«Źmieny nie bačnyja». — «Ale jany jość». Na Źjeździe biełarusaŭ śvietu sutyknulisia bačańni
U hetyja vychadnyja, 15—16 lipienia, u Biełarusi prachodzić siomy Źjezd biełarusaŭ śvietu. Padzieja adbyvajecca raz na čatyry hady. «NN» naviedała schod i zanatavała dla vas samaje cikavaje.
Užo za paŭhadziny da pačatku pracy źjezda ludziej było mora. Stolki hanarovych biełarusaŭ na adzin kvadratny mietr redka kali ŭbačyš. Piśmieńniki, historyki, navukoŭcy, hramadskija dziejačy — kaho tut tolki nie było.
Makiej na Źjeździe biełarusaŭ śvietu: Davajcie kiravacca łohikaj karparacyi
Sustrakalisia ŭdzielniki jak daŭnija dobryja siabry — ščyra ŭśmichalisia, abdymalisia i nie mahli nahavarycca. Dla niekatorych heta ŭžo siomy źjezd, a dla kahości — pieršy. Sioleta na sustreču pryjechali bolš za 160 delehataŭ z 20 krain i 145 delehataŭ ź Biełarusi.
Historyk Leanid Łyč.
Akademik Radzim Harecki.
Pieršy kiraŭnik niezaležnaj Biełarusi Stanisłaŭ Šuškievič.
Piśmieńnik Valer Sańko.
Palityk Aleś Łahviniec.
Chto ni vychodziŭ da mikrafona, tak ci inakš havaryŭ pra niezaležnaść, movu, pamiać. Što biełaruskaja nacyjanalnaja ideja vyšej za palityčny režym, što biełaruskaj movie pavinny nadać realnuju dziaržaŭnaść, što my ŭsie musim zachoŭvać kulturnuju spadčynu. Što my pavinny źviartacca da biełarusaŭ zamiežža, prysłuchoŭvacca da ich, kab nie vypaści z hłabalnych pracesaŭ, jakija iduć u śviecie.
Mnohija skančvali vystupy hučnym «Žyvie Biełaruś!» I zała adkazvała: «Žyvie!»
Lehiendarnaja Nina Bahinskaja.
Chiba samaja jarkaja pramova była ŭ Valanciny Šaŭčenka, jakaja napačatku pieradała vitańni ad zhurtavańnia biełarusaŭ u Kanadzie, a potym skazała pra nabalełaje ad siabie.
«Mnie zdajecca, što adna z najhałoŭnych prablem biełaruskaha žyćcia jak za miažoj, tak i ŭ Biełarusi — niazdolnaść časam znachodzić kampramisy i parazumieńni pamiž saboj dziela ahulnaj mety. Ale Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu zmahło pieraadoleć i heta, — skazała spadarynia Šaŭčenka. — Samaje hałoŭnaje ciapier dla mianie — heta toje, što ŭsie ŭdzielniki spravy «Biełaha lehijonu» ŭžo na voli. I ŭ hetym vialikaja zasłuha staršyni Rady zhurtavańnia Niny Šydłoŭskaj. Patryjot — nie złačynca. Nina, dziakuj vialiki za toje, što tyja mužčyny, jakimi musić hanarycca kožnaja kraina, ciapier mohuć abniać svaich žonak, matul i dziaciej».
Pradstaŭnik zhurtavańnia biełarusaŭ u Kanadzie adznačyła, što jany ŭsialak padtrymlivajuć ludziej, jakija budujuć novuju Biełaruś, ale ŭ ciapierašnich umovach nie ličać mahčymym padtrymlivać stasunki ź dziaržaŭnymi ŭstanovami i orhanami.
«Jak nam bačycca z zamiežža, nie isnuje miechanizmaŭ demakratyčnaj źmieny ŭłady i pierajemnaści palityčnaj elity, — patłumačyła jana. — Amal što zusim niama biełaruskamoŭnych škoł i dziciačych sadkoŭ. Vyšejšaja adukacyja ŭsia na ruskaj movie.
U takich umovach asnoŭnaja i adzinaja forma ŭzajemadziejańnia zhurtavańnia biełarusaŭ Kanady ź Biełaruśsiu siońnia — heta padtrymka hramadskich arhanizacyj, jakija pracujuć na raźvićcio biełaruskaj movy i kultury, akcyj salidarnaści z tymi, chto absalutna lehitymna patrabujuć źmienaŭ, tamu što patryjoty — heta nie tyja, chto pahadžajecca z usim, što adbyvajecca ŭ krainie, a tyja, chto chočuć źmien da lepšaha. U kaho duša balić za rodnuju movu, kulturu i historyju».
Deputat Alena Anisim maderavała sustreču.
Imavierna, vystup spadaryni Valanciny padšturchnuŭ Makieja znoŭ uziać mikrafon i jašče raz źviarnucca da ŭsich.
«Viedajecie, kali my budziem praciahvać palityku supraćstajańnia, ja asabista liču, što heta ni da čaho dobraha nie pryviadzie, — skazaŭ Makiej. — Tut prahučali zakliki, što nie treba supracoŭničać ź dziaržavaj. Ja liču, što heta nie toj šlach, jakim my pavinny iści ŭ budučyniu. Čamu? Naprykład, my peŭny čas žyli pad sankcyjami Jeŭraźviazu, ale čaho my dasiahnuli ŭ demakratyčnym raźvićci krainy? Vy pamiatajecie, što raniej słovy «demakratyja» i «pravy čałavieka» mnohija bajalisia tut vymaŭlać, a siońnia zroblenyja pieršyja kroki ŭ nakirunku raźvićcia dyjałohu pamiž dziaržavaj i hramadstvam. I heta vielmi važna. Moža, hetyja źmieny i nie bačnyja, ale jany jość».
«Za apošnija try-čatyry hady pazityŭnaha raźvićcia našych adnosin ź Jeŭraźviazam, z ZŠA i z Kanadaj, jakaja, darečy, admianiła sankcyi suprać Biełarusi, my dasiahnuli značna bolš, čym za papiaredni pieryjad sankcyj, — praciahnuŭ ministr. — Heta havoryć samo za siabie. Ja liču, što my pavinny dumać pra raźvićcio samabytnaści, identyčnaści našaj dziaržavy i pra ŭmacavańnie niezaležnaści».
Makiej zaklikaŭ nie dzialić dyjasparu pa pryncypie «našy» i «nie našy» ci «łajalnyja» i «nie łajalnyja», a dziejničać razam. Jon zapeŭniŭ, što hatovy pracavać z usimi biełarusami zamiežža.
«Kab Biełaruś była lepšaj, mabyć, treba mianiać zakony»
Kaciaryna Faronda.
Biełaruska Kaciaryna Faronda žyvie ŭ Amierycy apošnija 14 hadoŭ. Źjechała, bo chaciełasia ryzyknuć, pasprabavać štości novaje, pravieryć svaje siły. Tady joj byŭ 21 hod, usio zdavałasia realnym.
«Ja skončyła škołu z załatym miedalom, univiersitet — z čyrvonym dypłomam. Spačatku była starastaj kłasa, potym — starastaj hrupy. Uvieś čas udzielničała ŭ niejkich hramadskich inicyjatyvach, — pryhadvaje žančyna. — U ZŠA jechała pracavać. Kali vychodziła zamuž, u mianie ŭžo była svaja kampanija».
Kaciaryna śpiecyjalizujecca na mižnarodnym handli i biznesie, ale maje i niekamiercyjnuju biełaruska-amierykanskuju arhanizacyju. Amal uvieś čas, što jana ŭ emihracyi, robić kamiercyjnyja i niekamiercyjnyja prajekty ź Biełaruśsiu, dapamahaje biełaruskim dziciačym damam.
Na radzimie byvaje kali try, kali čatyry razy na hod. Dzieci štohod pryjazdžajuć siudy na leta da babul i dziadul. Kaciaryna kaža, što jany čakajuć hetych pajezdak i vielmi lubiać biełaruskuju kałychanku.
«U zamiežžy dla Biełarusi šmat možna zrabić. Ale kali heta robicca adnabakova, to ničoha nie atrymajecca. Heta moj druhi źjezd, čatyry hady tamu ja tut taksama była i paznajomiłasia z roznymi ludźmi, ź jakimi my potym rabili choć i nievialikija prajekty, ale tym nie mienš», — raspaviadaje biznesoŭka.
Dumak viarnucca ŭ Biełaruś u jaje niama, bo tam muž, dzieci, praca. Dy i Ńju-Jork užo ciažka pamianiać na štości inšaje.
«Kab Biełaruś była lepšaj, mabyć, treba mianiać zakony, źmianšać hetyja biurakratyčnyja pravałoki. Ciapier usio nastolki chutka raźvivajecca, i kali ŭskładniać hetyja pracesy toj biurakratyjaj, jakaja jość u Biełarusi, možna zastacca ŭ kancy ciahnika.
Chacia nasamreč u Biełarusi vielmi šmat razumnych talenavitych ludziej. Tamu kali zakanadaŭčyja orhany buduć prymać narmalnyja zakony, nie buduć cisnuć, a realna spryjać tamu, kab ludzi prajaŭlali siabie, heta dapamoža. Tady i źjazdžać biełarusy nie buduć, i buduć viartacca paśla atrymańnia zamiežnaj adukacyi», — miarkuje Kaciaryna.
«Na staroj biełaruskaj naradžajecca novaja identyčnaść»
Aleh Kraŭcoŭ na źjeździe pradstaŭlaje Maskvu. Naradziŭsia jon u Mazyry, adnak paźniej siamja pierajechała ŭ Rasiju.
Ciapier siamja Aleha žyvie ŭ Biełarusi, a jon — faktyčna na dźvie krainy, bo ŭ Rasii zastałasia praca.
Hety źjezd — treci, u jakim Aleh biare ŭdzieł.
Aleh Kraŭcoŭ.
«Na siońnia ŭ biełarusaŭ niama nacyjanalnaj dziaržavy, a jość naščadak BSSR, dzie panuje taja ž samaja namienkłatura, što nie źbirajecca prasić prabačeńnia za represii i ŭsio, što było. Jakaja nie źbirajecca admaŭlacca ad svajoj simvoliki. Jakaja dazvalaje sabie apranać formu NKVD na śviaty. U hetym prablema.
Asnoŭnyja pytańni, jakija staviacca na źjeździe — zachavańnie suvierenitetu i słabaja identyčnaść. A za jaki suvierenitet nam, biełarusam, treba zmahacca? Za toj, što maje postsavieckaja administracyja, jakaja dušyć nacyjanalnaje žyćcio, nie daje raźvivacca hramadzianskaj supolnaści? Hetuju dziaržavu my musim baranić? Kali tak, to dziaržava sama pa sabie nie źjaŭlajecca kaštoŭnaściu.
Jana budzie kaštoŭnaściu, kali budzie adpaviadać našym pohladam na žyćcio. Siońnia my, biełarusy, pa sutnaści, nacyjanalnaj dziaržavy nie majem», — kaža Aleh.
A što da pytańnia identyčnaści, to, na jaho dumku, pryčyna prablemy ŭ tym, što jeŭrapiejskija nacyi farmavalisia na hruncie pazityŭnaj etničnaści, a my — niehatyŭnaj. To bok u narmalnaj situacyi ŭsio, što źviazana z kulturaj, movaj, historyjaj musić vyklikać pazityŭnyja emocyi i honar. Meta ž biełaruskaha nacyjanalnaha prajekta, składzienaha ŭ Savieckim sajuzie, była ŭ tym, kab pastupova adyści ad etničnaściaŭ dziela pabudovy kamunizmu, davodzić Kraŭcoŭ. Jon miarkuje, što hety prajekt dahetul praciahvaje pracavać u Biełarusi.
«Maładoje pakaleńnie biełarusaŭ znajšło vyjście — heta novaja identyčnaść, jakaja naradžajecca na staroj biełaruskaj. Jana hruntujecca na bieł-čyrvona-biełym ściahu, «Pahoni», vyšyvancy, moładź hanarycca pieramohaj pad Oršaj i pad Hrunvaldam, śviatkuje Kupału. Heta zusim inšy cyvilizacyjny vybar i zusim inšy cyvilizacyjny kod, za jakim, na moj pohlad, budučynia našaj tutejšaj identyčnaści», — miarkuje Ihar.
U niadzielu, 16 lipienia, źjezd praciahnie svaju pracu. Pry kancy buduć zaćvierdžanyja vynikovyja dakumienty, projdzie pasiadžeńnie novaabranaj Vialikaj Rady MHA «ZBS «Baćkaŭščyna» i adbuducca vybary staršyni Rady.
