Jak dva čałavieki prydumali mif pra Michała Vitušku
Piša historyk Anton Rudak.
Vituška ŭ palicejskaj formie. Fota, znojdzienaje Siarhiejem Jaršom.
Kali b litaraturnaja premija Ježy Hiedrojcia isnavała dziesiać hadoŭ tamu, jaje varta było b addać Siarhieju Jaršu i Sieržuku Horbiku za raman u žanry alternatyŭnaj historyi «Biełaruski supraciŭ», jaki byŭ vydadzieny ŭ Lvovie ŭ 2006 hodzie.
Na 350 staronak knihi i 700 spasyłak na dakumienty i ŭspaminy, kala 150 spasyłak prypadaje na śviedčańni i dakumienty, jakija, na našuju dumku, byli paprostu sfalsifikavanyja ŭ časie stvareńnia knihi — my nie biaromsia śćviardžać, ci samimi aŭtarami, ci ichnymi infarmantami, jakija ŭ knizie paznačanyja inicyjałami. Jašče kala 50 spasyłak adnosiać čytača da sumnieŭnych śviedčańniaŭ inšaha pachodžańnia, što nie paćviardžajucca alternatyŭnymi krynicami (paviedamleńni emihracyjnaj presy, miemuary i h.d.).
Kali b u Biełarusi znajšoŭsia ŭ toj čas chacia b adzin čałaviek, jaki pračytaŭ hetuju knihu i zrabiŭ jaje analiz, isteryi vakoł imia Michała Vituški mahło i nie być. Mienavita z hetaj knihi i źniataha pavodle jaje filma «Biełaruski paślavajenny antysaviecki supraciŭ 1944—1957» pačaŭsia mif ab «uvaskresłym» Vitušku i arhanizacyi «Čorny kot», jakuju jon nibyta ŭznačalvaŭ. Samu knihu, tym časam, da siońnia mała chto trymaŭ u rukach.
Ch., H. i N. — try krynicy dezynfarmacyi
150 z 700 spasyłak u knizie (20%) adnosiacca da śviedčańniaŭ asobaŭ, jakija nikomu, akramia aŭtaraŭ, nie viadomyja. Kala 50 ź ich skiroŭvajuć da paviedamleńniaŭ infarmanta, paznačanaha jak Ch. — naprykancy knihi ŭ śpisie ŭdzielnikaŭ supracivu padadzienaja jahonaja bijahrama (s.359). Pavodle jaje, hety čałaviek u krasaviku 1945 hoda desantavaŭsia ŭ składzie hrupy ŭ rajonie Kamianca i ŭznačaliŭ partyzanski atrad «Biełavieža», jaki dziejničaŭ u Biełaviežskaj puščy da 1951 hoda, pakul jaho kamandzir nie adstupiŭ na Zachad, dzie žyŭ na čas napisańnia knihi. Jahonyja śviedčańni, pryviedzienyja ŭ knizie, datujucca listapadam 2005 — lutym 2006 hoda.
Adnak niamiecki pavietrany desant u BSSR u krasaviku 1945 hoda byŭ užo niemahčymy. Kastuś Jezavitaŭ, apisvajučy pieramovy kamandzira bataljona «Dalvic» Usievałada Rodźki z kiraŭnikom «Jahdfierband-Ost SS» Ota Skarceni ŭ hałoŭnym upraŭleńni vojsk SS u Bierlinie ŭ sakaviku 1945 hoda, śviedčyć, što ŭ pierakidcy «Dalvica» pavietranym šlacham było admoŭlena, bo, pavodle słovaŭ Skarceni, u niemcaŭ za miesiac da kapitulacyi nie stavała ŭžo ni samalotaŭ, ni paliva, ni parašutaŭ (K.Jezovitov. Vospominanija // Nioman, 1993, № 3, s. 158—159).
S.Jorš u svajoj paźniejšaj pracy 2012 hoda pahadžajecca ź mierkavańniem daśledčykaŭ, što pavietranyja desanty hrupy Skarceni zrabilisia niemahčymymi jašče ŭ lutym 1945 hoda (S.Jorš. Desant u niapeŭnaść, s.131). Jakaja ž zahadkavaja nacysckaja śpiecsłužba mahła pierakinuć u BSSR biełaruskaha «partyzana» u krasaviku 1945 hoda, kali navat nacyscki dyviersant №1 nie moh takoha damahčysia? Niemcam na toj čas było nie da taho — nabližaŭsia šturm Bierlina.
Isnavańnie ŭ Biełaviežskaj puščy jakich-kolviek partyzanskich atradaŭ praz šeść hod paśla zakančeńnia vajny taksama nie fiksavałasia nijakimi krynicami. Akramia aŭtaraŭ, što zdoleli apracavać i apublikavać śviedčańni spadara Ch. za ličanyja miesiacy (kniha źjaviłasia ŭvosień 2006 hoda).
Kala 25 razoŭ aŭtary spasyłajucca na paviedamleńni infarmanta H., jaki, pavodle ich śćvierdžańnia, u hady niamieckaj akupacyi słužyŭ u baranavickaj SD (inšych bijahrafičnych źviestak hetaj asoby ŭ knizie niama). Pieravažnaja bolšaść spasyłak na H. utrymlivajecca ŭ pieršych troch hłavach knihi, jakija pryśviečanyja pieryjadu niamieckaj akupacyi. Takim čynam, možna zrabić vysnovu, što ŭ paślavajennym supracivie hetaja asoba nie ŭdzielničała. Jahonyja paviedamleńni, datavanyja vosieńniu 2005 hoda, adnak, źjaŭlajucca krynicaj usich siensacyjnych źviestak ab stvareńni SD biełaruskaj padpolnaj antysavieckaj arhanizacyi ŭ miežach płana «Liben ketchen».
Kala tryccaci spasyłak paznačanyja jak śviedčańni infarmanta N., datavanyja kancom 2005 hoda, pieravažnaja bolšaść ich utrymlivajecca ŭ troch apošnich hłavach, jakija achoplivajuć pieryjad paśla vyzvaleńnia Biełarusi ad nacystaŭ. Jašče kala piatnaccaci spasyłak adnosiać da śviedčańniaŭ inšych asobaŭ, čyje imiony taksama nie nazyvajucca.
Rola ŭsich hetych śviedčańniaŭ adnolkavaja — jany źmiaščajuć ci abhruntoŭvajuć usie siensacyjnyja zajavy, zroblenyja ŭ knizie. Jašče adna hrupa sumnieŭnych krynicaŭ — kala dziesiaci spasyłak na manahrafiju «Baraćba suprać niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ na terytoryi BSSR. 1941—1944 hh.», jakaja nibyta zachoŭvajecca ŭ «byłym archivie CK KPSS u Maskvie» i naličvaje 8200 arkušaŭ (s.62). Dziŭna, adnak, što aŭtary nie padajuć prostaha archiŭnaha šyfru hetaj spravy ŭ maskoŭskim Centry zachoŭvańnia sučasnaj dakumientacyi, što robić niemahčymym spraŭdžańnie realnaści samoha isnavańnia hetaj krynicy.
Michaił Vituška.
Zvodnaja siastra Michała Vituški.
Dakumient ab pieršym šlubie Vituškavaha baćki, ciapier pradajecca na adnym ź sieciŭnych aŭkcyjonaŭ.
Jašče adna cytavanaja aŭtarami krynica, znachodžańnie jakoj zastajecca nieviadomym — «Opierativnyje opieracii MHB BSSR protiv političieskoho banditizma v 1944—1950 hh. Kurs lekcij. Dla słužiebnoho polzovanija», Maskva, 1959 (s. 177 i dalej). Zrešty, vialikija sumnievy vyklikaje taksama sapraŭdnaść cytavanych u redahavanym S.Jaršom časopisie dakumientaŭ sa spravy V. Hadleŭskaha № 3498-b, jakaja nibyta zachoŭvajecca ŭ CA FSB (hł. naprykład Biełaruski rezystans, № 1 (6) 2009, s. 34-36, pakazańni Hirša Smolara) i spravy Ivanova Viktara Siarhiejeviča № 274/56-11, jakaja abhruntoŭvaje viersiju ab falsifikacyi MDB źviestak ab hibieli Michała Vituški 7.1.1945.
Nižej pasprabujem razhledzieć asobnyja sprečnyja śćvierdžańni aŭtaraŭ «Biełaruskaha supracivu» i ich infarmantaŭ.
Zachodniebiełaruskaja respublika
Na s. 10—18 razhladajucca padziei, apisanyja aŭtarami jak sproba abviaščeńnia Zachodniebiełaruskaj respubliki (ZBR) sa stalicaj u Pinsku ŭ vieraśni 1939 hoda. Spasyłki pryvodziacca na ŭspaminy, apublikavanyja ŭ kanadskaj haziecie «Biełaruski hołas», što ŭ pavajennyja hady vydavaŭ Siarhiej Chmara (Siniak), jaki pazicyjanavaŭ siabie ŭdzielnikam antynacysckaha i antybalšavickaha ruchu supracivu levaha kirunku ŭ hady niamieckaj akupacyi Biełarusi. Da koła aŭtaraŭ hetych uspaminaŭ adnosiacca mierkavanyja ŭdzielniki hetaha ruchu Jakub Chareŭski (Novik), Jazep Taŭpieka, Vasil Vir, Jurka Stasievič i inšyja. Isnavańnie takoha ruchu i jaho ŭzbrojenych atradaŭ, adnak, nie paćviardžajecca inšymi dakumientami.
S.Chmara nazyvaje kiraŭnikom biełaruskich paŭstancaŭ I.Tarasiuka i padaje dataj jaho śmierci 16 vieraśnia 1939 hoda. Pavodle aficyjnych krynicaŭ, adnak, I.Tarasiuk, jaki byŭ kamisaram pałka ŭ Leninhradzie, u 1932 hodzie pierakinuty ŭ Zachodniuju Biełaruś i ŭ 1939 hodzie zajmaŭ pasadu sakratara Bieraściejskaha akružnoha kamiteta KPZB, zahinuŭ 23 vieraśnia 1939 hoda. Sumnieŭnym vyhladaje taksama paviedamleńnie «Biełaruskaha hołasa» ab utajamničańni ŭ płan paŭstańnia ZBR ks. Adama Stankieviča — prynamsi, nijakich zhadak ab hetym u davoli padrabiaznych zapisach samoha ksiandza niama (A. Stankievič. Z Boham da Biełarusi, s. 842—845).
Likvidavać pad Maskvoj
Na s.16—17 pryviedzienyja śviedčańni Ch. ab sustrečy ŭdzielnikaŭ płanu abviaščeńnia ZBR z ahientam abvieru Hienrycham Mileram-Javorskim, jaki paźniej vydaŭ ich paplečnikaŭ savieckamu NKVD. Pavodle śćvierdžańnia Ch., z hetaj pryčyny Miler byŭ prysudžany da śmierci i zabity ŭ 1941 pad Maskvoj siabram Biełaruskaj niezaležnickaj partyi (BNP). Jakoje niepasrednaje dačynieńnie da hetaj spravy mahła mieć BNP i čamu mierkavanaje zabojstva adbyłosia tak daloka ad Biełarusi — zastajecca zahadkaj, jak i samo isnavańnie Milera. Dzivić taksama zhadka Ju.Stasieviča ab biełarusach — ahientach abviera, jakija pranikli ŭ atrad I.Tarasiuka i «štodzionna pieradavali pa racyi ŭ svoj štab infarmacyju pra płany paŭstancaŭ» — naŭrad ci takija pavodziny zastalisia b niezaŭvažanymi z boku inšych udzielnikaŭ atrada.
Pieramovy i apieracyi
Na s.21—22 sa słovaŭ kolišniaha supracoŭnika SD H. paviedamlajecca ab sustrečy ŭ 1940 hodzie Vincenta Hadleŭskaha z Stefanam «Hrotam» Raveckim — kiraŭnikom polskaha Związku walki zbrojnej (ZWZ) i paźniejšym hałoŭnym kamiendantam AK, padčas jakoj V. Hadleŭski prapanavaŭ polskamu ŭradu ŭ vyhnańni pryznać niezaležnaść Biełarusi. Pieramovy dziejača takoha maštabu, jak Ravecki, z kiraŭnikom małakolkasnaj hrupy biełaruskich aktyvistaŭ, jakim na toj momant źjaŭlaŭsia Hadleŭski, dy jašče z takimi prapanovami, vyhladajuć vielmi małaimaviernymi.
Asnoŭnaj krynicaj źviestak pra hetyja padziei (s.36—50) źjaŭlajucca ŭspaminy kiraŭnika Paleskaj Siečy Tarasa Bulby-Baraŭca. Pavodle hetaha aŭtara, siły «biełaruskaj samaachovy», jakija naličvali 5 tysiač, u žniŭni 1941 hoda supolna z Paleskaj Siečču całkam ačyścili ad savieckich akružencaŭ terytoryju Paleśsia ad Bieraścia da Mazyra. Kiravali hetymi atradami «kapitan Usievaład Rodźka i jaho namieśnik paručnik Michał Vituška» (u niekatorych tekstach pavajennych hadoŭ hetyja asoby i ich pasady padadzienyja naadvarot, hł. adpaviednyja miescy ŭ zborniku V.Sierhijčuka «Taras Bulba-Borovieć», s. 588, 607).
Infarmacyja ab hetaj apieracyi nie paćviardžajecca ni aficyjnymi dakumientami, ni ŭspaminami śviedkaŭ. Naprykład, całkam adsutničajuć jakija-kolviek zhadki ab padobnych padziejach u dziońniku V.Z.Karža, jaki dziejničaŭ u apisany pieryjad na zachadzie Paleśsia (NARB, f. 1440, vop. 3, s. 712). Źjaŭleńnie va ŭspaminach Baraŭca zhadak pra Vitušku, Rodźku i ich padnačalenaść Radasłavu Astroŭskamu možna patłumačyć pryjaznymi pavajennymi dačynieńniami miž Baraŭcom i BCR na emihracyi, u čas, kali stvaralisia ŭspaminy.
Hadleŭski, Ivanoŭski, Alachnovič
Na s.72—74 sa słovaŭ H. apisvajecca pryniaćcie rašeńnia ab likvidacyi V. Hadleŭskaha i epizod z padańniem Franciškam Kušalem na adras kiraŭnika SD RK «Ostłand» Valtera Štalekiera raparta ab antyniamieckaj dziejnaści V.Hadleŭskaha i V.Ivanoŭskaha, što, nibyta, było vyklikana bojaźziu Kušala pierad razhałošańniem faktu jaho supracy z NKVD (zrešty, pavodle H., SD ab supracoŭnictvie Kušala ŭžo viedała). Paśla hetaha F.Kušal, R.Astroŭski i jašče dva nienazvanyja dziejačy padpisali pratakoł «ab vyznańni złačynnych dziejaŭ hrupy Hadleŭskaha» i im «było paviedamlena, što V.Hadleŭski, V.Ivanoŭski i F.Alachnovič buduć aryštavanyja i źmieščanyja ŭ asobnym błoku kancłahiera Zaksenchaŭzen». Paźniej ź Bierlina nibyta pryjšoŭ zahad ab likvidacyi hetych dziejačoŭ «pad vyhladam teraktaŭ z boku savieckich partyzanaŭ». V.Hadleŭski byŭ aryštavany i zabity nieadkładna, bo ŭźnikła padazreńnie, što jon moža być papiaredžany pra niebiaśpieku.
Sumnieŭnaść hetaj infarmacyi pieradusim palahaje ŭ tym, što V.Ivanoŭski zahinuŭ u śniežni 1943, a F. Alachnovič — u sakaviku 1944 hoda (to bok, adpaviedna, praz hod i amal paŭtara hady paśla vyšejapisanych padziejaŭ). Uźnikaje zakanamiernaje pytańnie, našto nacystam było tak doŭha tryvać antyniamieckuju dziejnaść hetych dziejačoŭ.
Kłasičnaje fota Michasia Vituški.
Biełaruskaja niezaležnickaja partyja
Na s.75—76 sa słovaŭ H. paviedamlajecca, što ŭ vyniku zabojstva V.Hadleŭskaha SD vymusiła lidera BNP Usievałada Rodźku pieravieści hetuju arhanizacyju pad ichny kantrol. Viersija pra datyčnaść Hadleŭskaha da BNP Rodźki vyklikaje daŭnija dyskusii i niebiespadstaŭnyja piarečańni, ale jašče bolšyja sumnieńni vyklikaje hipoteza ab pieršapačatkovaj samastojnaści BNP. Užo na s.79—80 aŭtary, apisvajučy «źjezd biełaruskich dziejačoŭ», sklikany Rodźkam uviesnu 1943 hoda ŭ Vilni, pišuć, što miesca prachodžańnia źjezda było abranaje, bo jaho arhanizatar «zaručyŭsia padtrymkaj miascovaha kiraŭnictva abviera», a SD nibyta čyniła ŭ hetaj spravie pieraškody.
Adnak, z apublikavanych samim S.Jaršom dakumientaŭ i śviedčańniaŭ (pakazańni Aleha Stachoŭskaha ŭ ahienturna-vyšukovaj spravie Mikałaja Rulinskaha ŭ Asobym archivie Litvy, f. K-1, v. 45, spr. 236; uspaminy Viktara Sikory (spasyłka 1, 2), jak i z mnohich inšych krynicaŭ (u tym liku z pakazańniaŭ U.Rodźki na śledstvie ŭ 1945), viadoma, što BNP, stvoranaja aficeram abviera U. Rodźkam uletku 1941 hoda, adrazu ž patrapiła pad kantrol hetaj śpiecsłužby i padparadkoŭvałasia jaje padraździaleńniu z numaram palavoj pošty 58779, jakoje raźmiaščałasia ŭ Vilni, i mienskaja SD taksama ad pačatku była ŭtajamničanaja ŭ jaje dziejnaść.
Zamach na Šuchieviča
Na s.78—79 sa słovaŭ nienazvanaha śviedki apisvajecca arhanizavany BNP zamach na Ramana Šuchieviča, u jakim jon byŭ paranieny. Hetyja źviestki nie paćviardžajucca dakumientami, a da taho ž, vyhladajuć sumnieŭnymi, uličvajučy paźniejšyja kantakty U.Rodźki z AUN (b).
Na s.83—84 pavodle śviedčańniaŭ H. paviedamlajecca, što ŭletku 1943 hoda U.Rodźka nakiravaŭ na pieramovy z AUN (b) Uładzimira Šaviela, jaki pierad tym lažaŭ u špitali paśla ranieńnia, a ŭ vyniku źnik bieź źviestak, mahčyma — byŭ rasstralany banderaŭcami. Možna mierkavać, što hetaja viersija hruntujecca na miemuarach Ja.Maleckaha, jaki pisaŭ, što Šaviel «byŭ kamandantam palicyi ŭ Mienskaj akruzie ŭ 1943 hodzie… uvosieni 1943 hodu skryŭsia na Paleśsi j usiakija ślady pa im prapali». Adnak Lavon Halak, kaleha U.Šaviela pa Vilenskaj biełaruskaj himnazii, sa słovaŭ jašče adnaho ich supolnaha siabra Anatola Sakałova, jaki apošnim bačyŭ Šaviela, śviedčyć, što nasamreč toj źnik na Biarezinščynie ŭviesnu 1942 hoda pry inšych abstavinach.
Na tle takich «składanych» dačynieńniaŭ BNP z AUN (b) nie mienš sumnieŭna vyhladaje i pašyranaje mierkavańnie, što ŭvosień 1943 hoda delehaty ad BNP V.Jermakovič i H.Malinoŭski ŭziali ŭdzieł u 1-aj kanfierencyi paniavolenych narodaŭ na Rovienščynie (s.84), jakoje hruntujecca na ŭspaminach Dz.Kasmoviča. Inšych śviedčańniaŭ ab hetych asobach, adnak, nie isnuje, a ich źjaŭleńnie ŭ śpisach udzielnikaŭ kanfierencyi, imavierna, było inicyjavana ŭ pavajenny čas i pradyktavana ŭdziełam u Antybalšavickim błoku narodaŭ BNP na emihracyi i Biełaruskaha vyzvolnaha frontu pad kiraŭnictvam Dz.Kasmoviča.
Na s.82—83 pavodle słovaŭ Ch. apisvajecca farmavańnie niemcami ŭletku 1943 hoda «biełaruskaha adździeła dla praviadzieńnia karnych akcyjaŭ na ŭkrainskim Paleśsi… Dla stvareńnia adpaviednaha nastroju… u adździeł była zaviezienaja ahitacyjnaja litaratura AUN (b), u jakoj całkam admaŭlałasia biełaruskaść paleskaha rehijona». Hetyja źviestki inšymi krynicami taksama nie paćviardžajucca, a padobnyja matyvacyi dla pieryjadu niamieckaj akupacyi vyhladajuć absalutna fantastyčnymi i štučnymi.
Samaabarona
Na s.85—86 sa spasyłkaj na H. apaviadajecca ab arhanizacyi BNP hrupaŭ sialanskaj samaabarony, jakija nibyta zmahalisia suprać karnych akcyjaŭ nacystaŭ, ale SD miryłasia ź ich dziejnaściu, bo «isnavańnie padobnych adździełaŭ mocna abmiažoŭvaje mahčymaści savieckich partyzanaŭ». Inšymi krynicami isnavańnie padobnych adździełaŭ nie paćviardžajecca, dy j małavierahodna, što nacysckija śpiecsłužby mahli zapluščvać vočy na takuju antyniamieckuju aktyŭnaść.
Jorš śćviardžaje, što heta taksama Vituška. Znajšoŭsia jašče adzin zdymak z toj ža sieryi, datavany 1.5.44, zrobleny nibyta ŭ Haradziei.
Kałdyčeva
Na s.103—108 pavodle słovaŭ «kiraŭnika śpiecyjalnaha padadździeła palicyi biaśpieki i SD kapitana H.» apaviadajecca ab stvareńni SD padpolnaj sietki «Čorny kot», jakaja źjaŭlałasia častkaj płana «Liben ketchien», pry ŭdziele ź biełaruskaha boku R.Astroŭskaha, B.Rahuli i U.Rodźki. Sami hetyja dziejačy, adnak, nikoli nie zhadvali pra svoj udzieł u padobnych prajektach.
«Časovy kamandny punkt» biełaruskaha supracivu, pavodle śćvierdžańnia aŭtaraŭ, znachodziŭsia «va ŭmacavańniach byłoha kamandnaha punktu niamieckaj armii časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny kala Baranavičaŭ (kala trasy Bieraście — Miensk)». Ciažka mierkavać, što tut majecca na ŭvazie, bo padobnych maštabnych zbudavańniaŭ u aznačanym rajonie nikoli nie isnavała. Baza padrychtoŭki ŭdzielnikaŭ mierkavanaha supracivu nibyta znachodziłasia ŭ łahiery SD u Kałdyčevie, što taksama nie znachodzić nijakich paćvierdžańniaŭ u inšych krynicach, dyj ciažka mierkavać, što takaja aktyŭnaść zastałasia b pa-za ŭvahaj savieckich i polskich padpolščykaŭ i partyzan, a taksama viaźniaŭ łahiera. U pavajennych śviedčańniach supracoŭnikaŭ łahiera, jakija byli asudžanyja, hetaja infarmacyja taksama adsutničaje. Adzinaj začepkaj, jakaja dazvalaje mierkavać, adkul źjaviłasia viersija pra padrychtoŭčy łahier u Kałdyčevie, źjaŭlajecca ćmianaja zhadka va ŭspaminach Džeka Kahana: «Kałdyčeva było škołaj padrychtoŭki biełaruskich bandytaŭ i tamu najhoršym łahieram na Biełarusi». Naturalna, hetaja fraza moža traktavacca jak u prostym, tak i ŭ pieranosnym sensie.
Aŭtary śćviardžajuć, što U.Rodźka i B.Rahula byli pryznačanyja «vajskovymi kansultantami bazy ŭ Kałdyčevie», što, vidavočna, tłumačycca tym, što zhadanyja dziejačy pa stanie na viasnu 1944 hoda nasamreč znachodzilisia niepadalok ad Kałdyčeva — B.Rahula kamandavaŭ 68-ym palicejskim bataljonam u Navahradku, a U.Rodźka byŭ kamandziram bataljona BKA ŭ Haradziščy.
«Partyzany ŭ Zasłaŭi»
Dalej aŭtary pieraličvajuć atrady «Čornaha kata», jakija nibyta byli padrychtavanyja ŭ kałdyčeŭskim łahiery, kožny ź jakich musiŭ naličvać jak minimum 200 čałaviek. Najbolš infarmacyi pryviedziena ab «Asobnym biełaruska-ŭkrainskim dyviersijnym bataljonie», jaki byŭ stvorany ŭviesnu 1944 hoda ź inicyjatyvy U.Rodźki ź liku «bulbaŭcaŭ». Uspaminami T.Baraŭca i inšymi krynicami, adnak, hety fakt nie paćviardžajecca. Ułasna biełaruskija bataljony, pa śćvierdžańni aŭtaraŭ, mieli nazvy «Biełastok», «Viciebsk», «Lićviny» i «Stalica». Kamandziram bataljona «Lićviny» nibyta byŭ pryznačany Jurka Łuckievič (jaki, jak viadoma, nasamreč akazaŭsia ŭ składzie bataljonu «Dalvic»), a kamandziram bataljona «Stalica» — Aleh Łapicki (pad psieŭdanimam «Aleh Papkovič» — nasamreč paśla prychodu savieckich vojskaŭ jon zastaŭsia ŭ Vilni i vučyŭsia ŭ Vilenskaj duchoŭnaj sieminaryi).
Pavodle śćvierdžańnia aŭtaraŭ, hrupa atrada «Stalica» kolkaściu kala 50-80 čałaviek dziejničała kala vioski Dziechnaŭka la Zasłaŭja da vosieni 1946 hoda i mieła radyjosuviaź. Ciažka ŭjavić, jak takaja aktyŭnaść partyzan mahła zastavacca niezaŭvažanaj doŭhi čas u niepasrednaj blizaści ad Zasłaŭja i Miensku, u miaścinach, dzie nie było navat bolš-mienš vialikich lasnych masivaŭ. Ahułam pa ŭsioj Biełarusi nibyta byli admysłova pabudavanyja dla ŭdzielnikaŭ «Čornaha kata» 15 bunkieraŭ. Pra isnavańnie padobnych zbudavańniaŭ na siońnia, adnak, ničoha nie viadoma.
Nibyta paŭstańnie
Na s.111—126 razhladajecca płan antynacysckaha paŭstańnia, jakoje, nibyta, płanavałasia BNP u Miensku ŭ červieni 1944 hoda. Aŭtary adznačajuć, što niekatoryja siabry BNP (naprykład, Dz.Kasmovič) naohuł nie zhadvali ŭ svaich miemuarach ab padrychtoŭcy padobnaj akcyi.
Dziŭna vyhladaje vysnova aŭtaraŭ ab uzbujnieńni 68-ha palicejskaha bataljona B.Rahuli ŭviesnu 1944 u vyniku praviedzienaj mabilizacyi ŭ BKA, u toj čas jak nasamreč hety bataljon nie mieŭ da BKA nijakaha dačynieńnia. Aŭtary śćviardžajuć, hruntujučysia na ŭspaminach B. Rahuli, što jahony bataljon musiŭ udzielničać u paŭstańni, chacia ahulnaviadoma, što hetaja adzinka ŭ aznačany čas znachodziłasia na Dokšyččynie i brała ŭdzieł u antypartyzanskaj akcyi. Śćvierdžańni B.Rahuli, što bataljon nie zdoleŭ prybyć u Miensk u vyniku niaŭdałaha źbiehu abstavinaŭ, vyhladajuć niepierakanaŭča.
Ahułam aŭtary aceńvajuć patencyjnuju kolkaść udzielnikaŭ paŭstańnia ŭ try tysiačy čałaviek, što samo saboj vyklikaje sumnieńni ŭ jaho realnaści. Amal fantastyčnymi vyhladajuć taksama zajavy ab tym, što płany U.Rodźki ab paŭstańni byli viadomyja niemcam, a taksama ab pieramovach U.Rodźki z savieckim padpollem, jakija nibyta zhadvajucca ŭ manahrafii «Baraćba suprać niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ na terytoryi BSSR. 1941—1944 hh.», samo isnavańnie jakoj vyklikaje sumnievy, što nami adznačałasia vyšej.
Štab Vituški pad Varšavaj
Pavodle Ch., kiraŭnikom štaba paŭstańnia musiŭ być Anton Bandyk, kamandzir roty 13-ha bataljonu SD, jaki paźniej deziertavaŭ sa svaim adździełam pad Aŭhustovam u lipieni 1944 hoda. Heta jon, nibyta, ździejśniŭ taksama na zahad U.Rodźki. Na s.197—198 apaviadajecca dalejšy los atrada A. Bandyka. Častka atrada dałučyłasia da AK, što paćviardžajecca inšymi krynicami. Ale, pavodle Ch., A. Bandyk utvaryŭ svoj niezaležny atrad, jaki dziejničaŭ na Aŭhustoŭščynie da 1946 hodu, ździejśniŭ u hety pieryjad bolš za 70 bajavych akcyjaŭ (u tym liku ažyćciaviŭ napad na ciahnik, vyzvaliŭšy 350 biełarusaŭ, jakich hvałtoŭna repatryjavali ŭ SSSR), a ŭ 1947 «byŭ nakiravany na achovu hałoŭnaha štaba biełaruskaha partyzanskaha ruchu pad Varšavu». Kamientary tut chiba zališnija. Naturalna, nijakich dakumientaŭ ab hetych akcyjach niama. Tym bolš, składana ŭjavić sabie isnavańnie «štaba biełaruskich partyzan» u 1947 hodzie pad Varšavaj, u PNR, dzie dziejničała polskaja partyzanka, niehatyŭna nastrojenaja da idei biełaruskaj niezaležnaści.
Zombi-hienierał
Asobny raździeł pryśviečany aśviatleńniu viersii aŭtaraŭ ab «apieracyi prykryćcia Michała Vituški», u vyniku jakoj zamiest jaho desantavaŭsia ŭ listapadzie 1944 i byŭ zabity ŭ studzieni 1945 hoda inšy čałaviek. Na s.110—111 aŭtary prypuskajuć, što kiraŭnik «Čornaha kata» M. Vituška, prajšoŭšy navučańnie ŭ bierlinskaj škole SD, desantavaŭsia ŭ Biełarusi ŭ śniežni 1944 hoda, jak śviedčyć u svaich uspaminach Dz.Kasmovič. A ŭ noč z 17 na 18 listapada, pavodle hipotezy aŭtaraŭ, desantavaŭsia aficer abviera Mikałaj Vituška (s. 149). Ahułam, nibyta, u niamieckich śpiecsłužbach słužyli taksama jašče Hienrych i Piatro Vituška. Łohika aŭtaraŭ niezrazumiełaja, bo paŭstaje zakanamiernaje pytańnie — našto było ŭ jakaści «dvajnika» Vituški vykarystoŭvać asobu ź identyčnym proźviščam, kali možna było znajści čałavieka z padobnaj źniešnaściu i vydać jamu dakumienty na imia Vituški? Imknieńniem vydać žadanaje za sapraŭdnaje vyhladaje i traktoŭka zhadki Jazepa Sažyča pra «K.Vitušku» jak mahčymaha śviedčańnia pra isnavańnie «Koli Vituški», i inšyja pošuki aŭtarami va ŭspaminach śviedkaŭ jakich-kolviek roznačytańniaŭ, što padmacoŭvali b ich hipotezu.
Aŭtary pryvodziać adziny bolš-mienš kankretny arhumient na karyść taho, što Michał Vituška desantavaŭsia nie ŭ listapadzie 1944 hoda, a paźniej — pra heta, nibyta, raspaviadaŭ palitviaźniu Piatru Rašetniku namieśnik kiraŭnika desanta 17.11.1944 Janka Hińko. Zastajecca tolki dzivicca, čamu adpaviednaje śćvierdžańnie ŭ knizie nie padmacavanaje jakoj-kolviek spasyłkaj na jaho niepasrednuju krynicu.
Jak viadoma, pavodle aficyjnaj viersii, paśla desantavańnia 17 listapada 1944 hoda pad Voranavam, Michał Vituška nieŭzabavie dałučyŭsia da atrada partyzanki AK «Komara» i byŭ namieśnikam kamandzira. Materyjały vyšukovaj spravy Michała Vituški z Asobaha archiva Litvy (były archiŭ KDB ŁSSR), raspačataj u 1949 i skončanaj u 1950, śviedčać, što čałaviek, jaki zahinuŭ 7 studzienia 1945 hoda la Kiernava, byŭ apaznany partyzanami atrada, niepasrednymi śviedkami jahonaj hibieli, jak Michał Vituška, pavodle fota ź jahonaha davajennaha savieckaha pašparta. I pašpart ssa zdymkam, i śviedčańni zachoŭvajucca ŭ spravie (fond K-30, vop. 1, sp. 285).
Biełarusy ŭ haściach u «Viervolfa»
Na s.176 sa słovaŭ infarmanta N. idziecca pra toje, što vice-prezident BCR Mikałaj Škialonak nibyta byŭ kamandziram partyzanskaha atrada, jaki «z pačatkam savieckaha nastupu na Bierlin… znachodziŭsia na adnoj z tajnych bazaŭ «Viervolfa», a «ŭ druhoj pałovie červienia 1945 hodu nakiravaŭsia z vakolicaŭ Varšavy ŭ bok Biełaviežskaj puščy», ale byŭ razhromleny ŭ rajonie Haradziei. U apisanych abstavinach pierasoŭvańnie ŭzbrojenaj hrupy kolkaściu 30 čałaviek pa zhadanym maršrucie vyhladaje nierealnym, a Mikałaj Škialonak pavodle aficyjnych dadzienych byŭ aryštavany savieckimi orhanami dziaržbiaśpieki i rasstralany ŭ 1945 hodzie.
Hieorhi i Jurka
Na s.183 zhadvajecca kiraŭnik haliny «Biełaruś-Poŭdzień» «Čornaha kata» Hieorhi Łuckievič. Varta źviarnuć uvahu, što ŭ viadomym raparcie F.Kušala, napisanym pavodle spravazdačy ahienta Antona Dudy, taksama zhadvajecca jak kiraŭnik «Paleskaj hrupy» Hieorhi Łuckievič (u rasijskamoŭnym aryhinale tak nazvany Jurka Łuckievič). Rapart, jak pryznajuć aŭtary, byŭ sfalsifikavany, ale, na ich dumku, u im «fihurujuć realnyja asoby… psieŭdanimy jakich i abšar dziejańnia viedali tolki adzinki» — adsiul aŭtary robiać vysnovu, što častka źviestak u pakazańniach Dudy adpaviadaje praŭdzie. Na naš pohlad, adnak, u raparcie nazvanyja ahulnaviadomyja asoby, pra jakich Kušal viedaŭ, što jany ŭ 1944—1945 trapili ŭ Biełaruś (Ju.Łuckievič, A.Bandyk, H.Bahdanovič), što dazvoliła jamu całkam sfalsifikavać tekst raparta i «spravazdačy» A.Dudy, jaki ŭ rečaisnaści nie bačyŭ nikoha sa zhadanych asobaŭ (kali ŭvohule byŭ u BSSR, što taksama sumnieŭna). Zastajecca tolki dzivicca, čamu aŭtary, jakim dakładna viadoma, što Jurka Łuckievič ad 1945 hoda znachodziŭsia ŭ źniavoleńni, «pryznačyli» jaho kiraŭnikom partyzanki. Zrešty, mo tut my taksama majem spravu z «apieracyjaj prykryćcia» — u takim vypadku našyja pretenzii nadumanyja.
U karotkim bijahrafičnym daviedniku naprykancy knihi možna pabačyć bijahramy i Hieorhija Łuckieviča, i Jurki Łuckieviča, ale nijakich źviestak, što adzin ź ich byŭ «dvajnikom» druhoha, aŭtary nie padajuć. Mahčyma, hetaje siensacyjnaje adkryćcio jašče napieradzie, i našaja zaŭvaha paspryjaje dośledam u hetaj spravie.
Apošni bałachoviec
Na s.189 raspaviadajecca absalutna fantastyčnaja historyja pra žaŭniera armii S.Bułak-Bałachoviča, jaki ŭ 1939 hodzie razam sa svaim kamandziram udzielničaŭ u abaronie Varšavy, potym «ź nievialičkaj hrupaj zmahaŭsia na dva fronty: suprać niemcaŭ i savietaŭ», a paśla dałučyŭsia da «Čornaha kata» i prynios z saboj zachavany im «ściah, na jakim była vyšytaja «Pahonia» i nadpis «Žyvie Biełaruś!» Paźniej hety žaŭnier pa mianušcy «Bałachoviec» «hieraična zahinuŭ (padarvaŭ hranataj siabie i piacioch supracoŭnikaŭ MDB)». My pryvodzim hetyja cytaty admysłova, kab čytač, nieznajomy z tekstam pracy «Biełaruski supraciŭ», mieŭ mahčymaść atrymać ujaŭleńnie ab stylistycy i hłybini fantazii aŭtaraŭ hetaj knihi. Adznačym tolki, što fraza «Žyvie Biełaruś!» u takim dasłoŭnym vyhladzie pryžyłasia tolki ŭ paźniejšyja časy i z peŭnaściu nie mahła vykarystoŭvacca ŭ časy zmahańnia armii Bałachoviča.
S.190—197 pryśviečanyja nielehalnamu druku. Pa śćvierdžańni aŭtaraŭ, udzielniki «Čornaha kata» vydavali kala dziasiatku pieryjadyčnych vydańniaŭ i jašče mnostva inšych brašuraŭ i ŭlotak, pry hetym spasyłajucca jany na paviedamleńni emihracyjnaj presy. Lišnie kazać, što nivodnaha asobnika hetych vydańniaŭ nie vyjaŭlena, a statystyka drukavanych vydańniaŭ (693 z 810 vyjaŭlenych za 1945—1950 hh.), jakuju pryvodziać aŭtary pavodle nieisnujučaj krynicy («Opierativnyje opieracii MHB BSSR protiv političieskoho banditizma v 1944—1950 hh. Kurs lekcij») nie adpaviadaje suadnosinam kolkaści roznanacyjanalnych antysavieckich arhanizacyj u BSSR za aznačany pieryjad, siarod jakich biełaruskija składali mienšaść.
Partyzanski fotašop
Asobna varta źviarnuć uvahu na ścipły ilustracyjny materyjał knihi, dzie pradstaŭlenyja, miž inšaha, vyjavy vokładak partyzanskich vydańniaŭ «Jak naškodzić vorahu» i «Za što zmahajucca biełaruskija partyzany», a taksama vokładki vydańnia «Opierativnyje opieracii MHB BSSR protiv političieskoho banditizma v 1944—1950 hh. Kurs lekcij» i dakłada ŭ śpiecyjalnuju kamisiju Kanhresa ZŠA pra dziejnaść arhanizacyi «Čorny Kot» (!). Źniešnija asablivaści hetych vyjavaŭ nahadvajuć sumnaviadomy vypadak falsifikacyi hetymi ž aŭtarami vyjavaŭ vydańniaŭ «padpolnaj BAPC», jakija, jak vidać navat niaŭzbrojenym vokam, byli vykananyja z vykarystańniem sučasnych fakturaŭ, šryftoŭ i vyjavaŭ, z dapamohaj adpaviednaha hrafičnaha redaktara (hł. «Biełaruski rezystans № 1(5), 2008, s. 77—99).
Partyzanskija atrady šturmavali harady
Na s.226 sa spasyłkaj na infarmanta N. apisvajucca sumiesnyja napady «Čornaha kata» i ŭkrainskich «bulbaŭcaŭ» na Kobryn i Hajnaŭku ŭ 1946—1947 hh. i na Navahradak 25 sakavika 1948 hoda. Paśla apošniaj apieracyi, ździejśnienaj siłami 130—170 čałaviek, savieckija samaloty, nibyta, bambardavali Nalibockuju pušču. Na žal, pra hetyja padziei, jakija «zdarylisia» 68 hod tamu, nie pamiataje nivodzin žychar Navahradka, Kobryna i Hajnaŭki, niama pra ich śviedčańniaŭ i ŭ archivach.
Da hetkich ža fantastyčnych varta adnieści źviestki (s.227—228) pra napad «Čornaha kata» na aŭtakałonu na 38 km trasy Pinsk — Miensk 24 lutaha 1946 hoda, jakija ŭziatyja aŭtarami ź mifičnaha vydańnia «Opierativnyje opieracii MHB BSSR protiv političieskoho banditizma v 1944—1950 hh. Kurs lekcij». Anałahičnyja akcyi pa vyzvaleńni viaźniaŭ byli nibyta ździejśnienyja «Čornym katom» pad Maładziečnam (1949) i navat Mahilovam (1946).
Ad Dniapra da Bałtyjskaha mora
Na s.199—210 apisvajecca biełaruskaja padpolnaja partyzanka pad kiraŭnictvam «Vitaŭta», jakaja nibyta dziejničała ŭ LitSSR na Vilenščynie. Na s.230 sa spasyłkaj na infarmanta N. aŭtary śćviardžajuć, što «Čorny kot» dziejničaŭ taksama ŭ Kalininhradskaj vobłaści RSFSR, dzie ŭ 1949—1951 hh. (!) ździejśniŭ čatyry paśpiachovyja dyviersii. A napačatku 1950-ch «Čornamu katu» ŭdałosia zachapić na Paleśsi sakretnaje abstalavańnie dla atamnaha bambardavańnia. Vajavaŭ «Čorny kot» u 1946—1948 navat suprać Dniaproŭskaj fłatylii. Niaŭdały napad na sistemu ŭradavaj suviazi na «Linii Stalina» ŭ 1948 hodzie, jaki mieŭ kodavuju nazvu «Stalin», zrabiŭsia, jak vyśviatlajecca, pryčynaj čutak ab zamachu «Čornaha kata» na kiraŭnika savieckaj dziaržavy (s.233). A voś zamach na Chruščova ŭ 1957 hodzie «Čorny kot» nasamreč ładziŭ (s.235—238). Biezumoŭna, byŭ źviazany z M. Vituškam i apošni biełaruski partyzan Aŭhien Žychar, jaki zahinuŭ na Pastaŭščynie ŭ 1955 hodzie. Usie hetyja śćvierdžańni chutčej nahadvajuć fabułu ramana ŭ žanry alternatyŭnaj historyi, bo nie mohuć być paćvierdžanyja nijakimi krynicami, a abviarhajucca elemientarnaj łohikaj, pry najaŭnaści minimalnaha ŭjaŭleńnia ab realijach tych hadoŭ.
Kino i niemcy
Da całkam fantastyčnych i vydumanych varta adnieści raździeł ab spravach «padpolnaj BAPC» (s.248—250), jak i nastupnyja dva — ab dačynieńniach «Čornaha kata» z ukrainskimi «bulbaŭcami» i banderaŭskaj UPA. Sapraŭdnaj pierlinaj pryhožaha piśmienstva vyhladaje raździeł «Čorny kot niasie straty» (s.255—258), dzie ŭzrovień fantazii aŭtaraŭ zaškaliŭ kančatkova. Tut apisvajucca dva vypadki spaleńnia žyŭcom praz MDB u 1948 hodzie pad Pskovam i Roŭnam akružanych biełaruskich partyzanaŭ, jakija, naturalna, adstrelvalisia da apošniaha, u druhim vypadku jašče i paśpieŭšy pierad śmierciu ŭźniać bieł-čyrvona-bieły i žoŭta-błakitny ściahi. Hetaja fantazija, pavodle śćvierdžańnia aŭtaraŭ, znachodzić paćvierdžańnie ŭ knizie «Opierativnyje opieracii MHB BSSR protiv političieskoho banditizma v 1944—1950 hh.», jakoj, jak my ŭžo adznačali vyšej, nichto, akramia aŭtaraŭ, nie bačyŭ.
Miž inšym, adździeł viadomaha Ramualda Rajsa «Buraha» byŭ razhromleny taksama z udziełam biełaruskich partyzanaŭ, ab čym śviedčyŭ u 1977 hodzie ŭ haziecie «Biełaruski hołas» I.Pierahud. Naturalna, što z partyzanami «Čornaha kata» kantaktavaŭ i Janka Filistovič (s.299). Da całkam prydumanych aŭtarami (pry ŭskosnym vykarystańni adnaho dastaviernaha dakumienta) varta adnieści taksama raździeł «Zahadka bratoŭ Siemianovičaŭ», pavodle jakoha, nibyta, adzin z udzielnikaŭ małakolkasnaj padpolnaj hrupy ŭ 1954 hodzie dabraŭsia da ZŠA.
Pavodle śćvierdžańnia aŭtaraŭ, Michał Vituška trojčy naviedvaŭ Biełaruś u pavajenny čas — u 1955, 1961 i 1974 hodzie. Jon byŭ žanaty i mieŭ dvuch dziaciej, syn Vituški nibyta i paviedamiŭ ab jahonaj śmierci 27 krasavika 2006 hoda na 99-m hodzie žyćcia.
Siarhiej Jorš u svaim interviju «Radyjo Svaboda» ŭ 2006 zajaviŭ: «Ja spadziajusia, u najbližejšyja hod-dva źjavicca ceły zbornik dakumentaŭ, pryśviečany biełaruskamu supracivu. A taksama pačnuć drukavacca knihi ŭspaminaŭ kamandziraŭ biełaruskaha partyzanskaha ruchu, biełaruskich padpolščykaŭ. I samaje hałoŭnaje — vyjduć miemuary samoha Michała Vituški». Abiacanaha čakajuć užo dziesiać hadoŭ.
Takim čynam, aznajomiŭšysia z pracaj S.Jarša i S.Horbika «Biełaruski supraciŭ», možna pryjści da vysnovy, što značnaja častka śviedčańniaŭ, na jakich hruntujucca aŭtary, byli sfalsifikavanyja imi samimi albo trecimi asobami. Pieradusim sfalsifikavanyja śviedčańni tyčacca dokazaŭ isnavańnia ŭ pavajenny čas arhanizavanaha biełaruskaha antysavieckaha ŭzbrojenaha ruchu «Čorny kot» na čale z M.Vituškam. Mahčyma, nie ŭsie pryviedzienyja nami dokazy falsifikacyjaŭ vyhladajuć absalutna pierakanaŭča, ale niekatoryja falsifikacyi vidavočnyja, časam navat litaralna — u vypadku z «vyjaŭlenčymi krynicami». Šmatlikija i sistematyčnyja falsifikacyi, navat kali i nie śviedčać naŭprost pra poŭnuju niesumlennaść aŭtaraŭ (jakija, hipatetyčna, mahli być sami ŭviedzienyja ŭ zman), ale prymušajuć, prynamsi, zadumacca ab ich kampietentnaści.
U kožnym vypadku, kniha «Biełaruski supraciŭ», na žal, zrabiłasia pieršapryčynaj biespadstaŭnaj hieraizacyi Michała Vituški.
