Гісторык патлумачыў, чаму заявы Марзалюка пра колькасць ахвяр савецкага рэжыму — цынічная няпраўда
У Курапатах дзеці і ўнукі ставяць крыжы па сваіх бацьках, замучаных пры Сталіне.
Маіх продкаў — сялянскую сям'ю Драздоў — раскулачылі і вывезлі пад Котлас. На іх зямлі былі збудаваныя дачы НКВД, якія пазней пераробяць у вядомую дзяржаўную рэзідэнцыю. А трое з тых Драздоў навечна ляглі ў мерзлую архангельскую зямлю. Калі гісторык і дэпутат Ігар Марзалюк называе лічбу рэпрэсаваных, ён улічвае толькі тых, каго расстралялі ўнутры БССР у 1937—1938 годзе. А былі ж яшчэ дзясяткі тысяч такіх сялян, як мае продкі, былі дзясяткі тысяч тых, як нацыянальныя геніі Гарэцкі і Луцкевіч, каго замучылі ў турмах за межамі БССР, былі масавыя дэпартацыі і расстрэлы 1939—1941-га, у тым ліку Катынь, піша гісторык Зміцер Дрозд.
17 красавіка ў «Советской Белоруссіі» быў апублікаваны артыкул Андрэя Мукавозчыка «Лжэгісторыкі», у якім аўтар, хоць і заявіў, што сам ён не гісторык, узяўся за падлікі ахвяр рэпрэсій. Увага да гэтай тэмы ў афіцыйнай прэсе зусім не здзіўляе пасля апошніх падзей вакол Курапатаў са зносам крыжоў і заяў самога Аляксандра Лукашэнкі, зробленых ім на «Лініі Сталіна» падчас суботніка: «Ды я не імя Сталіна адраджаў, хоць і ён гэтага заслугоўвае. Я адраджаў гэты аб'ект, які расказвае аб той частцы гісторыі, якая была ў нас і якую, на жаль, на той час няправільна разумелі».
Прыняўшы гэтыя словы як інструкцыю да дзеяння, былы гулец КВЗ у традыцыйным для савецкіх газет фельетоне даў адказ хлуслівым гісторыкам, якія перашкаджаюць грамадзянам правільна разумець нашу гісторыю.
Разважаючы на крайне трагічную тэму, Мукавозчык не толькі дапускае выпады на адрас беларускіх гісторыкаў, але і публікуе абзац тэксту, які ці свядома, ці па недаглядзе рэдактара ўводзіць чытачоў у зман. І, напэўна, можна было б прапусціць гэта міма вушэй, калі б гэта не была галоўная афіцыйная газета, на якую будуць потым спасылацца ўсе чыноўнікі, і гэта не тычылася такога важнага пытання, як агульная колькасць ахвяр рэпрэсій у БССР.
Вось гэтая цытата: «Менавіта таму колькасць пакараных вядома да чалавека: «681.692» — увесь СССР за 2 гады. У БССР — і гэтыя дадзеныя Марзалюк таксама прыводзіць — «да 1.03.38 года па першай катэгорыі было асуджана 6869 чалавек». Не амаль сем тысяч, не шэсць дзевяцьсот — шэсць тысяч восемсот шэсцьдзясят дзевяць чалавек было расстраляна. Дакладна».
З гэтай цытаты выходзіць, што падчас «Вялікага тэрору» ў 1937—1938 гадах у БССР было расстраляна ўсяго «6869 чалавек». І тут аўтар пасля азарэння, якое наведала яго, нават не ўтрымаўся ад своеасаблівага выкрыку ў стылі «Эўрыка!» — «дакладна»!
Відавочна, што засноўвае свае высновы негісторык Мукавозчык на дадзеных гісторыка Марзалюка з артыкула «Рэаліі і міфы аб БССР: у БССР у гады рэпрэсій загінулі мільёны» з той жа савецкай газеты.
У арыгінале: «Дык вось, ва ўсім Савецкім Саюзе за гэтыя два гады было вынесена пазасудовымі органамі 681.692 смяротныя прысуды — у рамках «кулацкай» і нацыянальных спецаперацый. У БССР жа, па дадзеных НКВД СССР, да 1 сакавіка 1938 года было арыштавана 24.209 чалавек, з іх «па першай катэгорыі» (гэта значыць да расстрэлу) было асуджана 6.869 чалавек. Па падліках Аляксандра Дзюкава, агульная колькасць асуджаных да найвышэйшай меры пакарання па нацыянальных аперацыях у нашай рэспубліцы складае каля 20.000 чалавек. А агульная колькасць па «кулацкай» і нацыянальных аперацыях — каля 27.000 чалавек».
У мяне, як чалавека, які шмат гадоў займаецца тэмай рэпрэсій, падобнае адкрыццё выклікае здзіўленне.
Вядома, можна настолькі сысці з галавой у КВЗ, што не заўважыць публікацый, якія з'явіліся яшчэ за савецкім часам на падставе ўжо тады даступных і бясспрэчных архіўных дакументаў. А ўжо ў часы Лукашэнкі выйшла кніга чалавека, кампетэнтнасць якога як гісторыка не павінны выклікаць сумневаў нават у такіх патрабавальных экспертаў па гісторыках, як Мукавозчык і Марзалюк.
Уладзімір Адамушка — не проста кандыдат гістарычных навук і аўтар практычна адзінай спецыяльнай кнігі на тэму рэпрэсій у БССР, але і дзяржаўны чыноўнік, больш за 10 гадоў узначальваў галоўнае ведамства па архівах і справаводстве Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь. У сваёй кнізе «Палiтычныя рэпрэсii 20—50-х гадоў на Беларусi» (Мiнск, 1994) Адамушка ацэньвае агульную колькасць рэпрэсаваных у БССР каля 600 тысяч чалавек.
У гэты лік уваходзяць як рэпрэсаваныя судовымі і несудовымі органамі, так і раскулачаныя, якія падвяргаліся рэпрэсіям цэлымі сем'ямі — ад грудных дзяцей да старых — у адміністрацыйным парадку! Ёсць у кнізе і падрабязная разбіўка па гадах, а таксама дадзеныя па прысуджаных да найвышэйшай меры пакарання — расстрэлу. Толькі па перыядзе 1935—1940 гадах гісторык дае ацэнку ў 28.000 расстраляных.
З тых часоў большасць даследчыкаў прыходзіла да такіх жа ацэнак з невялікімі карэкцыяімі ў большы або меншы бок. На чым грунтуецца гэтая ацэнка? Выключна на даступных нам сёння архіўных дакументах з архіваў КДБ. Напрыклад, на калісьці цалкам сакрэтнай унутранай справаздачы НКВД па «нацыянальных аперацыях».
Сёння нам даступныя далёка не ўсе дакументы. Найменш вывучаным тут з'яўляецца перыяд пасля пачатку вайны ў 1939 годзе, калі рэпрэсіям падвергліся грамадзяне Польшчы, Заходняй Беларусі і Украіны. Як мне бачыцца, асноўная праблема тут — гэта боязь магчымых грашовых прэтэнзій, бо фармальна ахвярамі гэтых рэпрэсій сталі грамадзяне замежнай дзяржавы і ваеннапалонныя (напрыклад, ахвяры з некарэктна названага «беларускага катынскага спісу»). Менавіта да гэтага найбольш закрытага перыяду рэпрэсій адносяцца некаторыя ямы ў Курапатах, у якіх былі праведзены раскопкі і дзе знойдзена вялікая колькасць рэчаў замежнага паходжання.
Такім чынам, сёння ацэнку, дадзеную яшчэ Адамушка амаль 25 гадоў таму, мы можам прыняць як мінімальную колькасць ахвяр.
І не ахвяр наогул, а менавіта расстраляных. У тым ліку тых, хто быў расстраляны ў Курапатах, а таксама ў дзясятках іншых месцаў па ўсёй Беларусі. Практычна кожны абласны або раённы цэнтр, дзе была турма, павінен мець такія расстрэльныя палігоны або месцы пахаванняў. Афіцыйна з саміх крымінальных спраў рэпрэсаваных мы можам назваць: Бабруйск, Барысаў, Віцебск, Гомель, Магілёў, Мазыр, Орша, Полацк, Слуцк, Чэрвень. Гэтыя дадзеныя захаваліся ў актах аб прывядзенні прысудаў у выкананне да 1939 года. Пасля 1939-га дадаліся Брэст, Гродна, Вілейка, Глыбокае, Баранавічы, Пінск, Беласток, Вільня.
Аб маштабах рэпрэсій, якія немагчыма адмаўляць, сведчыць колькасць толькі афіцыйна рэабілітаваных чалавек. Па Беларусі гэта:
База дадзеных «Звесткі аб неабгрунтавана рэпрэсаваных грамадзянах Беларусі», якая знаходзіцца ў Нацыянальным архіве Беларусі, налічвае 180.500 чалавек. А гэта ж толькі тыя, чыёй рэабілітацыі было каму дабівацца.
Мільёнаў ахвяраў не было?
Натуральна, колькасць загінулых у БССР, насельніцтва якой да вяртання Заходняй Беларусі складала каля 5 мільёнаў чалавек, не магла дасягаць мільёнаў. Гэта маштабы рэпрэсій ва ўсім СССР. Таму барацьба з нейкім міфам, магчыма, прыдуманым самім аўтарам, дзеля прыгожага слоўца, які не мае ніякага дачынення да гісторыі, павінна спадабацца чытачам «Советской Белоруссіі». Але, па-мойму, трагедыі мільёнаў людзей — гэта не падстава для практыкаванняў у дасціпнасці.
Падобна на тое, што менавіта другі пасля Лукашэнкі галоўны гісторык даў ацэнку, якая і ўвяла Мукавозчыка ў зман. І якую ён так бязлітасна абрэзаў на найбольш упадабаным яму ліку 6.869 чалавек, выдаўшы яго за агульную колькасць расстраляных у БССР. Аднак і другі гісторык уводзіць чытачоў у зман, у пагоні за выгаднай яму высновай аб нібыта маленькім ліку загінулых падчас рэпрэсій у СССР. Маўляў, не загінулі мільёны, а ўсяго толькі 681.692 чалавекі. Чамусьці ўсе рэпрэсіі ён зводзіць да ліку расстраляных усяго за два гады.
Ён не піша пра высокую смяротнасць рэпрэсаваных, асуджаных часта на велізарныя тэрміны (10, 15, 25 год!) у лагерах. Напрыклад, у адносна шчасныя 1934—1935 гады ў лагерах ГУЛАГа паміралі каля 25—27 тысяч чалавек штогод, а ў не зусім шчасным 1933 годзе — 67 тысяч чалавек (15% ад агульнай колькасці зняволеных). А ў ваенныя гады толькі за 1942—1943 — каля 620.000 чалавек (агульная смяротнасць даходзіла да 25%, ці кожнага чацвёртага).
У цэлым жа толькі за 1930—1956 гады ў лагерах памерла больш за 1.600.000 чалавек. Дадзеныя прыводзім на падставе «Глава III. Статыстыка, склад і рух зняволеных».
Натуральна, гэта агульная колькасць без падзелу на палітычных і крымінальнікаў. Але ж і гэтыя крымінальнікі асуджаліся менавіта на пазбаўленне волі, а не на смерць.
Не гаворыць аўтар таксама пра смяротнасць сярод сем'яў раскулачаных (усяго раскулачылі па СССР каля 4 мільёнаў чалавек) і дэпартаваных народаў (па некаторых падліках, каля 6 мільёнаў чалавек), калі ў вельмі складаных умовах гінулі дзеці, жанчыны, старыя. Па гэтых катэгорыях смяротнасць была жахлівай, і толькі па сем'ях раскулачаных, па некаторых дадзеных, яна дасягае 600.000 чалавек.
Падобна на тое, для таварышаў накшталт Мукавозчыка гэта толькі статыстыка. Але для мяне гэта тры блізкія чалавекі толькі з сям'і Драздоў толькі за паўгода 1931-га ў архангельскіх лясах.
Натуральна, сюды не ўвайшлі мільёны ахвяр рэпрэсіўнай палітыкі камуністаў, калі ў выніку Галадамору ў СССР памерла, па розных звестках, каля 7 мільёнаў чалавек. Афіцыйна прынятая ў Расіі прычына гэтых смерцяў: «рэпрэсіўныя меры для забеспячэння хлебанарыхтовак».
І напрыканцы — яшчэ адзін непапулярны артыкул страт, віна якіх ляжыць на Сталіне і яго рэжыме. Гэта страты падчас Другой сусветнай вайны. Нават не дакранаючыся таго пытання, што гэтая вайна была распачатая адначасова двума чалавеканенавісніцкімі рэжымамі. Перад савецкім урадам і арміяй ляжаў прамы абавязак па абароне грамадзян БССР ад знешняй агрэсіі, гарантыя іх бяспекі і жыцця. У 1941 годзе Чырвоная армія пад камандаваннем «мудрага Сталіна» з гэтай задачай не справілася. У выніку насельніцтва Беларусі аказалася пад трохгадовай акупацыяй нацыстаў, калі нашы грамадзяне сталі ахвярамі не толькі ваенных дзеянняў і Халакосту. Непрымальна ўспамінаць, што большасць масавых карных акцый нацыстаў супраць мірнага беларускага насельніцтва сталі адказам на развязаную Масквой партызанскую вайну і былі найбольш жорсткія ў раёнах, дзе дзейнічалі партызаны. Усё гэта стала вынікам бяздарнай палітыкі (у тым ліку рэпрэсій у арміі) «вялікага» палкаводца.
На сумленні Сталіна і яго бяздарнай палітыкі — мільёны чалавечых жыццяў, і яго рэабілітацыя недапушчальная.
Гісторыкі даўно і дакладна вызначылі лічбу рэпрэсаваных саветамі ў Беларусі: каля 600 тысяч чалавек, з якіх вялізная частка загінула. Крыжы мемарыяла ў Курапатах ушаноўваюць усіх: і тых, каго расстралялі на гэтай гары, і тых, як мае продкі Дразды, хто ляжыць без крыжоў і без магіл у тайзе і тундры.
