Čamu daradca pa pytańniach uklučeńnia soniečnych batarej PRAAN za budaŭnictva AES u Biełarusi
Za apošnija hady ŭ hramadstvie hučaŭ ceły šerah prapanoŭ, jak «źleźci» z rasiejskaj naftahazavaj ihły. Adnymi z samych papularnych i pierśpiektyŭnych ličacca prajekty z vykarystańniem adnaŭlanych enierharesursaŭ. Pra asabistuju historyju, pierśpiektyvy i mify «zialonaj» enierhietyki, cikaŭnaść kitajcaŭ da biełaruskaj historyi, a taksama pryčyny, čamu ekśpierty ŭjaŭlajuć AES nie takoj strašnaj, jak jaje malujuć, my pahutaryli z daradcam pa pytańniach uklučeńniach soniečnych batarej PRAAN i Suśvietnaha fondu pa navakolnym asiarodździ (GEF) Andrejem Duśmikiejevym.
Naradziŭsia ŭ łahiery, pra jaki pisaŭ Sałžanicyn
— Ja naradziŭsia ŭ siamji prafiesijnych vajskoŭcaŭ. Moj pradzied dajšoŭ da Paryža z ruskim vojskam. Što cikava, častka majoj siamji pachodzić ź vioski Paryž, Čelabinskaj vobłaści. U Biełarusi jość identyčnaja. A druhaja častka siamji — Sitniki, z adnajmiennaj vioski — Sitniki. Tam taksama byli kułaki i vysłanyja ŭ Rasieju. Paśpieli pasiadzieć i ŭ polskim łahiery, i ŭ savieckim. Dzied tak dobra i kulturna pravioŭ svajo žyćcio. Padčas łahiera jon navat u vajnu nie vajavaŭ, a prajšoŭ etapam z 39-ha da 60-ch. Tak ja i naradziŭsia ŭ łahierach. Viedajecie, kali vy čytali «Adzin dzień Ivana Dzianisaviča», to ja jakraz naradziŭsia u tym samym miescy. Praŭda, mnie padajecca, što tvor nadta zmročny i niehatyŭny. Kaniešnie, moj dzied nie byŭ zadavoleny, što 30 hod pravioŭ u łahierach, ale kali jon viarnuŭsia, to ŭsie vielmi cicha pavodzili ŭ dačynieńni da jaho. Bo jon svajo «adtrubiŭ i adsiedzieŭ», a ludzi vakoł i za niemcami, i Savietami siabie zapeckali mocna i zdavali adzin adnaho. Tamu dzieda tak navat pabojvalisia. Taki zmročny byŭ čas.
— A što tady tak jarka zapomniłasia z taho zmročnaha času?
— Adsutničała letniaja daroha. Jana była tolki pa race. Raka — Sośva. Tam jana nahadvaje pa šyryni znakamitaje voziera Narač. Tam usio takoje — hłabalnaje: i prastora, i darohi, i biezdaraž. Jak žyli tam? Dom całkam zakryty, uvieś učastak — byccam krepaść. Trochmietrovy płot, brama, zakryta ŭsio ciosam. Tam nichto, kaniečnie, asabliva nie zamykaŭ i zamkoŭ asabliva nie było, bo łahier i kudy tam biehčy. Kali my pryjechali siudy, taksama pabačyli, što ŭ Biełarusi nichto nie zamykaje, bo va ŭsich adzin i toj samy zamok. Dzied u łahiery byŭ nastaŭnikam historyi, da łahiera pracavaŭ u biełaruskaj škole, za heta i siadzieŭ u adnych i ŭ druhich.
— Napeŭna, vaša daroha dadomu vyhladała nasamreč vielmi dalokaj?
— Maje baćki časta pierajazdžali, i adnojčy maci skazała tatu, što zastajecca ŭ Biełarusi, a jon, kali choča, moža pryjazdžać, a moža i nie. Tut ja skončyŭ 8 kłasaŭ i vyrašyŭ, što možna pasprabavać skončyć vajennuju vučelniu. Tak los skłaŭsia, što ŭ Minskaj suvoraŭskaj vučelni tolki anhielskaja i niamieckaja movy byli, i mianie vypravili ŭ Picier vučycca, bo ŭ viaskovaj škołcy ja vyvučaŭ… francuzskuju. Ja zdaŭ ispyty na vydatna i advučyŭsia. Prajšoŭ cikavuju škołu, bo tam byŭ taki padbor vučniaŭ: z Kaŭkaza chłopcy, z Rasiei — adkul tolki nie było. U 70-ja — 80-ja hady heta byŭ adziny šlach dla karjery. Mnie ŭsie raili iści ŭ radyjotechničny, bo možna było ŭładkavacca, ale ja skazaŭ, što moj baćka — vajskoviec, i ja chacieŭ toje samaje pasprabavać. Uvyniku ja ŭsio-taki kinuŭ hetuju spravu, ale nie škaduju. Bo dziakujučy vojsku majo žyćcio ŭładkavałasia.
Navučańnie ŭ sakretnaj vučelni
— Ja vybraŭ niekarjernuju vučelniu, ale spyniŭsia na inžyniernaj. Vybar byŭ davoli śpiecyfičny. Na poŭnačy Rasiei jość horad Čerepaviec — horad mietałurhaŭ i chimikaŭ, u pramym i pieranosnym sensie, bo pałova horada — zeki. Ale pry hetym tam znachodzicca cikavaja vučelnia. U svoj čas jana była na piku, ale svaju śpiecyjalnaść ja nie zmahu nazvać, bo jana była sakretnaj. U 80-ja hady tam navat była ŭstalavana vyličalnaja mašyna. U zvyčajnaj vajskovaj vučelni, adna ź pieršych va ŭsim sajuzie. Takija zadačy vyrašała taja vučelnia. Tam ja zrazumieŭ, što matematyka i prahramavańnie — heta majo paklikańnie. U toj čas nichto nie razumieŭ, što heta takoje i kudy heta viadzie.
— U vajskovaj vučelni? Atrymlivajecca, što vy nie davučylisia i kinuli?
— Ja sa skandałam kinuŭ vučelniu, advučyŭsia try hady i vyrašyŭ, što heta nie majo i treba zaviazvać. Z-za taho, što heta śpiecyfičnaja vučelnia, mnie pryjšłosia prajści składanuju praceduru adličeńnia. Mianie vysłali ŭ samy paŭnočny kutok Rasiei. Napeŭna, dla taho, kab ja dobra zahartavaŭsia. Pieršy raz ja apynuŭsia ŭ miescy, dzie paŭhoda leta, a paŭhoda — zima. Tam nie tak, jak u Piciery, dzie letniaja noč i ludzi radujucca, ale letniaja noč takaja, što sonca prosta chodzić pa kole, chočacca spać letam — i nie možaš zasnuć. A zimoj sonca pieršy raz źjaŭlajecca za dalahladam 2 lutaha, i ŭsie: sabaki, katy, ludzi — vystrojvajucca ŭ šerah i radujucca tym karotkim chvilinkam, kali sonca źjaŭlajecca, i kryčać «ura!».
— Heta była svojeasablivaja vysyłka?
— Mnie pryznačyli ciažkaściaŭ pa maksimumie — 2 hady vajskovaj słužby. Vypravili ŭ samuju zahadkavuju častku. Heta była Rybackaja paŭvyspa. Pamiežnaja častka z Narviehijaj. Na susiedniaj sopcy ŭžo stajała narviežskaja vyška. My, ležačy na łožku, na 2-m jarusie, celili pa narviežcach praz trubački. Ichni dazorny hladzieŭ na nas u binokal i dumaŭ, peŭna, što my — idyjoty. My ŭsiakija nieprystojnyja žesty pakazvali, usiaho chapała. Bajavaja padrychtoka ŭ nas taksama adroźnivałasia. U ich technika nie zavodziłasia pry minus 20, a ŭ nas — zavodziłasia. I pry —30, i —40, voś tak my «vajavali» z patencyjnym praciŭnikam, a jany — siadzieli ŭ kazarmach ci doma i kuryli bambuk. Hetym adroźnivałasia słužba.
Pabyvali na supolnym majaku, chadzili na bocie mianiać akumulatarnyja batarei — pieršy raz za miažoj pabyvaŭ. Tam ža pabačyŭ nierast čyrvonaj ryby, jak akułu, mietraŭ z 5, vyciahvajuć, bo jana zabłytałasia ŭ sietcy, jak uciakać ad prylivu, kali štosiekundu pavialičvajecca chvala na 10 santymietraŭ. Ty nie paśpiavaješ i čakaješ paŭdni na vyśpie, pakul nie pačniecca adliŭ. Tak, łahična, kali ja viarnuŭsia ŭ Biełaruś dadomu, ja pajšoŭ pracavać na naš čyrvonaštandarny traktarny zavod. U samuju ciažku častku — liciejny cech №2. Mazhi maje pryjšli za hod u paradak. Paśla ja pastupiŭ na fakultet prykładnoj matematyki i staŭ prahramistam i matematykam.
— A čym dalej zajmalisia?
— Pajechaŭ u Maskvu ŭ NPA imia Łavačkina, dzie zajmalisia dalokim i blizkim kosmasam. My nie zajmalisia niepasredna kaśmičnymi zadačami, chacia pracavali amal na padziemnym aeradromie. My zajmalisia niepasredna adkryćciom i aryjentacyjaj soniečnaj batarei. Voś tak źviazałasia matematyka, prahramavańnie i soniečnaja enierhietyka. U vajenna-kaśmičnych siłach. Bo tam, dzie kosmas, zaŭždy jość suviaź z vojskam.
— Vychodzić, što heta ŭžo nadychodzili 90-ja? Što zdaryłasia z vytvorčaściu?
— U kaśmičnaj halinie adbyŭsia mocny kryzis. Našuju łabaratoryju zakryli, usie zastalisia biez pracy, treba było karmić dziaciej i viartacca ŭ Biełaruś i zasvojvać novyja śpiecyjalnaści — naprykład, palihrafiju i hrafiku. Usie zajmalisia vydaviectvam. Mnie ŭdałosia tut być u pieršych šerahach ź ludźmi, jakija ŭznačalvajuć palihrafičny rynak. My ŭpieršyniu vyvieli plonki, jakija byli pryznačany dla kalarovaha druku. Raniej heta ŭsio pryvozili z-za miažy, a tut my sami pačali vyrablać. Dzieści dapracavali prahramnaje zabieśpiačeńnie, dzieści ŭzłamali. Potym jašče rekłamaj paśpieŭ zajmacca. Našaja kampanija rychtavała «Ekspa Biełaruś» u Hanoviery. Mapy, płakaty: čym my hanarymsia, jakimi ludźmi vybitnymi, chto my takija. Biełarusy ŭpieršyniu ŭdzielničali ŭ joj u 2000 hodzie. Heta było vielmi surjozna. U 15-m hodzie my ŭzhadali hetuju tradycyju i raspaviadali pra krainu ŭ novych mabilnych abstavinach u Miłanie.
Ad kaśmičnych karabloŭ da soniečnych batarej
— A jak pačali zajmacca soniečnaj enierhietykaj?
— Roŭna 6 hod tamu my pryjšli ŭ hetuju śfieru z bratam. Moj małodšy brat — vielmi talenavity inžynier. Jon rabiŭ ruchaviki dla hadzińnikaŭ u Homieli i Horadni. U Homieli — hadzińnik nad pałacam Paskievičaŭ, elektroniku, ruchaviki, rekanstrukcyju teatralnych scen u mienskich teatrach rabiŭ. Usio jon prahramiŭ i raspracoŭvaŭ. Ja paprasiŭ jaho zajmacca. Praŭda, niadaŭna jamu heta nadakučyła, skazaŭ, što ŭsio pastaŭlena i raspracavana i jamu bolej niecikava.
Ad samaha pačatku my naiŭna raźličvali, što ŭ Biełarusi treba vyrablać soniečnyja moduli. My chacieli zarazić pieršych inviestaraŭ — tavarystva «Bavin». Prezientavali temu budaŭnictva zavoda pa vytvorčaści modulaŭ. Kali b heta udałosia, to zaraz usie sučasnyja stancyi ŭ Biełarusi byli pabudavany z ajčynnymi modulami, tady byŭ spryjalny čas dla budaŭnictva. Nieŭzabavie pabudavali padobny zavod u Litvie, potym va Ukrainie. A tam zavalili rynak kitajcy.
— Ale čamu inviestary nie zacikavilisia?
— U nas pieravažaje ŭ biznesie stratehija «kupi-pradaj». Zaŭždy pieramahała. Ludzi ŭ «Bavinie» razumieli, što vytvorčaściu našaj krainie składana zajmacca, jany dumali pajści ŭ inšuju śfieru, ale trymacca dalej ad vytvorčaści, chacia vysokatechnałahičnaja vytvorčaść abiacała vialikija pieravahi.
— Vy pryniali rašeńnie, što adnaŭlalnyja enierhastancyi mahčymyja i biez admysłovaha zavoda?
— My pačali dumać, dzie znajści nadziejnych pastaŭščykoŭ. Navučalisia ŭ Niamieččynie, Zachodniaj Jeŭropie, Kitai. Naviedali budaŭnictva soniečnaj stancyi ŭ Kitai. Chacia my, kaniešnie, bolš nazirali, čym pracavali. Jany budavali va ŭnutranaj Manholii stancyi byccam aŭtamaty. Chutkaść mantaža stancyi prosta nievierahodnaja. Jana miehavatnuju stancyju mohuć zmantavać za tydzień, pry tym što jany ciapier biaruć nie kolkaściu, ale adładžanym pracesam, pracuje 2 inžyniery, i mnie zdajecca, što jany pravilna robiać. U ich mała svaich idej, ale ažyćciaŭleńnie idej — samy hałoŭny kozyr va ŭsieahulnym padzialeńni pracy. Imhniennaje ŭvasableńnie idej i adsiejvańnie nieefiektyŭnych. Adrazu kala 200 kampanij kidajucca na realizacyju novaj technałohii. U pieršy hod zastajecca 1 i hinie 199, ale tyja, što pamierli, u tym ža hodzie zajmajucca novaj spravaj i starajucca ŭ joj zamacavacca. U mianie tak źjaviłasia šmat siabroŭ z Kitaja. Voś adzin, naprykład, pastajanna pryjazdžaje. Jon i drevaapracoŭku pahladzić i IT, u jaho zaŭždy 9—10 idej zahinie, ale adna dobra trymajecca. U mianie jość siabra Bin Cao, jon advučyŭsia ŭ Jeŭropie. Ja vadziŭ jaho na chakaton, tam było 150 prahramistaŭ i prahnučych ludziej. Niešta jamu pierakładaŭ, pra niešta jon zdahadvaŭsia. Jon mnie skazaŭ, što ŭ ich takoha niama, u ich nichto nie ciahniecca da technałohii. U ich niama ciahi da technałohii, tolki da zasvajeńnia. U ich zajmajucca anhielskaj, mieniedžmientam, ale mała chto zajmajecca čymści, što jašče vyšejšaje, kab abmiarkoŭvać navukajomistyja technałohii.
— Niešta raspaviadajecie jamu pra Biełaruś?
— My šmat hutarym pra historyju Biełarusi. Jamu, naprykład, niecikavaja Bresckaja krepaść. Davodzić, ci cikavaja b mnie była brama niejkaj dynastyi i paŭhadzinny raspovied pra toje, jakoje važnaje miesca ŭ historyi Kitaja hetaja brama zajmaje. Narešcie, jon spytaŭsia, ci jość muziej zbroi, a most i krepaść — ich heta nie cikavić.
— Ci zmahli jaho ŭsio-taki zacikavić čymści histaryčnym?
— Voś, naprykład, časam vajny Napaleona, jak raźvivalisia tut polska-biełaruska-ruskija adnosiny. Heta vyklikaje intares i pakazvaje značnaść miesca našaj krainy ŭ historyi. A krepaść — ničoha.
Navat niemcy ŭžo najelisia «zialonaj enierhietykaj»
— Vy zanialisia soniečnaj enierhietykaj z-za taho, što za apošni čas u Niamieččynie admaŭlajucca ad atamnych technałohij na karyść adnaŭlalnych resursaŭ.
— Nasamreč, heta nie zusim tak. Niemcy najelisia ŭžo soniečnaj i vietravoj enierhietykaj. Svaju prahramu pa raźvićci adnaŭlalnaj enierhietyki jany prafukali 3 razy. Ciapier pa hetuju prahramu ŭžo stajać čerhi. Jana siabie vyčarpała daŭno, jak i hrošy ŭ biudžecie. Vialikaja prablema tut u intehracyi ŭ ahulnuju elektrasietku. Niedarma źjaviŭsia prajekt «Smart Grid»
Dzie naradziŭsia — tam i pryhadziŭsia. Tam dzie vyrablaješ, tam i raźličvaj, što ty i tvoj susied budzie spažyvać. Pierad tym, jak ty zapłanavaŭ dzieści pabudavać soniečnuju stancyju, schadzi i damoŭsia z susiedam, kab jon nabyŭ, što jana tańniej budzie ci zielaniejšaja-zielaniejšaja. A niemcy vielmi ŭ heta nie vierać zaraz. Čas emacyjnaha padjomu, što my ŭsio pakryjem zialonaj koŭdraj, — na spadzie. Ideja siabie dyskredytavała.
— Atrymlivajecca, što enierhietyčnaja sistema, pabudavanaja na adnaŭlalnych resursach, nie apraŭdvaje siabie?
— Častkova z-za vydatkaŭ. Usie na hetym chočuć zarabić, i stancyja ŭ Niamieččynie kaštuje ŭ čatyry razy bolš za kitajskuju. Navat tam zdarajecca tak, što niamieckaja kampanija biare skrynki z kitajskimi modulami, stavić łejbu — i vyraby stanoviacca niamieckimi. U ich, kaniešnie, jość svaje technałohii, jakija jany samastojna vyrablajuć, chiba tolki važuju častku abstalavańnia, jakaja źjaŭlajecca klučavoj. A ŭsio astatniaje budzie zroblena ŭ Kitai. Patent u roznych krainach uvohule rozny. U Kitai patent treciaha ŭzroŭniu taki, što kali vyrab inšaha koleru i formy i — uvaha! — prynosić inšyja ŭražańni, to jon ličycca patentna čystym praduktam. Lepš žyć realijami, jakija ty viedaješ. My byccam viedajem, što ŭ Hiermanii ŭsie zacikaŭleny čystaj enierhietykaj, ale heta tolki iluzija.
Ci moža enierhietyčnaja biaśpieka być zialonaj?
— Kali pieranieści pohlad na Biełaruś, ci mahčyma ŭ nas nadać bolšuju rolu adnaŭlalnym enierharesursam u kancepcyi enerhietyčnaj biaśpieki?
— Tak pavinna być. Kali sačyć za situacyjaj va Ukrainie albo tam, dzie starejšyja prablematyki, — Bałharyja, Słavaččyna, dzie pieraličyli ceny hazu. Dahetul jany raźličvali, što Rasieja pavinna tańniej im pastaŭlać haz. Paśla pieraacenak tyja krainy zrazumieli, što heta doraha, i pryjšłosia šukać pryjomy enierhaefiektyŭnaści, jakija źmienšać spažyvańnie. Časam dzivišsia, kali telić dyrektar zavoda i kaža, što choča pastavić elektrastancyju na zavodzie, kab ataplivać jaho i hreć vadu. Ja ŭ jaho pytajusia, ci majuć jany ŭcieplenyja vokny, ujaznyja bramy. Što spačatku varta navučycca źbierahać, a nie zdabyvać lišniaje, kab jaho vypuścić u fortku. A jon kaža: «Dla čaho?» Pra što dalej možna hutaryć…
— To bok heta prablema ŭ hałavie?
— Tak. Ciapier u asnoŭnym zamoŭca, navat pryvatnik, pytajecca, jak zdabyć 15 kVt. hadz. Davajcie ja pastaŭlu soniečnuju stancyju. Ja adkazvaju, ci nie tańniej budzie razumna skarystacca ci zachavać. Heta ciažki vypadak. Tady jon havoryć, što nie moža znajści supolnaj movy i źviartajecca da inšaha. Ale kali čałaviek sumlenny, jon paŭsiul skaža toje samaje. Samaje važnaje siońnia — navučycca ličyć i zahadzia praličvać.
— Za apošni čas było šmat zroblena dziakujučy prajektu PRAAN.
— Mienavita. Ja pracuju ŭ hetym prajekcie kansultantam. Technałohija i dyscyplina siońnia bolš važnaja za pabudavanuju stancyju. Mnie niadaŭna spadabałasia razmova Čubajsa z Hrefam. Čubajs — małajčyna, jon skazaŭ, što važna mieć technałohiju i ŭžo dobra, što my možam jaje pabudavać. Dla dziaržavy tolki važna, kab usia elektraenierhija zaličvałasia pa saldavym pryncypie. To bok jość toje, što spažyŭ i vyrabiŭ, a płociš — za roźnicu. Tady situacyja vyrašycca sama saboj. U nas ža ŭskładnieny ŭsie pracedury. Patrebny 38 papierak, kab ustalavać elektrastancyju. U pryncypie, takoj biurakratyi niama ni ŭ adnoj krainie. U nas časta pryvodziać prykład: a ŭ Słavaččynie — tak, a ŭ Niamieččynie — tak. Ale tak — nidzie niama. Pakińcie 6 papierak, spraścicie, uviadzicie saldavy pryncyp. Tady narod zrazumieje, što narod płocić tolki kavałak sumy, ale čamuści heta nikomu nie patrebna?
— A čamu heta niepatrebna?
— Kožnamu treba na svaim miescy rabić vyhlad, što jon robić svaju spravu.
— Napeŭna, vy hetaksama skieptyčna nastrojeny da ŭžyvańnia atamnaj enierhietyki ŭ Biełarusi?
— Viadoma, my majem niehatyŭny dośvied vykarystańnia atamnaj enierhietyki ŭ Savieckim Sajuzie. Ale chočacca vieryć, što za hety čas u RosAtamie šmat pamianiałasia i adtačyŭsia technałahičny praces, z raźvićciom vajennych technałohij, jakija vielmi źviazanyja z atamnymi. Tut važny technałahičny praces. Vy bačyli, jak budujuć damy ŭ Šviejcaryi? Prykład z žyćcia majho siabra. Stajać damy, pabudavanyja ŭkraincami, słavakami, niemcami i švajcarcami. U takoj paśladoŭnaści jany i razvalvajucca. Zdajecca, ludzi zacikaŭleny ŭ pracy, ale nie majuć technałahičnaj dyscypliny, chacia i majuć dobryja materyjały. Heta realny vypadak z žyćcia majho siabra, jaki žyvie ŭ Švajcaryi. Zdajecca, tyja samyja ruki i nohi i materyjały, ale hałava nie na tym miescy. Švajcarcy budujuć ź niemcami daŭžej, zatoje jakaść i harantyja jakaści. Aproč hetaha varta źviarnuć uvahu, što nieŭzabavie pad Vałožynam źjavicca vialiki vietrapark 40 MVt. Kali ŭ Francyi vietraki hareli, ahoń raźlataŭsia na 5 kiłamietraŭ. Ja bajusia, što tam moža być bolšaja niebiaśpieka za atamnuju stancyju, jakuju možna bolš žorstka kantralavać. Prosta moža niechta niedakrucić bołt i padumać, što dakrucić inšy ci paźniej. Jon ža jaho 25 hod kruciŭ u siabie na traktarnym hety bołt. Tak araby nabudavali ŭ Francyi «latajučyja» vietraki, va Ukrainie łopaść źlacieła na 17 kiłamietraŭ i raźniesła viosku.
— Ale ŭ biełarusaŭ składanaje staŭleńnie da atamnaj enierhietyki i nastupstvaŭ trahiedyi na ČAES? Mabyć, tut bolš važny maralny bok spravy?
— Nie. Tut patrebna bolšaja ŭvaha i kantrol. My časta havorym, byccam my kredytu nie brali, nie my vyrašali stancyju budavać. A chto vy? My, hramadzianie Biełarusi. A chto tady braŭ? Adkazu niama. A chto tady dapamohu atrymlivaŭ? A zarobki? A kudy padzielisia 6 miljardaŭ rasiejskich hrošaj? Jak moj syn płavaŭ u basiejnie ci ŭ ladovym pałacy z kluškaj biehaŭ? Tut, na žal, usio ŭzajemaźviazana. Ciapier zastajecca tolki naładzić supracu pa temie AES i minimizirvać ryzyku. Tym bolej pra vietrapark pad Vałožynam nichto nie piša.
— Pra heta niepapularna pisać i ryzyki inšyja…
— Tak. Vielmi prosta pisać pra pabity enierhabłok. A kali ludzi pišuć ad bałdy, dyk u nas takich niebiaśpiečnych abjektaŭ vałam pa ŭsioj krainie.
— Tak, ale ž tut jašče prablema ŭ najaŭnaści śpiecyjalistaŭ i dośviedu.
— Kali b našyja zachacieli, to mahli b zrabić tut škołu. Pracavali bolš dyscyplinavana za rasiejskich supracoŭnikaŭ. Voś u Tureččynie ciapier šukajuć supracoŭnikaŭ, bo nie chočuć brać turkaŭ i nie žadajuć rasiejcaŭ. Mahli b pastavić spravu na patok i hadavać śpiecyjalistaŭ dla stancyj pa ŭsim śviecie. Usio šukajem ščaście ŭ Vialikim Kniastvie zamiest kłopatu pra budučyniu, na žal.
— Jak tady vyhladaje budučynia soniečnaj enierhietyki ŭ Biełarusi? Za apošnija hady, dziakujučy inavacyjam, u Biełarusi źjaviŭsia ceły šerah prajektaŭ z vykarystańniem soniečnaj enierhietyki.
— Ciapier užo va ŭsich abłaściach, asabliva na poŭdni, byli pabudavany soniečnyja stancyi. Ale davajcie zazirniom u zaŭtrašni dzień. My ščylna stasujemsia z kitajcami, i jany pierakanany, što soniečnyja stancyi ŭ svajoj ciapierašniaj formie hady praz 2 pamruć. Usio da hetaha idzie. Dyk voś niemcy havorać, što vy, ruskija, kažacie, što zaraz usio nabudziecie — pastavicie i budzie ŭsim ščaście. A treba tak: voś majecie nievialikuju zadaču — prybiralniu na vulicy ci tvajo lecišča, dzie možna vyrašyć prablemu vodazabieśpiačeńnia, minimalnaha enierhaspažyvańnia, siłkavańnia žyćciedziejnaści. Vyrašy hetuju zadaču, nie zamachvajsia i nie sprabuj pradać heta. Voś ad hetaj minimalnaj jačejki, jak ad siamji raście dabrabyt krainy. A tyja, chto pastaviŭ vializnyja i skazaŭ, my — Vełkom, pastavili 20 MVt i budziem jašče bolš nažyvacca na vas. Tamu kitajcy havorać tak: usio dalejšaje raźvićcio budzie vyklučna na vyrašeńni łakalnych zadač. Pakinuli vy parason, jon enierhiju naźbiraŭ i napisaŭ vam, jakoha … vy jaho zabylisia 30-ha čysła na prypynku. Ci robatatechnika, dastaŭka kvadrakoptarami, jana maje patrebu ŭ padsiłkavalnych stancyjach. Voś tut sonca moža dapamahčy, kab nie treba było enierhapraekt ź BiełEnerha ŭzhadniać. Raspracoŭvajecca prajekt i vyrašajecca zadača. Litaralna praz hady try heta budzie paŭsiudna. Rukzaki, vopratka i šmat jašče čaho budzie vyrablacca z patrebnaha materyjału, jaki nakoplivaje enierhiju. Tak u Kitai ŭžo vyrablajuć niekalki vidaŭ vopratki dla budaŭnikoŭ, jakim patrebna racyja, lichtaryk. Za dzień jon nazapašvaje enierhiju, jakaja vykarystoŭvajecca ŭžo ŭviečary. Tamu adnaŭlalnyja resursy pavinny zabiaśpiečvać takija łakalnyja patreby.
— Značycca, u Biełarusi možna chutka budzie sustreć łavy dla siłkavańnia?
— Heta adbudziecca chutčej, čym vy dumajecie. Dla siłkavańnia mašyny nie chopić soniečnaj stancyi. Mask tut chłusić: albo treba budzie takuju stancyju pabudavać, jakaja zakryje pałovu Minskaha rajona i jašče kavałak Červieńskaha. Pra Maska ja dumaju, što jon prosta vyciahvaje finansavańnie i ŭkładańni.
— Čym tady karysnym moža być sonca?
— Nahreŭ vady ŭvosieni i ŭletku. Dačniki prosta pavinny heta vykarystoŭvać, i kaštuje tanna. Soniečny kalektar — nazyvajecca. Što tyčycca batarej — to tut treba łakalna. Kali ŭ ciabie niama na budoŭli ci rybnaj chatcy i kab nie vieści tudy słupy ci nie ryć, prakłaści tonieńkuju stužačku, pastaviŭšy na kožnym voziery stancyju dla siłkavańnia mabiłak, vaj-faja, ježu hatavać, kab va ŭsich było śviatło i nie hadzić u kožnym miescy. Voś takija zadačy varta realizoŭvać. Zialonyja ściežki. Tam, dzie ekałohija, — tam pavinny być soniečnyja stancyi, a nie naadvarot.
— A kali kazać pra žyłyja damy?
— Heta amal nierealna, ale mahčymy dośvied hramadskich patreb. Adkryćcio-zakryćcio śviatła, nazirańnia. Vyrubiłasia śviatło ŭ mikrarajonie, i ŭsie siabie adčuvajuć fantastyčna. Ale na bolšaje nielha raźličvać. Tut tolki małaja vietravaja siła moža dapamahčy. Małaja vietravaja niedaacenienaja ŭ nas.
— A ŭ čym roźnica?
— 3—5 kVt suprać 3 MVt, jakija majuć patrebu ŭ svaich umovach biaśpieki.
Andrej Duśmikiejeŭ pierakanany, što budučynia enierhietyki — u vyrašeńni łakalnych zadač z dapamohaj adnaŭlalnych enierharesursaŭ. Lesaachova, pramysłovyja raspracoŭki mohuć być zabiaśpiečany enierhijaj z adnaŭlalnych krynic, i tanna.
Ekśpiert pierakanany, što biełarusy majuć patrebu nie tolki ŭ raspracoŭcy IT. Šmat biełarusaŭ majuć kanstruktarskuju, inžyniernuju adukacyju, majuć ahramadny dośvied mašynabudavańnia, jaki nakoplivajecca ŭ hienach, jaki možna vykarystoŭvać, kali jaho pravilna ŭładkoŭvać i nakiroŭvać usie resursy ŭ patrebnaje rečyšča.
Užo ŭviesnu na vajskovaj vystavie budzie pradstaŭlena cełaja sistema, kompleks, jaki soniečnyja raspracoŭki biuro Duśmikiejeva buduć zabiaśpiečvać elektrasiłkavańniem. Niakiepski prykład biełaruskaj vytvorčaści novaha pakaleńnia.
