Блакітны колер вачэй — загадка, адназначнага адказу на якую пакуль няма
Апошнія навуковыя даследаванні значна састарылі гісторыю ўзнікнення блакітных вачэй і абверглі сцвярджэнне, што блакітныя вочы знаходзяцца пад пагрозай знікнення.
У Еўропу блакітнавокія людзі прыбылі каля 42 тысяч гадоў таму. Фота: Getty Images
Першапачаткова ва ўсіх людзей былі карыя вочы. Па даных даследавання генетыкаў Капенгагенскага ўніверсітэта, генетычная мутацыя, якая закранула ген OCA2 у нашых храмасомах, прывяла да стварэння «пераключальніка», які літаральна «выключыў» здольнасць ствараць карыя вочы».
Ген OCA2 кадуе так званы бялок P, які ўдзельнічае ў выпрацоўцы меланіну — пігменту, які надае колер нашым валасам, вачам і скуры. Аднак «пераключальнік», размешчаны ў гене HERC2 — суседнім з OCA2 — не адключае ген цалкам, а абмяжоўвае яго дзеянне зніжэннем выпрацоўкі меланіну ў радужнай абалонцы — эфектыўна «разбаўляючы» карыя вочы да блакітных.
Таму ўплыў пераключальніка на OCA2 вельмі спецыфічны. Калі б ген OCA2 быў цалкам разбураны або выключаны, у людзей не было б меланіну ў валасах, вачах або колеры скуры — стан, вядомы як альбінізм.
У блакітнавокіх людзей — адзін супольны продак
Навукоўцы з Капенгагенскага ўніверсітэта даследавалі мітахандрыяльную ДНК і параўналі колер вачэй блакітнавокіх людзей у такіх розных краінах, як Іарданія, Данія і Турцыя.
Яны звярнулі ўвагу на той факт, што змену колеру вачэй ад карага да зялёнага можна растлумачыць колькасцю меланіну ў радужнай абалонцы, але ў блакітнавокіх людзей колькасць меланіну ў вачах вар'іруецца толькі ў невялікай ступені. З гэтага навукоўцы прыйшлі да высновы, што ўсе блакітнавокія звязаныя з адным і тым жа продкам.
Яны ўсе атрымалі ў спадчыну адзін і той жа «пераключальнік» у адным і тым жа месцы сваёй ДНК. Людзі з карымі вачыма, наадварот, маюць значныя індывідуальныя адрозненні ў вобласці ДНК, якая кантралюе выпрацоўку меланіну.
Вучоныя Капенгагенскага ўніверсітэта ў 2008 годзе сцвярджалі, што блакітнавокая мутацыя ўзнікла ў неаліце 10-6 тысяч гадоў таму ў раёне паўночна-заходняга вугла Прычарнамор'я (прыкладна ад сучасных Адэсы да румынскай Канстанцы), адкуль людзі рассяляліся на поўнач і захад Еўропы. Частка з іх павярнула назад — у Левант і Паўночную Афрыку, невялікія папуляцыі пайшлі і на ўсход.
Аднак, як паказала нядаўняе даследаванне ДНК старажытных людзей, гэтая мутацыя ўзнікла на Блізкім Усходзе каля 50 тысяч гадоў таму. У Еўропу блакітнавокія, але цемнаскурыя людзі прыбылі каля 42 тысяч гадоў таму.
Як паказвалі вынікі нядаўняга даследавання беларускіх генетыкаў, беларуская папуляцыя па частаце полімарфізмаў генаў HERC2 і OCA2 паказвае высокае падабенства з палякамі і прадстаўнікамі скандынаўскіх краін.
Працэнт (статыстычная выбарка) еўрапейскага насельніцтва, якое валодае геномамі ў камбінацыі HERC2+OCA2, што вызначае магчымую спадчынную блакітнавокасць (паводле даных даследавання ўніверсітэтаў Шанхая і Хуачжуна). Крыніца: тэлеграм-канал @tolk_tolk
Генетыка і колер вачэй
Доўгі час лічылася, што гены, якія даюць цёмныя вочы, — дамінантныя, а светлыя — рэцэсіўныя. На падставе гэтага была зроблена выснова, што мадыфікацыя HERC2, якая дае людзям блакітныя вочы, рэцэсіўная, што прыводзіць да скарачэння колькасці блакітнавокіх людзей на нашай планеце.
Аднак навукоўцы абвяргаюць сцвярджэнні аб тым, што блакітны колер вачэй цалкам знікне. Яны лічаць, што гэта можа адбыцца толькі пры ўмове негатыўнага ўплыву гэтай прыкметы на выжыванне віду. Да таго ж, як паказалі апошнія даследаванні, сцвярджэнне аб тым, што блакітны колер вачэй — гэта простая рэцэсіўная прыкмета, не адпавядае рэчаіснасці.
Навуковыя пошукі дазволілі вызначыць, што, акрамя пары генаў HERC2 / OCA2, на колер вачэй уплываюць і іншыя гены. Вынікі даследаванняў брытанскіх навукоўцаў-генетыкаў прывялі да высновы, што існуюць участкі сама меней у шасці генах, па якіх можна прадказаць колер вачэй. Пазнейшыя даследаванні павялічылі гэтую лічбу да 16.
Такія вынікі сведчыць аб тым, што генетыка і спадчыннасць колеру вачэй у чалавека вельмі складаныя. Іх камбінацыі ў бацькоў і дзяцей могуць быць вельмі разнастайныя. Атрыманне ў спадчыну блакітных вачэй не падпарадкоўваецца законам Мендэля. Каб у дзіцяці былі вочы такога колеру, неабходна, каб мутацыя HERC2 была ў абаіх бацькоў. Але нават тады яно народзіцца блакітнавокім толькі з імавернасцю 75%.
Чытайце яшчэ:
Навукоўцы рэканструявалі аблічча дзяўчыны, якая памерла 1300 гадоў таму
