Aleś Bialacki — cichi hieroj

Heta ludzi, zdolnyja sfarmulavać ahulnuju ideju. Heta ludzi z takim charaktaram, što navat hrupoŭki procilehłych pohladaŭ pahadžajucca na ich lidarstva. Ich addanaść biassprečnaja, ich mužnaść natchniaje inšych na achviary dziela supolnaj mety — pabudovy spraviadlivaha hramadstva. Časta taki čałaviek traplaje ŭ turmu. Režym, jakomu jon supraćstaić, pieraśleduje jaho. Ale takoha čałavieka nielha pieramahčy, ciažkaści tolki hartujuć jaho i pavialičvajuć jahony ŭpłyŭ.

U svaim žyćci ja bačyŭ takich ludziej, lidaraŭ, jak Marcin Luter Kinh-małodšy — u ZŠA, akademik Andrej Sacharaŭ u Savieckim Sajuzie, Nelsan Mandeła ŭ Paŭdniovaj Afrycy, i Aunh San Su Čžy ŭ Birmie.

Viadoma, nie ŭsie lidary pieramienaŭ takija viadomyja, jak hetyja klučavyja fihury, i nie ŭsie majuć taki ž upłyŭ na padziei i historyju. Ale

jany abaraniajuć tyja ž kaštoŭnaści, natchniajuć tymi ž nadziejami i biaruć na siabie ciažar lidarstva — nie dziela asabistych ambicyj, a jak maralny abaviazak.

Ich meta — słužyć vysokaj spravie, i robiać jany heta nie tolki kab padtrymać duch ludziej, jakich jany viaduć, ale i kab umacoŭvać univiersalnyja pryncypy čałaviečaj hodnaści.

Što da Biełarusi, jakuju časta nazyvajuć apošniaj dyktaturaj Jeŭropy, simvaličny lidar hetaha ž hartu — heta ścipły pravaabaronca Aleś Bialacki. Jamu jašče niama 50 hadoŭ, a jaho vałasy całkam sivyja.

Jon braŭ aktyŭny ŭdzieł u dysidenckim i demakratyčnym ruchu pry kancy 1980-ch hadoŭ, u apošnija hady Savieckaha Sajuzu, zajmaŭsia palityčnaj i kulturnaj dziejnaściu. Z tych časoŭ jaho praca achapiła ŭsiu historyju niezaležnaj Biełarusi.

Bialacki — heta «Aktyvist Adradžeńnia» ŭ kožnaj sa šmatlikich spravaŭ, za jakija jon braŭsia: jak palityčny dysident i kulturnicki dziajač, i navukoviec, piśmieńnik i intelektuał, jak lidar palityčnaj partyi i abrany deputat Minskaha haradskoha savieta, jak vybarčy naziralnik, i, pierš za ŭsio, jak mižnarodna pryznany abaronca pravoŭ čałavieka.

Jon byŭ adnym z zasnavalnikaŭ pieršaha demakratyčnaha ruchu ŭ Biełarusi — Biełaruskaha Narodnaha Frontu, a taksama pieršaj pravaabarončaj arhanizacyi — «Martyrałohu Biełarusi». Jon uznačalvaŭ Asambleju biełaruskich demakratyčnych niaŭradavych arhanizacyj, najbujniejšuju sietku hramadzianskaj supolnaści. A ŭ 1996 hodzie jon zasnavaŭ pravaabarončy centr «Viasna». Hetaja arhanizacyja dapamahła tysiačam achviaraŭ palityčnych represij.

Usia hetaja praca była zroblenaja dziakujučy jaho asabistaj achviarnaści. Z 1988 hoda Bialackaha aryštoŭvali bolš za 20 razoŭ, apošni raz — 4 žniŭnia 2011 hoda.

Paśla čaho jaho asudzili na čatyry z pałovaj hoda strohaha režymu pa abvinavačańni va ŭchileńni ad vypłaty padatkaŭ sa srodkaŭ, jakija «Viasna» atrymlivała na dapamohu achviaram represij. Abvinavačańnie było vidavočna palityčnym, bo realnaje «złačynstva» Bialackaha — abarona pravoŭ čałavieka. Ale łukašenkaŭski režym trapiŭ by ŭ kanfuz, kali b vystaviŭ takoje abvinavačańnie, i tamu jon vydumaŭ jurydyčnuju farmuloŭku, kab schavać svaje sapraŭdnyja matyvy. Ale jon pieramudryŭ sa stratehijaj i ŭ vyniku nikoha nie padmanuŭ. Bialacki byŭ pryznany mižnarodnaj supolnaściu palitviaźniem i viaźniem sumleńnia, i treci raz naminavany na Nobieleŭskuju premiju miru.

Nobieleŭskaja premija — heta vialiki honar, jakoha Bialacki zasłuhoŭvaje.

Jak i Lu Siaabo (łaŭreat Nobieleŭskaj premii 2010 hoda z Kitaja, jaki siadzieŭ u turmie, kali atrymaŭ premiju i dahetul zastajecca za turemnymi kratami), Bialacki — heta asoba vialikaj mužnaści i mocnaha charaktaru. Jon viedaŭ pra zaviedzienuju suprać jaho kryminalnuju spravu i mieŭ mahčymaść uciačy za miažu, ale vyrašyŭ hetaha nie rabić. Dla jaho pryncypy byli važniejšymi, pa-nad palitykaj.

Jon adyšoŭ ad palityčnaj dziejnaści ŭ 1990-ja hady, bo adčuvaŭ, što, pa svajoj natury, moža zrabić bolš u jakaści abaroncy pravoŭ čałavieka. U hetaj roli jon dapamahaŭ usim hnanym, niezaležna ad partyjnaści ci ideałohii. Jon źjaŭlajecca adnym ź niamnohich asobaŭ u apazicyi, jakija abjadnoŭvajuć, a nie padzialajuć. Jaho pavažajuć va ŭsich palityčnych siłach i jon moža vyjści z turmy ŭ jakaści lidara, jaki abjadnaje.

Jaho palityčnaje paklikańnie ŭzmacniajecca jahonym patryjatyzmam. Bialacki — heta archietypovy biełarus.

Jon zaŭsiody vystupaŭ za niezaležnaść krainy, abaraniaŭ jaje movu i kulturu, ale adnačasova padkreślivaŭ jeŭrapiejskuju identyčnaść Biełarusi i padtrymlivaŭ jaje intehracyju ŭ Jeŭropu ŭ jakaści svabodnaj i demakratyčnaj dziaržavy.

Jaho pryvabnaść taksama abumoŭlenaja jaho ścipłaściu.

Bialacki zaŭsiody strymany, spakojny, addany aktyvist, jaki adčuvaje siabie niaŭtulna ŭ centry ŭvahi. U jaho niama ehaizmu, jon nie imkniecca da pryznańnia, nie kłapocicca pra jakijaści atrybuty pośpiechu. Jon ścipły ŭ svajoj maniery havaryć, apranacca, ścipły ŭ pavodzinach, i, niahledziačy na akademičnaje minułaje i intelektualnyja dasiahnieńni, jon pavodzić siabie jak zvyčajny čałaviek. Jon bolš kamfortna pačuvajecca ŭ džynsach i na vulicy, čym u kaściumie i ŭ zale — jak kaliści niabožčyk palak Jacak Kurań. U jaho dobraje pačućcie humaru, jon zaŭsiody znojdzie dościp pra ŭładu i apazicyju, Jeŭrapiejski Sajuz, navat pra svoj ułasny los, jak, naprykład, u jaho replicy: «U kiepskija časy turma dla pravaabaroncy — najlepšaje miesca». Samaje hałoŭnaje, niahledziačy na składanuju pracu i ciažkija ŭmovy isnavańnia, jon zaŭsiody ŭśmichaŭsia i nikoli nie hublaŭ nadziei.

Ciapier, kali jaho natchnialnyja słovy i iraničny hołas pryhłušanyja vymušanym źniavoleńniem, jaho žonka Natalla stała jahonym hołasam.

Jana adkłała svaje histaryčnyja daśledavańni i sadok u Rakavie, kab danieści praŭdu pra mužavu spravu — i pra stanovišča inšych palitviaźniaŭ. Ja prysutničaŭ niadaŭna na jaje vystupie padčas Urocłaŭskaha Hłabalnaha forumu i mahu zaśviedčyć jaje krasamoŭstva i hodnaść.

Bialackaha možna paraŭnać z mnohimi viadomymi zmaharami za svabodu — Vacłavam Haŭłam, Lu Siaabo i Jackam Kuraniem, miž inšaha.

Ale jość asablivaja blizkaść pamiž im i birmanskim aktyvistam, pra isnavańnie jakoha jon moža navat i nie viedaje. Ja maju na ŭvazie Paw Oo Htun, čyj psieŭdanim Min Ko Naing, što aznačaje «Pieramožca karaloŭ». Jak i Bialacki, Min Ko Naing naradziŭsia ŭ 1962 hodzie, a ŭ 1988 hodzie — hetak ža, jak Bialacki — pačaŭ aktyŭnuju dziejnaść. Jon staŭ najvybitniejšym lidaram studenckaha ruchu, jaki paŭstaŭ suprać vajskovaj dyktatury. Nieŭzabavie paśla hetaha jaho aryštavali i jon pravioŭ bolšuju častku nastupnych dvuch dziesiacihodździaŭ u turmie. Tam jaho žorstka katavali. Ciapier jon vyjšaŭ z turmy, bo situacyja ŭ Birmie pavoli pačynaje mianiacca.

28 žniŭnia 1988 hoda Min Ko Naing vystupiŭ z ustupnym słovam na źjeździe i zaklikaŭ adnavić Usiebirmanskuju federacyju studenckich sajuzaŭ, jakaja była likvidavanaja ŭ 1962 hodzie, kali vajskoŭcy zachapili ŭładu ŭ Birmie. Jaho słovy tyčylisia prablemaŭ u Birmie, ale my čujem ich vodhulle i siońnia, kali my dumajem pra Bialackaha i Biełaruś. Min Ko Naing havaryŭ pra doŭhuju baraćbu, kab zrynuć ścianu dyktatury, jakaja była «zanadta mahutnaj» u pačatku, ale pačynaje davać raskoliny. «Kali my abjadnajemsia», kazaŭ jon, «i nalažam na ścianu, jana ŭpadzie». I zaviaršyŭ jon svoj vystup vieršam «Viera», u jakim utrymlivalisia nastupnyja radki:

Navat kali žyćcio daviadziecca addać u achviaru
ŭ imia niezavieršanaj revalucyi,
pakidajučy hety śviet, a nie budu žurycca,
naadvarot, ja budu radavacca,
što byŭ addany svajmu narodu.

Addanaść Bialackaha — heta adna z pryčynaŭ, čamu mur dyktatury ŭ Biełarusi razburycca i ŭpadzie. Heta tolki pytańnie času.

Kali heta nastupić, jon uvojdzie ŭ historyju jak cichi hieroj, čyja mužnaść dapamahła krainie stać svabodnaj. A pakul hetaha jašče nie stałasia, jon zasłuhoŭvaje — i pavinien adčuvać, — našu poŭnuju salidarnaść.

* * *

Hety tekst — heta pradmova da novaj knihi Biblijateki radyjo «Svaboda» «Sprava Bialackaha». Karł Hieršman — heta prezydent Nacyjanalnaha fondu padtrymki demakratyi (NED), ZŠA.

Karł Hieršman, radyjo «Svaboda»

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH