак калі ген GJB2 пашкоджаны ў абодвух бацькоў, дапамагчы ім нарадзіць дзіця, якое чуе, можа толькі генная інжынерыя. Так што перашкодзіць Рэбрыкаву правесці такі эксперымент будзе значна складаней.
Хто і навошта хоча яму перашкодзіць?
Супраць нараджэння генетычна мадыфікаваных дзяцей выступае практычна ўся навуковая супольнасць - як па практычных (мы не можам прадказаць доўгатэрміновыя наступствы такога ўмяшання), так і па этычных меркаваннях.
Менавіта таму Хэ Цзянькуй праводзіў свой эксперымент таемна. Калі пра яго стала вядома, ад кітайскага прафесара адхрысціліся калегі па клініцы і універсітэту, сам Хэ быў адхілены ад працы і змешчаны пад хатні арышт, а вядучыя навукоўцы-генетыкі апублікавалі адкрыты ліст, катэгарычна асуджае яго працу.
Многія навуковыя і медыцынскія арганізацыі заклікалі ўвесці міжнародны мараторый на падобныя клінічныя даследаванні і нараджэнне дзяцей з адрэдагаванай ДНК.
На крытыку ў свой адрас і новыя заклікі ўвесці мараторый на падобныя эксперыменты расійскі вучоны заявіў, што «прагрэс нельга спыніць словамі на паперы».
Зрэшты, Рэбрыкаў паабяцаў папярэдне атрымаць адпаведны дазвол камісіі па этыцы Міністэрства аховы здароўя, выказаўшы ўпэўненасць, што «Расея - добрая краіна для падобных эксперыментаў: яна не занадта вольная ў палітычным сэнсе, але ў галіне навукі — вельмі нават».
У сярэдзіне верасня дырэктар Медыка-генетычнага навуковага цэнтра Сяргей Куцаў абвясціў, што рыхтуе зварот у міністэрства ахова здароўя і Расійскую акадэмію навук з просьбай усталяваць мараторый на «амаральныя генетычныя эксперыменты» з эмбрыёнамі чалавека.
Пры чым тут Пуцін?
Тым часам агенцтва Блумберг паспрабавала зразумець, хто менавіта будзе ў выніку прымаць рашэнне па гэтым важным пытанні.
Як сцвярджае агенцтва, у канцы ліпеня некалькі знакамітых вучоных-генетыкаў правялі на поўдні Масквы «таемную сустрэчу», на якой нібыта прысутнічала Марыя Варанцова - старэйшая дачка прэзідэнта Пуціна.
«Здагадваючыся, што толькі Пуцін можа прыняць рашэнні аб тым, як рэгуляваць у Расіі новую тэхналогію, здольную змяніць [генетычны] код любой жывой клеткі, генетыкі хацелі прадставіць свае супярэчлівыя думкі з нагоды намераў Рэбрыкава на суд Марыі Варанцовай - эндакрынолага, чые погляды на біяэтыку набываюць усё большую вагу «, - піша Блумберг са спасылкай на трох удзельнікаў тайнага сходу.
Варанцова — доктар па адукацыі, яна скончыла факультэт фундаментальнай медыцыны МДУ па спецыяльнасці «лячэбная справа». Але ў дадзеным выпадку важна найхутчэй тое, што яна з'яўляецца саўласніцай (і ўваходзіць у раду дырэктараў) кампаніі «Намека» - высокатэхналагічнага медыцынскага комплексу, які ўдзельнічае ў рэалізацыі найбуйнейшага ў расійскім ахове здароўя прыватнага інвестыцыйнага праекта.
Сустрэча за зачыненымі дзвярыма працягвалася тры гадзіны, паведамляе агенцтва, і пакінула ў прыхільнікаў Рэбрыкава адчуванне, што Варанцова гатова іх падтрымаць.
Яна нібыта не сказала ні «так», ні «не», але пагадзілася з тым, што спыніць навуковы прагрэс немагчыма, а такі сур'ёзны пытанне, як рэдагаванне ДНК чалавека, нельга аддаваць на водкуп прыватнікам — гэтым павінны займацца дзяржаўныя прадпрыемствы пад максімальным кантролем.
Блумберг паспрабаваў атрымаць пацверджанне гэтай інфармацыі, але запыты агенцтва ва ўсе магчымыя інстанцыі засталіся без адказу. Прэс-сакратар Пуціна Дзмітрый Пяскоў заявіў, што рэдагаванне ДНК — «не прэзідэнцкае пытанне».
Адзін з суразмоўцаў агенцтва, які прысутнічаў на сустрэчы з Варанцовай, выказаў упэўненасць: тэхналогія рэдагавання ДНК адкрывае такія шырокія патэнцыйныя магчымасці, што канчатковае рашэнне па гэтым пытанні, безумоўна, будзе прымаць асабіста Пуцін.
Бо яшчэ ў 2017 годзе расійскі прэзідэнт казаў, што магчымасць «ствараць чалавека з зададзенымі характарыстыкамі» з'явіцца ўжо ў бліжэйшы час, і «гэта можа страшней за ядзерную бомбу».
