«Heta źniavaha čałavieka», — były čynoŭnik Čarniaŭski sustreŭ dačku paśla 15 sutak aryštu
«Ludzi, jakija zajmajuć pasady va ŭładzie, nia ŭ stanie kamunikavać z hramadzianskaj supolnaściu», — kaža Ihar Čarniaŭski, historyk, archieolah, były načalnik upraŭleńnia pa achovie historyka-kulturnaj spadčyny i restaŭracyi Ministerstva kultury.
U subotu 8 krasavika ŭ Žodzinie pad ścienami miascovaha adździełu ŭnutranych spraŭ jon sustrakaje svaju dačku Chryścinu. Ekalahičnaja aktyvistka i žurnalistka Chryścina Čarniaŭskaja atrymała ad biełaruskaj dziaržavy 15 sutak za «niecenzurnuju łajanku ŭ hramadzkim miescy».
«Viedaju, što takich spraŭ sotni, — kaža Ihar Čarniaŭski. — I raniej viedaŭ. Nia toje što ździŭlaŭsia, ale zaŭsiody ličyŭ, što heta niejkaje hłupstva. Heta prosta źniavaha čałavieka, prynižeńnie čałaviečaj hodnaści. Vidavočna, tyja, chto tak robić, prosta nie zadumvajucca, što žyćcio siońniašnim dniom nie skančajecca. I kali nia tut, to tam daviadziecca adkazać za ŭsie hetyja spravy. Bo jany ŭ boha nia vierać i ani ŭva što nia vierać».
Sustrakać Chryścinu ŭ Žodzina pryjechali ź dziasiatak siabroŭ. Značnaja častka hetych maładych ludziej — sami paśla «sutak». Chryścinu zatrymali 24 sakavika ŭ ofisie «Zialonych». Tudy pryjšli ludzi, kab sabrać dapamohu aryštavanym paśla akcyi 15 sakavika.
«Ja heta ničym nie mahu patłumačyć, — kaža Chryścina, stojačy na vulicy siarod siabroŭ z kubkam haračaj harbaty ŭ adnoj ruce i skrutkam fałafelu ŭ druhoj. Dziaŭčyna — vehanka, a im u biełaruskaj turmie jašče ciažej, čym astatnim. — Nas zatrymali, skazali, što chočuć zavieźci ŭ RUUS i pravieryć dadzienyja. Praz sutki my ŭžo stali zatrymanymi. Z pratakołam ja paznajomiłasia tolki na sudzie. Pavodle hetych pratakołaŭ vyhladała, što my ŭsie, 13 čałaviek zatrymanych, choram kryčali niecenzurnyja słovy».
15 sutak dali tolki Chryścinie. Sama jana kaža — napeŭna, za toje, što najbolš vykazvała niezadavalnieńnie.
«Patłumačyć heta narmalnymi čałaviečymi mierkavańniami składana, — kaža jaje baćka Ihar Čarniaŭski. — Vidavočna, što čałaviek apynuŭsia nie ŭ naležnym miescy nie ŭ naležny čas. Jość pastanova sudu adnosna taho, što jana vykazvałasia niecenzurnaj łajankaj u hramadzkim miescy kala domu numar 4 pa vulicy Fabrycyjusa. Dyk ich brali ŭ budynku, a nie na vulicy. Tam šmat niestykovak. Sud razhladaŭ tolki raparty dvuch milicyjantaŭ, a čamu nie byli razhledžanyja inšyja materyjały? Usio heta vyklikaje nia toje što ździŭleńnie, a prosta heta nienarmalna, kali tak prosta možna na čałavieka ŭźvieści paklop i zahnać na 15 sutak».
Pakul Chryścinu pieravozili z adnoj izalacyjnaj ustanovy ŭ druhuju, baćki sprabavali abaranić jaje hodnaść u sudzie. Ale biespaśpiachova. Haradzki sud skarhu adchiliŭ.
«Tam faktyčna paŭtoranaja pastanova Maskoŭskaha rajonnaha sudu. Usio heta pad kapirku zroblena navat, — kaža Ihar Čarniaŭski. — Moža, u ich zaviedzienyja niejkija šablony, u jakija ŭpisvajucca proźviščy, daty. Dziakuj bohu, što choć biez pamyłak».
«Navat pahladzieć na jaje — maleńkaja dziaŭčynka, — jakuju jana pahrozu moža stvarać?» — pytajecca Ihar Čarniaŭski. Prysud dačce jon tłumačyć tym, što lubaja aktyŭnaść vyklikaje tut padazreńnie.
«Dumaju, heta preventyŭnaja miera, papiaredžańnie, što treba być jak usie. Vidavočna, čałaviečaja aktyŭnaść vyklikaje pieraściarohu», — kaža jon.
«Tut ta-a-ak klasna kormiać!» — zhadvaje Chryścina apošnija sutki ŭ Žodzinskim adździele ŭnutranych spraŭ. Paraŭnańni hetyja chutčej sarkastyčnyja, ale ŭsio adno, kaža dziaŭčyna, tut narmalna pastavilisia da taho, što jana vehanka. A pieršyja dvoje sutak źniavoleńnia jaje ŭvohule trymali biez abiedu i viačery.
«Na CIP (centar izalacyi pravaparušalnikaŭ. — RS) my źjeli tolki aŭsianku, — kaža Chryścina. — Jana takaja žudasnaja, što prosta słovami nie pieradać. A ŭ turmie (turma № 8 u horadzie Žodzina. — RS) bolšaść taho, što hatavali, było ź miasam. I žudasnaje nia tolki na vyhlad i na smak, a na pach navat žudasnaje».
Supy, kaža dziaŭčyna, varacca «na kostkach», tamu jeści ich vehietaryjancu niemahčyma. «Firmovaja strava ŭ ich — jačnaja kaša z aŭsiankaj, jačnaja kaša z harocham albo jačnaja kaša sama pa sabie, — kaža dziaŭčyna. — Ale jana takoha vyhladu, što ŭ lepšym vypadku ty možaš źjeści try łyžki. Ratavalisia tolki tym, što baćki pieradavali suchafrukty, harechi. Zasypaješ heta ŭsio, źjadaješ try łyžki, astatniaje vykidaješ va ŭnitaz».
Siarod straŭ była i firmovaja «brackaja mahiła» — smažanaja z hałovami i chrybtami ryba. «Ad jaje navat miasajedy admaŭlalisia, bo na vyhlad i na pach heta nievynosna», — kaža dziaŭčyna.
Haračaj vady ŭ turmie nie było. «My nalivali vadu ŭ butelki, kłali ich na batarei i tak mylisia, — dzielicca Chryścina vyniesienymi z turmy łajfchakami. — U nas nie było chaładzilnika. Kab daŭžej zachoŭvać pradukty, my ŭ butelki nabirali chałodnuju vadu, abkładali imi pradukty i tak zachoŭvali».
Achoŭniki, pa jaje słovach, u asnoŭnym vielmi maładyja ludzi. Sprabavali ź dziaŭčatami žartavać, a pa načach, jak na skiejcie, katalisia pa turemnych kalidorach na tačcy, u jakoj raznosiać źniavolenym ježu. Stavilisia da ich zbolšaha narmalna.
Chryścina kaža, što 15 sutak byli nievierahodna doŭhija. «My pražyvali žyćcio chamiačkoŭ: padymalisia ranicaj, nas karmili, vyvodzili hulać, my spali, paśla nas karmili, my znoŭ spali, čytali knižki», — kaža jana.
«Heta ździek ź čałaviečaj hodnaści, — paŭtaraje dziaŭčyna baćkavy słovy. — Ty tam adčuvaješ siabie absalutna biezabaronnym, u ciabie niama anijakich pravoŭ. Tabie mohuć pahražać karceram za luboje słova, dziejańnie. Pastajanna prymušajuć chadzić ruki za śpinaj, jak byccam ty złosny złačynca».
Pry hetym, kaža Chryścina, supracoŭniki razumiejuć, što «ŭsie hetyja spravy napisanyja prosta «ad bałdy». Kožny siabie apraŭdvaje: vy ž razumiejecie, heta ž nia my, my prosta vykonvajem zahady».
Sutki ŭ žodzinskaj turmie dziaržava aceńvaje ŭ 11 rubloŭ 50 kapiejek.
«To bok mnie za pierabyvańnie z 26 sakavika pa 8 krasavika treba zapłacić 149 rubloŭ 50 kapiejek», — kaža Chryścina.
Naviny zvonku dachodzili da dziaŭčat redka. Ale pra toje, što 25-ha ŭ Miensku AMAP pazatrymlivaŭ sotni čałaviek, dziaŭčaty daviedalisia. «Byli ŭ šoku», — kaža Chryścina.
Ihar Čarniaŭski spyniacca na rašeńni haradzkoha sudu nie źbirajecca.
«Ja za hetyja 15 sodniaŭ adčuŭ, nakolki da Chryściny z pavahaj staviacca i vidavočna lubiać jaje. Čałaviek za ŭsio žyćcio ničoha kiepskaha nie zrabiŭ, — kaža jon. — Prosta treba hodnaść čałaviečuju adstojvać da kanca, prajści ŭvieś šlach. Jak jano budzie dalej, pahladzim. Nadzieja pamiraje apošniaj. Hety šlach treba prajści».
Zatrymańni apošniaha miesiaca, kaža Čarniaŭski, pa-čałaviečy jon patłumačyć nia moža.
«Ja maju 26 hadoŭ dziaržaŭnaj słužby. Z majoj praktyki vyrašalisia mnohija pytańni. Nia ŭsio ŭdavałasia. Ale šmat jakija spravy vyrašalisia praz razmovu, tłumačeńnie. Heta, moža, zajmała troški času, ale jość rašeńni. Prosta treba žadać ich znachodzić i realizoŭvać», — kaža jon.
«Kali my kažam, što ŭ Kurapatach treba pastavić znak, memaryjał ci jašče što ŭ znak prymireńnia, to znakam prymiryć ludziej nielha, — kaža Ihar Čarniaŭski. — Prymiryć možna havoračy, abmiarkoŭvajučy… My niekali svaim dzieciam, kali ich vychoŭvali, kazali, što jazyk dadzieny ludziam dla taho, kab havaryć, abmiarkoŭvać i znachodzić rašeńni dla lubych pytańniaŭ. Tak jość va ŭsim śviecie, tak pavinna być i ŭ nas».
